SZKOŁA PODSTAWOWA
im. Juliusza Ligonia
w Pogrzebieniu
Program indywidualnych zajęć dla ucznia z upośledzeniem umysłowym
w stopniu lekkim.
Opracowała:
Bogusława Jureczko
SPIS TREŚCI
WSTĘP ............................................................................................................... 2
ROZDZIAŁ I
1. Charakterystyka dziecka upośledzonego umysłowo w stopniu lekkim .. 3
2. Sens i znaczenie kształcenia indywidualnego w szkole ……………….. 6
3. Postulaty pedagogiczne i cele edukacyjne ............................................. 9
ROZDZIAŁ II
Program indywidualnych zajęć dla ucznia
z upośledzeniem umysłowym
1. Zadania indywidualnych zajęć …………………................................... 10
2. Cele indywidualnych zajęć ………………............................................ 10
3. Metody ................................................................................................... 10
4. Formy pracy ........................................................................................... 11
5. Monitorowanie ....................................................................................... 11
6. Ewaluacja ............................................................................................... 11
7. Zadania przewidziane do realizacji ........................................................ 11
BIBLIOGRAFIA .............................................................................................. 14
WSTĘP
Każde dziecko jest tak samo ważne, ale najwięcej naszej uwagi potrzebują dzieci mające trudności i sprawiające trudności; otoczone chłodem i brakiem zrozumienia – to dzieci specjalnej troski. Przed tymi dziećmi nauczyciel musi stać się wielkim artystą, bo „wychowanie specjalne jest raczej sztuką niż nauką”.[1]
Nauczyciele powinni dostrzegać każde dziecko z osobna. To w nas musi tkwić nieskończona ulewa zrozumienia, empatii i miłości. Dzieci potrzebują nie tylko naszych słów, ale przede wszystkim serca, gdyż „aspekt społeczny funkcjonowania szkoły jest ważniejszy od dydaktycznego”,[2] a jak powiedział Jan Bosco: „wychowanie, to sprawa serca”.
Każdy wychowawca powinien dążyć do bezwarunkowej akceptacji osoby wychowanka, ponieważ: „istnieje tu zależność wprost proporcjonalna – im więcej empatii, bezwarunkowej akceptacji i autentyczności nauczyciela – wychowawcy, tym lepsze wyniki jego pracy”.[3]
Zajęcia indywidualne stanowią jedną z najlepszych okazji do zgłębiania i poznawania dziecka, a jednocześnie dają sposobność kształtowania i rozwijania jego potrzeb i możliwości.
Opracowany przeze mnie program indywidualnych zajęć jest przeznaczony dla ucznia prowadzonego tokiem szkoły specjalnej w klasie VI szkoły podstawowej. Podczas badania w poradni psychologiczno-pedagogicznej zdiagnozowano u niego lekkie upośledzenie umysłowe i zalecono zajęcia indywidualne, odbywające się na prośbę matki na terenie szkoły.
W związku z powyższym w pierwszym rozdziale przedstawiłam teorię na temat upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim. Opisałam objawy i deficyty intelektualne występujące u takiego dziecka. Przedstawiłam główne cele i zadania oraz podstawowe zasady pracy z osobami niepełnosprawnymi.
W rozdziale drugim sformułowałam zadania i cele przeznaczone do realizacji w trakcie indywidualnych zajęć z uczniem w ciągu roku szkolnego. W oparciu o wyznaczone cele ułożyłam program przedstawiający odpowiednie ćwiczenia i zadania umożliwiające osiągnięcie tych celów. W programie tym podałam metody, formy pracy oraz sposób monitorowania i przeprowadzenia ewaluacji.
Na ostatnich stronach mojej pracy zamieściłam bibliografię. Głównie korzystałam z prac takich pedagogów i psychologów jak: J.Wyczesany, H.Borzyszkowska, J.Kostrzewski, E.Pasternak, M.Szurmiak, O.J.Lovaas, K.Kirejczyk i inni.
1. Charakterystyka dziecka upośledzonego umysłowo w stopniu lekkim
Upośledzenie umysłowe jest to stan charakteryzujący się istotnie niższym od przeciętnego ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego i zaburzeniami w zakresie przystosowania. Zaburzenia w przystosowaniu się przejawiają się w postaci zaburzeń w zakresie dojrzewania, uczenia się i przystosowania społecznego.
Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu lekkim nie różnią się na ogół od swoich rówieśników wyglądem zewnętrznym. Przy bliższej obserwacji można zauważyć u nich nieznaczny brak harmonii w rozwoju, pewną słabość fizyczną oraz częste występowanie wad postawy. Jeśli upośledzeniu umysłowemu nie towarzyszą żadne oznaki niedorozwoju fizycznego, zdarza się, że przy pierwszym zetknięciu się z takim dzieckiem może ono sprawić wrażenie normalnie rozwiniętego. Nawet w czasie prowadzenia z nim rozmowy na tematy powszednie, trudno jest zorientować się w jego deficytach intelektualnych. Szczególnie jest to utrudnione, gdy dziecko posiada stosunkowo bogaty słownik i łatwość wypowiadania się.
Spostrzeżenia dzieci lekko upośledzonych umysłowo są niedokładne, a sam proces spostrzegania jest zwolniony i charakteryzuje się wąskim zakresem. Dzieci o obniżonej sprawności umysłowej spostrzegają w tym samym czasie, znacznie mniejszą ilość przedmiotów aniżeli ich rówieśnicy w normie intelektualnej. Przyczyną zwolnionego spostrzegania jest przede wszystkim mała ruchliwość procesów korowych. Szczególną trudność sprawia im lokalizacja przedmiotów w przestrzeni i ukształtowanie jej pojęcia. Tak więc dzieci upośledzone umysłowo popełniają dużo błędów dotyczących dokładności dostrzegania podobieństw i różnic pomiędzy przedmiotami. Mają braki w zakresie percepcji wzrokowej stosunków przestrzennych oraz elementów tworzących figury geometryczne.
Ich uwaga charakteryzuje się słabą podzielnością, jest nietrwała i łatwo odwracalna.
Pamięć logiczna jest bardzo słaba, natomiast pamięć mechaniczna jest na przeciętnym poziomie. W reprodukcji niedługich tekstów, gdzie wykorzystuje się pamięć mechaniczną, uzyskują wyniki porównywalne z uzyskiwanymi przez uczniów w normie intelektualnej. Wierność zapamiętywania jest również słabsza, nawet po upływie krótkiego czasu nie potrafią wiernie odtworzyć przebiegu zdarzenia. W związku z tym często pojawiają się zmyślenia i konfabulacyjne uzupełnienia luk pamięciowych.
Myślenie ma charakter konkretno – obrazowy i sytuacyjny. Myślenie logiczne występuje w formie uproszczonej. Trudności w myśleniu wyłaniają się przy tworzeniu przez dziecko zadań, kiedy trzeba ujmować stosunki zachodzące pomiędzy poszczególnymi pojęciami. Dokładna analiza czynności intelektualnych tych dzieci wykazuje, że podstawowym defektem jest utrudnione przejście od poznania zmysłowego do racjonalnego, od konkretu do abstrakcji. Należy dodać, że wszystkie pojęcia abstrakcyjne są dla tej grupy dzieci przynajmniej w części niezrozumiałe.
Z trudem także wnioskują. Przy czym występuje upośledzenie zdolności wnioskowania sylogistycznego, indukcyjnego oraz wnioskowania przez analogię.
Słownik dzieci lekko upośledzonych umysłowo jest ubogi. Prócz ubóstwa słownikowego, także właściwe rozumienie słów jest ograniczone, a słownik bierny jest
znacznie bogatszy od czynnego. Niższy poziom kompetencji językowej dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim w zakresie systemu składniowego przejawia się w:
- długości konstruowanych tekstów (mniejsza liczba struktur oraz mniejsza liczba wyrazów w wypowiedzeniach);
- małym zróżnicowaniu struktur wypowiedzi (monotonia składniowa wynikająca z dominacji struktur opartych na mało skomplikowanych schematach składniowych);
- znikomym udziale struktur o znacznym wskaźniku intelektualizacji, typowych dla składni interpretującej (niska frekwencja struktur złożonych podrzędnie i wieloczłonowych);
- stopniu poprawności struktur (znacznie więcej błędów różnorodzajowych, większa częstotliwość błędów jednorodzajowych).
Liczne błędy składniowe (szczególnie potokowe ujęcie myśli – rozpoczynanie lub kończenie wypowiedzeń w niewłaściwym miejscu toku myślowego, rażące zaburzenia szyku wyrazowego i wykolejenia w zakresie związków wyrazowych, luki wyrazowe lub niewłaściwe użycie wskaźników zespolenia), obniżoną wartość komunikacyjną wypowiedzi uczniów wyższych klas szkoły podstawowej specjalnej.
Znaczna liczba uczniów upośledzonych umysłowo ma duże trudności w zrozumieniu określonego stanu rzeczy, w wykorzystaniu posiadanych wiadomości, w dostrzeżeniu problemu i jego wyjaśnieniu – werbalizacji. Toteż do charakterystycznych niepowodzeń w przyswajaniu nawyków językowych, należy ograniczenie lub nieumiejętność przenoszenia znanych wyuczonych form do sytuacji życia codziennego.
Ogólnie można powiedzieć, że uczniowie lekko upośledzeni umysłowo, mają znaczne trudności w dokonywaniu operacji myślowych opartych na II układzie sygnałowym, tzn. porównywania, różnicowania, uogólniania i abstrahowania.
Orientacja w miejscu, czasie i przestrzeni jest w miarę poprawna. Trudności pojawiają się, gdy znajdą się w nowym środowisku, a sytuacja staje się bardziej złożona.
Charakterystyczną cechą upośledzonych umysłowo jest brak przemyślanego planu, samodzielności i inicjatywy w działaniu oraz pomysłowości, zatem nie są oni zdolni do efektywnego organizowania sobie pracy. Również tempo pracy jest wolne. Z chwilą występowania trudności załamują się, zniechęcają i mogą pozostawić wykonywane zadanie nieskończone, dlatego wymagają nieustannego nadzoru. W związku z tym, ważne jest ciągłe motywowanie do pracy – w postaci pochwały, zachęty, nagrody, a czasem nakazu.
Reasumując, należy stwierdzić, że możliwości nabywania wiedzy i umiejętności dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej są niższe. Dużo wysiłku wkładają w powiązanie nowo nabytych wiadomości z już posiadanymi, jeszcze większą trudność sprawia im zastosowanie swoich umiejętności i wiadomości w życiu codziennym.
Pod względem cech charakterologicznych, dzieci upośledzone umysłowo są bardzo zróżnicowane, można wśród nich wyróżnić dwie grupy: nadmiernie pobudliwych i nadmiernie zahamowanych, czasem dodaje się jeszcze grupę mieszaną.
Zdolność do przeżywania uczuć wyższych, to jest społecznych, moralnych, estetycznych jest na ogół nieznacznie ograniczona. Dodać należy, że dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim typowe są zachowania egocentryczne i egoistyczne.
Ponadto charakteryzuje ich:
- niedostateczna umiejętność panowania nad sobą i zaspokajania pragnień;
- niedostatecznie przemyślane postępowanie;
- pewna impulsywność obok łatwiejszego ulegania wpływom;
- skłonność do naśladownictwa.
Ogromna większość spośród wymienionych zaburzeń jest przyczyną trudności w uczeniu się omawianej grupy uczniów.
Literatura:
Borzyszkowska H.: Charakterystyka dziecka upośledzonego w stopniu lekkim. [w:] H.Borzyszkowska (red.): Nauczanie dzieci upośledzonych umysłowo w klasach specjalnych. WSiP, Warszawa 1983.
Kostrzewski J.: Charakterystyka osób upośledzonych umysłowo. [w:] K.Kirejczyk (red.): Upośledzenie umysłowe – Pedagogika. PWN, Warszawa 1981.
Pasternak E.: Materiały z metodyki kształcenia upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim. UMCS, Lublin 1994.
Wyczesany J.: Pedagogika upośledzonych umysłowo. Impuls, Kraków 1999.
2. Sens i znaczenie kształcenia indywidualnego w szkole
Kształcenie indywidualne powinno rozbudzać, rozwijać i utrwalać w każdym dziecku zalążek uzdolnień, które posiada, by poprzez współdziałanie z innymi, uczyło się pojmować świat oraz działać w nim dla dobra ludzi.
W przypadku dziecka niepełnosprawnego intelektualnie proces edukacji wymaga specjalnych środków oddziaływania, gdyż dziecko nie może sprostać oczekiwaniom i wymaganiom otoczenia. Potrzebna jest wówczas pomoc korekcyjna, kompensacyjna i usprawniająca realizowana w ramach zajęć indywidualnych.
Podstawowym celem oddziaływań nauczyciela jest rozwój i aktywizowanie tych wszystkich właściwości intelektualnych i osobowościowych ucznia, które umożliwiają mu pełne uczestnictwo w procesie dydaktyczno – wychowawczym realizowanym w szkole, a w dalszej kolejności przygotowują do dorosłego życia. Tak sformułowany cel pozwala wyodrębnić dwa aspekty pracy: dydaktyczny i terapeutyczny. Z jednej strony mamy bowiem uzupełnić luki w materiale nauczania, z drugiej natomiast poprzez odpowiednie oddziaływanie leczniczo – wychowawcze wyrównywać defekty rozwojowe i kształtować akceptowane społecznie właściwości osobowościowe.
Dla osiągnięcia podstawowego celu konieczna jest realizacja następujących zadań::
- wyrównywanie niedoborów i zaburzeń rozwojowych,
- doprowadzenie dziecka do poprawnego posługiwanie się mową czytaną i pisaną oraz wyrównywanie innych trudności w nauce szkolnej,
- kształtowanie społeczno – emocjonalnej sfery rozwoju ucznia.
Do realizacji wyżej wymienionych zadań niezbędna jest znajomość podstawowych ogólnych norm postępowania czyli zasad, które powinny być przestrzegane w stosunku do każdego ucznia przejawiającego pewne odchylenia od normy rozwoju psychoruchowego. Nauczyciel ma prawo wyboru szczególnych metod,...
Brambur