Jachimowska K. Barokowość współczesnych tekstów telewizyjnych.doc

ACTA UNIYERSITATIS LODZIENSIS
FOLIA LINGUISTICA 38, 1999

Katarzyna Jachimowska
BAROKOWOŚĆ WSPÓŁCZESNYCH TEKSTÓW TELEWIZYJNYCH

Współcześni językoznawcy coraz częściej podejmują badania nad pol-
szczyzną prasy, radia i telewizji, mając na uwadze głównie dwa cele:

1) opis języka, a zwłaszcza rejestrację błędów językowych,

2) oddziaływanie w kierunku eliminacji błędów'.

Najwcześniej rozpoczęto systematyczne badania języka prasy prowadzone
przez Walerego Pisarka w Ośrodku Badań Prasoznawczych w Krakowie.
Później zainteresowano się językiem w radiu i telewizji. Badania te prowadzi
zespół Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego pod kierunkiem
Zofii Kurzowej. W skład zespołu wchodzą między innymi Wacław Cockiewicz,
Maria Madejowa, Władysław Miodunka, Adam Ropa. Wynikiem zaintere-
sowań tego zespołu jest praca pod redakcją Zofii Kurzowej pod tytułem
Badania nad językiem telewizji polskiej. Studia metodologiczne i opisowe,
wydana w 1985 r. Również Ośrodek Badań Prasoznawczych wydał podręcznik
dla pracowników prasy, którego autorami są Maria Kniagininowa i Walery
Pisarek2.

Na łamach wielu czasopism, nie tylko językoznawczych, pojawiają się
artykuły próbujące opisać język środków masowego przekazu. Problem ten
podejmują między innymi: „Zeszyty Prasoznawcze", „Prasa Polska", „Poradnik
Językowy", „Język Polski". Mimo wielu publikacji nadal niedostateczna jest
znajomość języka i stylu wypowiedzi telewizyjnych. Badania nad językiem
mówionym z różnych względów nie są jeszcze zbyt popularne w kręgach
Językoznawczych. W naszej literaturze językoznawczej nie ma dotąd prac
monograficznych charakteryzujących styl dziennikarski3.

Por. B. Dunaj, O wymowie spikerów i lektorów radiowych, „Język Polski" 1983, z. 1-2,
tu o badaniach polszczyzny w środkach masowego przekazu i celach tych badań.

Poradnik językowy. Podręcznik dla pracowników prasy, radia i telewizji, Kraków 1965.
H. Kurkowska i S. Skorupka poświęcili mu kilka stron w Stylistyce polskiej,
a M. Kniagininowa dodała kilka spostrzeżeń zamieszczając je w artykule: Struktury
opisowe - znamienna cecha stylu dziennikarskiego, „Język Polski" 1963, z. 1-2, s. 148.

[19]

20             

W artykule tym chcemy zwrócić uwagę na pewną cechę tekstów telewizyj-
nych - ich „barokowość", którą zaobserwowano w toku analizy powyższych
przekazów językowych. Owa swoista barokowość nie przejawia się w dziedzinie
fonetyki i fleksji. W dużym stopniu uzewnętrznia się we frazeologii, najlepiej
zaś realizuje się w słownictwie i składni.

Kilka ogólnych uwag należy poświęcić słowu znajdującemu się w tytule
pracy. Pojęcie stylu barokowego bywa ujmowane rozmaicie. Często zakres
tego pojęcia rozciąga się na zjawiska pozaliterackie z dziedziny sztuki
i kultury. Według Weintrauba „styl barokowy charakteryzuje nade wszystko
[...] właściwości literackich struktur językowych, które je odróżniają od
struktur typu klasycyzującego"4.

Poczynione obserwacje dowodzą jednak, że typowy dla baroku zespół
cech charakterystycznych (który wyróżnił S. Nieznanowski5) odnaleźć można
nie tylko w siedemnastowiecznych utworach literackich, ale także we
współczesnych tekstach telewizyjnych, co zilustruje zebrany materiał.

W zakresie barokowego języka poetyckiego obowiązywała naczelna
zasada bogatego i ozdobnego mówienia, stojącego w sprzeczności z ideałami
estetycznymi renesansu, co wyrażało się między innymi w łamaniu renesan-
sowego kanonu słownika poetyckiego, w którym nie było archaizmów,
wulgaryzmów, wyrazów nieklasycznego pochodzenia.

Dawanie pierwszeństwa zapożyczeniom przed wyrazami rodzimymi we
współczesnych tekstach telewizyjnych zdaje się przypominać barokową
modę na makaronizowanie. Przykładów jest wiele, przytoczmy tylko niektóre:

„Moją predylekcją jest taniec i muzyka klasyczna".
„Rodzina o parantelach szlacheckich jest moją dumą".
,,Zaliczka za te postponowane przez krytyków, a mimo to sprzedające
się błyskotliwe memuary wynosiła dwa miliony funtów".
„Taki kryzys katatyniczny dosięgnął już wielu".
„Ta grupa chce preferować swoje partykularne interesy na globalną skalę".
„Układ bilateralnego podejścia odpowiada nam".
„Do kuriozalnej sytuacji doszło na stadionie".

„Czy rzeczywistość skorygowała pana wyobrażenia o działaniu NIK-u in
plus czy m minusa"

„Duża masa towaru jako rezerwy żywności państwa to per saldo nic".
„Może to doprowadzić do eskalacji wojny w tym rejonie".
„Slady po reperkusjach są trwałe i odwrotnie proporcjonalne wobec
epizodycznej i kameralnej kwestii czeczeńskiej".

4 W. Weintraub, Od Reja do Boya, Warszawa 1977, s. 79.

S. Nieznanowski, Początki baroku w poezji polskiej, [w:] Studia z dawnej literatury
czeskiej, słowackiej i polskiej, red. K. Budzyk i J. Hrabak, Warszawa-Praha 1963
s.140-142.

Barokowość współczesnych tekstów telewizyjnych                  21

Dużym powodzeniem cieszą się dziś w TV takie wyrazy, jak: eksponować,
koncentrować, postulować, anulować, artykułować. Do szczególnie modnych
obecnie wyrazów pochodzenia obcego używanych w tekstach telewizyjnych
należą:

- aktualny, aktualnie, np.:

„Aktualne możliwości produkcyjne są duże".

„Jaki jest aktualny stan pańskiego konta?"

„Czy jest pan aktualnie zadowolony ze swoich osiągnięć?"

- generalny, generalnie, np.:

„Jest to generalnie słuszne, to co pan mówi".
„Dopiero jestem na etapie generalnego zarysu".

- kreować, np.:

„Kreuje swoje obrazy według własnych wizji".
„Nie chcę kreować tu specjalnych oczekiwań".
„Partie uruchamiają mechanizmy kreujące pluralizm polityczny".

Często używanymi przymiotnikami są: pryncypialny, autentyczny, diame-
tralny, spektakularny. Oto przykłady:

„Nie zaprzeczam, iż jest to autentyczny powód".

„Ten diametralny pogląd jest błędny".

,,O tym spektakularnym wydarzeniu piszą wszystkie gazety".

„Mam pewne pryncypialne zasady, od których nie odstąpię".

Nierzadko słyszy się w telewizji o priorytetach polityki socjalnej, projekty
cieszą się aprobatą, a stronnictwa deklarują swój udział w pracach rządu.

Niewiele lat temu można było mówić o dużych wpływach francuskich,
grecko-łacińskich, niemieckich i rosyjskich na język polski, co uzewnętrzniało
się częstym używaniem tych zapożyczeń w TV. Obecnie szczególnym po-
wodzeniem cieszą się wyrazy zapożyczone z języka angielskiego:

„Należał do tamtejszego lobby".

„Jego koncerty to prawdziwy show", [šoø]

„Zajmujemy się consultłngiem".

„Polskie grille są najlepsze".

„Film ten to udany remake spektaklu pod tym samym tytułem", [ŕimeðk]

„Musimy dojść do porozumienia co do warunków tego meetingu".
[¬iťiŋgu]

„Możemy teraz wziąć prawie wszystko w leasing". [ĺiz'iŋk]

22

Barokowa skłonność do używania wyrazów obcych często obecnie idzie
w parze z niezrozumieniem znaczenia zapożyczenia. Analiza tego zjawiska
świadczy o jego zasięgu:

„W tym wypadku jestem oportunistą, który przeciwstawia się wszechwładzy
pieniądza i wygodom życia", (por. oportunistą, łac. opportunus - człowiek
uległy, taki, który korzyści doraźne przedkłada nad zasady ideowe, wygod-
nicki6).

„Jest pań znanym i cenionym pasjonatem", (pasjonat to człowiek porywczy,
wybuchowy, raptus; od śrdw. łac. passionatus - porywczy).

„Nie jestem koneserem pieszych wycieczek w góry", (koneser to człowiek
dobrze się na czymś znający, umiejący właściwie ocenić coś - zwłaszcza
dzieła sztuki - zbieracz; koneser nie musi być miłośnikiem tego, co robi:

fr. connaisseur - znawca od connaitre - [po]znać z łac. cognoscere).

„Przeprowadzimy dywagację na ten temat". „Od lat dywagujemy...