Wyniki badań rozwoju mowy dzieci z zaburzeniami połykania i oddychania.pdf

(98 KB) Pobierz
Izabela Malicka
The International School of Kraków
Przedszkole „Bajkowa Kraina” w Krakowie
Wstępne podsumowanie badań zaburzeń mowy
u dzieci w wieku przedszkolnym
z dysfunkcją fazy połykania i oddychania
Abstract: In the article the author presents the results of initial research of disorders of the oral
phase of swallowing and breathing in children of preschool age. She points out the relationship
between breathing, swallowing and the development of child’s phonetic and phonological system.
The aim is to identify the existing difficulties of the patient to plan speech-therapy with the focus on
achieving proper articulation.
Key words: primary functions, breathing, vertical position of the tongue
Rozważania dotyczące zaburzeń ustnej fazy połykania i oddychania u dzieci
rozpocznę od przytoczenia – kluczowej dla niniejszego artykułu – definicji „funkcji
prymarnych”. Danuta Pluta-Wojciechowska definiuje je następująco: „[…] czynno-
ści prymarne, czyli oddychanie oraz przyjmowanie pokarmów i picia (kształtujące
się na bazie motoryki pierwotnej), ale także rozwój […] innych niewerbalnych
czynności kompleksu ustno-twarzowego, takich jak na przykład mimika twarzy,
autostymulacja, autobadania, autoeksperymentowanie i  autozabawy orofacjalne,
odczuwanie doznań płynących z  jamy ustnej, konstytuujących wraz z  układem
nerwowym ruchową bazę mowy w  różnym zakresie i  wymiarze: w  okresie pre-
natalnym, w  okresie postnatalnym”
1
. Autorka podkreśla, że „prymarność” doty-
czy czynności biologicznych, a  tym samym warunkuje ruchowy aspekt rozwoju
sprawności fonetycznej. Na bazie motoryki pierwotnej oraz czynności, takich jak
przyjmowanie pokarmów, picie i  oddychanie, kształtuje się prawidłowy rozwój
mowy dziecka.
D. Pluta-Wojciechowska:
Mowa dzieci z rozszczepem wargi i podniebienia.
Kraków,
Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego 2011, s. 125.
1
242
Część druga: Studia z praktyki logopedycznej
Wpływ oddychania i funkcji połykania na wymowę
Oddychanie – jedna z czynności prymarnych – jest najważniejszą funkcją nie-
zbędną do życia. Jak komentują Andrew J. Hotaling i James A. Stankiewicz: „drogi
oddechowe, dzięki swej szczególnej budowie, pełnią dwie podstawowe funkcje:
umożliwiają oddychanie i generowanie mowy”
2
. Wszystkie głoski języka polskiego
realizowane są za pomocą wydechu, a podczas wypowiadania głosek dźwięcznych
fałdy głosowe wprawiane są w ruch. Długość wypowiedzi uzależniona jest od czasu
fonacji, o czym przypomina D. Pluta-Wojciechowska: „[…] a zatem u dziecka jed-
norocznego występują najczęściej 1–3 sylaby lub słowa złożone z takiej ilości sylab,
a u dziecka w wieku szkolnym wypowiedzi są znacznie dłuższe”
3
. Prawidłowe oddy-
chanie następuje poprzez wdech nosem i wydech ustami. Dzięki takiemu mecha-
nizmowi mamy do czynienia z prawidłową cyrkulacją powietrza w rozwijających
się zatokach dziecka. Przez to organizm jest dotleniony, a tym samym ma szansę na
właściwy rozwój psychofizyczny.
Prawidłowe oddychanie warunkuje m.in. właściwe ułożenie języka w jamie ust-
nej. Gdy jama ustna jest zamknięta, język powinien być przyklejony do podnie-
bienia, w celu jego naturalnej pionizacji. O umiejętności wznoszenia języka pisze
w swoim artykule Pluta-Wojciechowska
4
. Autorka podejmuje zagadnienia dotyczące
ćwiczeń pionizacji języka w aspekcie: „1.
potrzeb artykulacyjnych
poszczególnych
głosek polskiego systemu fonetycznego oraz czynności będących jedną z podstaw
artykulacji, czyli 2.
czynności pokarmowych wraz z połykaniem i 3. pozycji spo-
czynkowej języka podczas oddychania fizjologicznego”
5
. Przedstawione koncepcje
mają na celu ukazanie związków zachodzących pomiędzy rozwojem funkcji prymar-
nych a prawidłowym ułożeniem języka w czasie spoczynku, co powinno mieć swoje
odzwierciedlenie w ćwiczeniach logopedycznych z pacjentem w celu uzyskania pra-
widłowej artykulacji wybranych głosek.
Właściwe ułożenie języka – w pozycji wertykalno-horyzontalnej
6
– warunkuje
prawidłowe połykanie. Funkcja połykania jest ściśle związana z rozwojem funkcji
prymarnych, a więc z czynnościami pokarmowymi oraz fizjologicznym oddycha-
niem. Można wymienić dwa typy połykania: połykanie niemowlęce, tzw. trzewne
7
,
A.J. Hotaling, J.A. Stankiewicz:
Otolaryngologia dziecięca.
T. 1. Gdańsk, Via Medica
1999, s. 32.
3
D. Pluta-Wojciechowska:
Mowa dzieci z rozszczepem…,
s. 143.
4
Eadem:
O ćwiczeniach tak zwanej pionizacji języka.
W:
Biologiczne uwarunkowania rozwo-
ju i zaburzeń mowy.
Red. M. Michalik. T. 2. Kraków, Collegium Columbinum 2011, s. 109–221.
5
Ibidem, s. 215.
6
Eadem:
Połykanie jako jedna z niewerbalnych czynności kompleksu ustno-twarzowego.
„Logo-
pedia” 2009, T. 38, s. 128.
7
Zarys współczesnej ortodoncji. Podręcznik dla studentów i lekarzy stomatologów.
Red. I. Kar-
łowska. Warszawa, PZWL 2008, s. 164.
2
I. Malicka: Wstępne podsumowanie badań zaburzeń mowy u dzieci…
243
oraz dojrzałe, tzw. somatyczne
8
. Z analiz Ireny Karłowskiej wynika, że „w ustnej fazie
niemowlęcego typu połykania język znajduje się między wałami dziąsłowymi w kon-
takcie z napiętymi wargami i policzkami. W dojrzałym typie połykania łuki zębowe są
zwarte, a koniec języka opiera się na przedniej części podniebienia i zębów siecznych”
9
.
W literaturze ortodontycznej oraz logopedycznej nie ma zgodności co do okre-
su, w którym następuje zmiana sposobu połykania. Według Agnieszki Pisulskiej-
-Otremby zmiana ta zachodzi stopniowo od około 15. miesiąca życia
10
, z kolei Barbara
Wędrychowska-Szulc podkreśla, że połykanie dojrzałe powinno nastąpić w wieku
18. miesięcy
11
. Biorąc pod uwagę komentarze Bohdana Mackiewicza, można założyć,
że typ połykania dojrzałego wykształca się około 3. roku życia
12
. Analizując prawi-
dłowy rozwój uzębienia mlecznego, można wysnuć pewne wnioski. Otóż w wieku
około 3 lat następuje zakończenie okresu wzrostu zębów mlecznych. Jak komentu-
je I. Karłowska, poprzez wzrost pierwszych mlecznych zębów trzonowych „po ich
wyrżnięciu się nagryz ulega spłyceniu; zjawisko to określa się mianem pierwszego
fizjologicznego podniesienia zwarcia”
13
. Zmiana wielkości przestrzeni w jamie ustnej
umożliwia językowi odmienne ułożenie od wcześniejszego – doprzedniego, hory-
zontalnego
14
. Język ma więcej miejsca, przyjmuje się więc
15
, że około 3. roku życia
dziecka powinien wykształcić się typ połykania dojrzałego, podczas którego nastę-
puje „pionizacja szerokiego języka, przy której koniec języka znajduje się w okolicy
górnych zębów siecznych i dziąseł (przy podniebieniu)”
16
.
Metodologia badań
Jaki jest związek pomiędzy funkcją oddychania a połykania? Czy nieprawidło-
we oddychanie ma wpływ na rozwój artykulacji? W jaki sposób zaburzenia ustnej
fazy połykania przekładają się na wymowę dziecka?
W literaturze logopedycznej można znaleźć próbę sformułowania odpowiedzi
na postawione pytania, lecz do tej pory brak jest dokładnych badań z uwzględ-
Ibidem, s. 65.
Ibidem, s. 124.
10
A. Pisulska-Otremba:
Rozwój narządu żucia.
W:
Ortopedia szczękowa. Zasady i prakty-
ka.
Red. F. Łabiszewska-Jaruzelska. Warszawa, PZWL 1995, s. 32–33.
11
B. Wędrychowska-Szulc:
Etiologia wad zgryzu.
W:
Zarys współczesnej ortodoncji. Pod-
ręcznik dla studentów…
s. 65–67.
12
B. Mackiewicz:
Dysglosja jako jeden z objawów zespołu oddechowo-połykowego.
Gdańsk,
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 2002, s. 88.
13
Zarys współczesnej ortodoncji. Podręcznik dla studentów…,
s. 31.
14
D. Pluta-Wojciechowska:
Połykanie…,
s. 128.
15
B. Mackiewicz:
Dysglosja jako jeden…,
s. 88.
16
D. Pluta-Wojciechowska:
Połykanie…,
s. 129.
8
9
244
Część druga: Studia z praktyki logopedycznej
nieniem danych liczbowych ukazujących, jak realizowane są fonemy w przypadku
zaburzeń połykania i oddychania. Pewne uwagi formułuje jednak Ewa Jeżewska-
-Krasnodębska, która na podstawie własnych badań stwierdza, że „oddychanie nie-
prawidłowym torem często łączyło się z innymi zaburzonymi funkcjami w obrębie
aparatu artykulacyjnego: z  nieprawidłowym połykaniem, żuciem, odgryzaniem.
[…] Można wnioskować, że istnieje silny związek między zaburzeniem funkcji
oddychania i  połykania”
17
. Na ten ważny aspekt zwraca również uwagę Pluta-
-Wojciechowska, komentując połykanie typu dojrzałego, które powinno nastąpić
około 3. roku życia. Jej zdaniem „tak nie dzieje się jednak w przypadku wszyst-
kich dzieci […]. Pozycja spoczynkowa języka podczas oddychania fizjologicznego
również wiąże się z uszczelnieniem jamy ustnej od przodu, poprzez wzniesienie
języka do przedniej części podniebienia”
18
. Poszukiwanie odpowiedzi na sformu-
łowane pytania zachęciły mnie do przeprowadzenia wstępnych badań u 10 dzieci
w  wieku od 3,5 do 6,5 roku. Przedmiotem oraz celem badań jest analiza mowy
u dzieci z dysfunkcją oddychania. Każde dziecko było badane przeze mnie osobi-
ście, a wyniki zapisywałam w karcie badania logopedycznego. Do badań wybra-
łam dzieci bez wad dodatkowych typu upośledzenie umysłowe, zaburzenia słuchu
fonemowego, niedosłuch, mózgowe porażenie dziecięce itp. Badani pacjenci byli
w  normie intelektualnej, bez komplikacji podczas porodu. Do przeprowadzenia
analiz wykorzystałam kartę badania logopedycznego, która zawiera:
■
dane o pacjencie,
■
informacje na temat rozwoju badanego,
■
ocenę warunków anatomiczno-czynnościowych,
■
analizę mowy ekspresywnej,
■
badanie percepcji słuchowej.
Ścisła współpraca z laryngologiem oraz ortodontą pozwoliła mi na wykorzysta-
nie dodatkowych badań specjalistycznych, takich jak ocena drożności jamy noso-
wo-gardłowej, badanie słuchu za pomocą tympanometru oraz weryfikacja jakości
zgryzu. Podczas badania logopedycznego uwzględniłam normę fonetyczną
19
pra-
widłowego rozwoju mowy dziecka, właściwą dla wieku, w celu wskazania nienor-
matywnej artykulacji poszczególnych głosek. Artykulacja oceniana była metodą
wzrokowo-słuchową
20
, w odniesieniu do normy fonetyczno-fonologicznej przyjętej
za Bronisławem Rocławskim
21
.
E. Jeżewska-Krasnodębska:
Obwodowe uwarunkowania zaburzeń artykulacji spółgło-
sek.
W:
Biologiczne uwarunkowania…,
s. 105.
18
D. Pluta-Wojciechowska:
O ćwiczeniach tak zwanej pionizacji języka.
W:
Biologiczne
uwarunkowania…,
s. 216.
19
E. Łuczyński:
Rozgryzając taniki mowy – wiedza o języku polskim dla logopedów.
Gdańsk,
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 2011, s. 37–50.
20
D. Pluta-Wojciechowska:
Standard postępowania logopedycznego w przypadku osób
z rozszczepem wargi i podniebienia.
„Logopedia” 2008, T. 37, s. 184.
21
B. Rocławski:
Podstawy wiedzy o języku polskim dla glottodydaktyków, pedagogów, psy-
chologów i logopedów.
Gdańsk, Glottispol 2001.
17
I. Malicka: Wstępne podsumowanie badań zaburzeń mowy u dzieci…
245
Podsumowanie badań zaburzeń ustnej fazy połykania
i oddychania oraz artykulacji u dzieci w wieku przedszkolnym
Jak wynika z przeprowadzonych badań, nieprawidłowe oddychanie ma różną
etiologię. U większości dzieci problemy z nieprawidłowym oddychaniem związa-
ne są z dolegliwościami laryngologicznymi – przerośnięty trzeci migdał, migdały
podniebienne lub stan po zabiegu adenotomii
22
. Na podstawie wywiadu ustalono,
że przyczyną nieprawidłowego toru oddychania u pozostałej grupy badanych jest
zbyt długie
23
stosowanie smoczków, butelek ze smoczkiem oraz kubeczków niekap-
ków, gdyż „naturalne karmienie piersią wpływa bardzo korzystnie na pracę mięśni
okrężnych warg, a jednocześnie na prawidłowy rozrost żuchwy. Natomiast sztuczne
karmienie oraz zły dobór smoczka powodują brak bodźców dla pracy mięśni warg,
co z kolei może wpływać na kierowanie toru oddechowego przez jamę ustną”
24
.
Według dostępnych badań laryngologicznych nie stwierdza się u badanych dzie-
ci zaburzeń słuchu fizjologicznego. Przeprowadzona analiza słuchu fonemowego
również nie wykazała odstępstw od normy.
Ocena warunków anatomicznych
Jednym z  elementów niezbędnych do prowadzenia badań nienormatywnej
artykulacji głosek u dzieci z dysfunkcją oddychania jest ocena warunków anato-
miczno-czynnościowych pacjenta. Większość dzieci o pełnym uzębieniu mlecz-
nym, poddanych badaniu logopedycznemu, ma wadę zgryzu. Jest to najczęściej
zgryz otwarty
25
lub stłoczenie zębów
26
. Istniejącym wadom zgryzu towarzyszy
wysoko wysklepione podniebienie. Tylko 2 dzieci z  10 ma zgryz prawidłowy,
z  zachowaniem normy ortodontycznej dla danego wieku. Biorąc pod uwagę
dostępne badania logopedyczne Barbary Ostapiuk
27
, które zostały wykorzystane
Adenotomia – chirurgiczny zabieg laryngologiczny polegający na usunięciu przerośniętego
migdałka gardłowego; przypomnienie autorki.
23
Według analiz S. Masgutowej, A. Regner, „odruch ssania pojawia się w 14. tygodniu życia
płodowego, a wygasa w wieku pomiędzy 1. a 2. rokiem życia”. S. Masgutowa, A. Regner:
Rozwój
mowy dziecka w świetle integracji sensomotorycznej.
Gdańsk, Wydawnictwo Continuo 2009, s. 55.
24
I. Malicka:
Oddychanie jako jedna z funkcji prymarnych.
„Forum Logopedyczne” 2013,
nr 21, s. 48.
25
Zarys współczesnej ortodoncji. Podręcznik dla studentów…,
s. 88.
26
Ibidem, s. 92.
27
B. Ostapiuk:
Dziecięca artykulacja czy wada wymowy – między fizjologią i patologią.
„Logo-
pedia” 2002, T. 31, s. 95–156.
22

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin