Muzeum Miejskie Nowa Sól - Pozycja Srodkowej Odry 1928-1945.pdf

(3512 KB) Pobierz
TOMASZ ANDRZEJEWSKI
KRZYSZTOF MOTYL
POZYCJA ŚRODKOWEJ ODRY
1928 –1945
Odcinek Nowa Sól
Nowa Sól 2001
Wydawca:
Autorzy:
Muzeum Miejskie w Nowej Soli
Tomasz Andrzejewski
Krzysztof Motyl
Współpraca:
Rafał Antas
Zielonogórski Oddział Towarzystwa Przyjaciół Fortyfikacji
Ilustracje:
Krzysztof Motyl
Tomasz Andrzejewski
Zdjęcia:
Tomasz Andrzejewski, Krzysztof Motyl, Włodzimierz Osadnik, Adam Olejnik,
Jerzy Panufnik, Jarosław Sobociński
Projekt okładki i skład:
Korekta:
Tomasz Andrzejewski
Krystyna Bakalarz
© Copyright by Tomasz Andrzejewski, Krzysztof Motyl
© Copyright by Muzeum Miejskie w Nowej Soli
Wydano dzięki pomocy Starostwa Powiatowego w Nowej Soli
w ramach programu „Dzieje mojego regionu”
ISBN 83 - 907515 - 5 - 0
Druk:
Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część publikacji nie może być, bez uprzedniej zgody wydawcy,
publikowana, reprodukowana lub kopiowana.
3
1. BUDOWA UMOCNIEŃ
Powstanie Pozycji Środkowej Odry
Postanowienia Traktatu Wersalskiego z 1919 r. szczegółowo określały prawa Niemiec dotyczą-
ce fortyfikacji. Twórcy tych postanowień szczególnie zadbali o demilitaryzację zachodniej granicy
Niemiec. Granice południowe i wschodnie nie zostały objęte tak rygorystycznymi restrykcjami, a
późniejsze decyzje Komisji Sojuszniczych pozwalały niejednokrotnie dowolnie interpretować ich
znaczenie. Po roku 1925, Niemcy, wykorzystując wyraźną zmianę polityki zwycięskich mocarstw,
rozpoczęły modernizację starych i budowę nowych umocnień na wschodniej granicy. Według
niemieckich polityków i sztabowców granica ta miała charakter tymczasowy (potwierdziły to
traktaty podpisane w 1925 r. w Locarno). Planując w przyszłości rewizję granicy wschodniej,
postanowiono rozbudować system umocnień, które stanowiłyby zaplecze do podjęcia takich ope-
racji. Inną przesłanką do rozpoczęcia budowy umocnień na granicy wschodniej była obawa, że
Polska związana sojuszem wojskowym z Francją, może stać się sama stroną zaczepną. W oczach
niemieckich sztabowców, młode państwo polskie uchodziło za liczącą się siłę, co potwierdziły
powstanie wielkopolskie, trzy powstania śląskie oraz zwycięska wojna z Rosją Radziecką.
Pierwsze fortyfikacje na wschodnich granicach Niemiec powstały na terenie Dolnego Śląska.
Działania te były zgodne z ówczesną koncepcją obronną Niemiec, zakładającą obronę newralgicz-
nych części kraju w oparciu o przeszkody naturalne. Lokalizacja umocnień chroniących Dolny
Śląsk była nieprzypadkowa. Poprzedziły ją wieloletnie studia terenowe, które wykazały, że najwłaś­
ciwszym miejscem do budowy nowych fortyfikacji będzie lewy brzeg Odry. Ta szeroka, wylewna
rzeka była już z natury bardzo trudną przeszkodą terenową dla ówczesnych wojsk polskich. Jej
walory obronne podwyższały podmokłe obszary, zmienne ukształtowanie terenu, liczne i gęste
lasy, ograniczona ilość przepraw, wysokie wały przeciwpowodziowe oraz dobrze rozwinięta sieć
komunikacyjna, umożliwiająca transport materiałów budowlanych, jednostek wojskowych itp.
Duże znaczenie miały również garnizony wojskowe (np. w Krośnie Odrzańskim) oraz dawne
miasta–twierdze (Głogów, Wrocław). W dalszej kolejności planowano rozpocząć prace przy
budowie umocnień na północy i na środkowym odcinku granicy z Polską. Urzeczywistnieniem
tych planów było powstanie tzw. Wału Pomorskiego (niem.
Pommernstellung)
i Międzyrzeckiego
Rejonu Umocnionego (niem.
Festungsfront Oder-Warthe-Bogen).
Ze względu na mocno ograniczone środki finansowe, Niemcy postanowili wybudować w
pierwszej kolejności obiekty chroniące najbardziej strategiczne miejsca, tj. przeprawy promowe
i mostowe. W latach 1925–26 postawiono żelbetowe schrony, m.in. w rejonie Głogowa i Zabo-
ru. Budowle te powstały wbrew postanowieniom Traktatu Wersalskiego i zostały w większości
przypadków odkryte przez wrocławską agenturę Międzysojuszniczej Komisji Kontroli. Zebrana
w lutym 1927 r. Komisja Ambasadorów, zmusiła Niemcy do likwidacji większości obiektów. Na
mocy jej decyzji nakazano zniszczenie 8 obiektów zbudowanych na prawym brzegu Odry w rejonie
Głogowa, natomiast zezwolono na pozostawienie 8 innych, wybudowanych na lewym brzegu.
Obiekty te stały się zalążkiem projektowanej Pozycji Środkowej Odry.
Budowa właściwych fortyfikacji Pozycji Środkowej Odry rozpoczęła się w 1928 i trwała
z przerwami do 1939 roku. W tym czasie, na odcinku od Wrocławia do Krosna Odrzańskiego,
wybudowano około 650 żelbetowych schronów bojowych i biernych (z planowanych ok. 750).
4
Budowa umocnień - powstanie Pozycji Środkowej Odry
Przebieg umocnień Pozycji Środkowej Odry
Elewacja wejściowa schronu
biernego z 1935 r.
Rejon: Cigacice
Fot. TPF Zielona Góra
Schron bojowy nr 708 z 1932 r.
Widok na płytę pancerną.
Rejon: Cigacice
Fot. K. Motyl
Budowa umocnień - etapy budowy i typy obiektów
5
Etapy budowy i typy obiektów
Prace budowlane podjęte nad Odrą w latach 1928­44 były prowadzone w kilku etapach:
etap I ­ 1928­32 budowa pierwszych umocnień,
etap II ­ 1934 r.,
etap III ­ 1935 r.,
etap IV ­ 1936 r.,
etap V ­ 1937/38 r.,
etap VI ­ 1939 r. zakończenie prac budowlanych,
etap VII ­ 1944 r. modernizacja dotychczasowych umocnień i przygotowanie ich do
obrony (rozbudowa umocnień polowych).
W trakcie każdego z etapów stawiano rozmaite rodzaje, typy i warianty budowli obronnych
o zmienionych (udoskonalonych) konstrukcjach, pancerzach, rozwiązaniach dotyczących masko-
wania, rozkładu pomieszczeń, lokalizacji środków ogniowych, itp.
Etap I. Lata 1928-32
Bazując na doświadczeniach wyniesionych z budowy pierwszych fortyfikacji w 1926 r., Niemcy
bardzo szybko podjęli decyzję o budowie nowych umocnień. Postanowienia Konferencji Amba-
sadorów niejako ułatwiły sprawę stworzenia fortyfikacji, a przeprowadzona w 1927 r. likwidacja
Międzyalianckiej Komisji Kontroli, umożliwiła rozpoczęcie budowy bez większych ograniczeń.
Według nowej koncepcji, Pozycja Odrzańska miała się składać z pojedynczych, jednokondy-
gnacyjnych, żelbetowych schronów bojowych przeznaczonych dla ckm­ów (MG 08 lub MG 08/15).
Schrony miały być ze sobą połączone gęstą siecią okopów. Śmiałe zamierzenia budowlane spotkały
się jednak z problemami natury finansowej. Z tego powodu Niemcy początkowo ograniczyli się
do budowy obiektów w najbardziej zagrożonych rejonach, przy przeprawach promowych, mostach
i brodach (np. rejon Chobieni, Głogowa, Nowej Soli, Cigacic, Krosna Odrz.).
Nadodrzańskie budowle obronne były obiektami żelbetowymi, jednokondygnacyjnymi. Gru-
bość żelbetowych ścian zewnętrznych wynosiła zazwyczaj 1 m, przy czym grubość stropodachu
od 0,8 do 1,0 m (odporność „B1”). Dzięki temu wytrzymywały one kilkukrotne trafienia pociskami
burzącymi kal. 120 mm oraz ppanc. kal. 105 mm. Niemcy postawili również obiekty o innych
kategoriach odporności: niższej „C” (grubość ścian – 0,6 m), które wytrzymywały trafienia po-
ciskami kal. 75 mm i ppanc. kal. 37 mm oraz wyższej „B/B1” (grubość ścian 1,5 m, stropodachu
1 m), częściowo odporne na trafienia pociskami do kal. 210 mm.
Ogółem w latach: 1928­32 wybudowano ok. 80 schronów bojowych. Wśród nich 70% stano-
wiły schrony o odporności
„B1”,
25% o odporności
„B/B1”
i 5% o odporności
„C”.
Schrony powstałe w początkowym okresie budowy nadodrzańskich umocnień były konstruk-
cjami o uproszczonym układzie pomieszczeń. Najwięcej powstało obiektów dwuizbowych (śluza
+ pomieszczenie bojowe) przeznaczonych na 3 żołnierzy. Stanowią one ok. 60% ogólnej liczby
wybudowanych schronów. Pozostałe 40% budowli to obiekty trzyizbowe (śluza + 2 pomieszczenia
bojowe), przeznaczone dla 5­6 żołnierzy (w tym podoficera).
Generalnie schrony składają się z dwóch pomieszczeń. Pierwszą izbą, wykonaną zazwyczaj
w formie prostego korytarza (wymiary: 1,0 x 4,0 m) jest gazoszczelna śluza (niem.
Gasschleuse).
Wejście do obiektu, umieszczone najczęściej w ścianie tylnej, było zamykane za pośrednictwem
grubych, gazoszczelnych drzwi pancernych. Stosowano wówczas dwa rodzaje drzwi pancernych:
wysokie, dwudzielne (o wysokości ok. 1,8 m) oraz niskie (o wysokości 1,2 m). Drzwi były wykonane
z walcowanego arkusza wielostopowej, plastycznej stali, o grubości 3 cm. Drzwi były gazoszczelne

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin