ROLINY LECZNICZE i ich praktyczne zastosowanie Prof. dr Jan Muszyński (1884-1957) Pamięci Drogiego i Nieodżałowanego Nauczyciela ksišżkę tę powięcajš Jego uczniowie - Aleksander Ożarowski i Wacław Jaroniewski Aleksander Ożarowski Wacław Jaroniewski ROLINY LECZNICZE i ich praktyczne zastosowanie Instytut Wydawniczy Zwišzków Zawodowych Warszawa 1987 Opiniodawca dr Wojciech Rewerski Opracowanie graficzne Karol liwka Reprodukcje wykonał Adam Płuciennik Redaktorzy Irena Dmowska-Chmiel, Jadwiga Fšfara Redaktor techniczny Krystyna lšzak Korekta Zespół Š Copyright 1986, by Publishing Institute of Trade Unions 1/3 Spasowskiego Street, 00-389 Warsaw, Poland Ali rights reserved. No part of this book may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means. electronic. mechanical. photocopying, recording or otherwise with out the prior written permission from the publisher, except by a reviewer who wishes to šuote brief passages in connection with a review written for inclusion in magazine or newspaper. ISBN 83-202-0472-0 INSTYTUT WYDAWNICZY ZWIĽZKÓW ZAWODOWYCH WARSZAWA 1987 Wydanie I. Nakład 99 700 + 300 egz. Ark. wyd. 39,5; ark. druk. 36,2/Al. Nr prod. Ww/749/84. P-47. Sktad wy- konała Drukarnia Instytutu Wydawniczego Zwišzków Zawodowych. Druk i oprawę wykonano w Jugosławii. Najwyższy stworzył lekarstwo w ziemi, a mšż mšdry nie będzie się nim brzydził. Agryppa Nettesheim (1543) Szlachetne zdrowie, nikt się nie dowie, Jako smakuiesz, aż się zepsuiesz, Tam człowiek prawie, widzi na iawie, Y sam to powie, że nic nad zdrowie, ani lepszego, ani droższego. Jan Kochanowski (1530-1584) WSTĘP Nowoczesne lecznictwo posługuje się wieloma różnymi metodami, a jednš z nich jest fitote- rapia. Naukowe podstawy fitoterapii, zwanej również ziołolecznictwem, stały się istotnym czynnikiem jej rozwoju i przyczyniły się do powszechnego jej uznania. Udowodniono, że ro- liny lecznicze mogš nie tylko zapobiegać wielu chorobom, zwłaszcza wród dzieci, młodzieży i osób starszych, lecz także skutecznie leczyć, jeli będš stosowane w sposób właciwy i dosta- tecznie wczenie. Wykazano też, że liczne preparaty rolinne współdziałajš korzystnie z wie- loma syntetykami. W praktyce lekarskiej zarówno same zioła, jak i wycišgi oraz specyfiki ro- linne sš stosowane bšd jako leki podstawowe, bšd jako rodki pomocnicze, uzupełniajšce działanie syntetyków, a w wielu przypadkach także jako chronišce niektóre narzšdy wewnętrz- ne przed ujemnymi skutkami podawania chemioterapeutyków, np. antybiotyków. O wartoci leków ziołowych wiadczy fakt, że ich udział w ogólnej puli preparatów stosowanych na wię- cie w praktyce medycznej wynosi, według ostatnich danych wiatowej Organizacji Zdrowia, od 30 do 40%. Omawiane leki rolinne sš najczęciej stosowane w chorobach kobiecych (80%), przewodu pokarmowego, wštroby i dróg żółciowych (74%), górnych dróg oddecho- wych (73%), układu kršżenia (72%) oraz skóry (70%). Ponadto leki rolinne sš wielce pożyteczne jako rodki doranej pomocy w warunkach do- mowych, jako zapobiegajšce i ogólnie wzmacniajšce w okresie rekonwalescencji. W kilku kra- jach zachodnioeuropejskich, m.in. w Wielkiej Brytanii i RFN, wykazano, że co najmniej 1/3 porad udzielonych przez lekarzy państwowej opieki zdrowotnej była zbędna, ponieważ przy- padki te można było wyleczyć w warunkach i za pomocš rodków domowych. Również w Pol- sce, aczkolwiek nie ma oficjalnych danych, można przyjšć, że istnieje podobna sytuacja. Za pomocš ziół skutecznie likwiduje się mało nasilone objawy chorobowe oraz blachę, drobne przypadki. W pewnych chorobach przewlekłych, które lekarz uprzednio rozpoznał i których stopień zaawansowania okrelił, stosuje się odpowiednie mieszanki ziołowe lub preparaty. Do chorób tych należš m.in.: miażdżyca naczyń krwiononych, zaburzenia obwodowego kršżenia krwi, reumatyzm, otyłoć, nieżyt przewodu pokarmowego. Stosowanie preparatów ziołowych zaleca się również rekonwalescentom przebywajšcym w domu po przebytych ciężkich choro- bach lub zabiegach chirurgicznych, ponieważ z reguły przyspieszajš one proces powrotu do zdrowia i przynoszš znacznš ulgę w dolegliwociach. Racjonalne posługiwanie się lekami zio- łowymi wymaga jednak okrelonego zasobu wiadomoci o ich działaniu, przyrzšdzaniu i daw- kowaniu. Temu włanie celowi ma służyć niniejsza ksišżka. Oprócz ziół o typowym działaniu leczniczym w ksišżce jest mowa o rolinach stosowanych w polskiej kuchni jako przyprawowe, zmieniajšce smak, zapach, a nieraz i wyglšd potraw. Częste, niemal zwyczajowe dodawanie przypraw do pożywienia ma duże znaczenie profilak- tyczne i może chronić przed niektórymi dolegliwociami przewodu pokarmowego, wštroby oraz dróg żółciowych i moczowych. Dzieje się tak, ponieważ przyprawy rolinne wywierajš na organizm człowieka uchwytne działanie fizjologiczne, m.in. rozkurczowe, bakteriobójcze, re- gulujšce czynnoci wydzielnicze i trawienne oraz ułatwiajšce wchłanianie substancji odżyw- czych. Umiejętne i w miarę obfite stosowanie przypraw ma istotne znaczenie w zachowaniu zdrowia i dobrego samopoczucia, W ksišżce oprócz preparatów polskich uwzględniono niektóre z wytwarzanych w krajach sšsiedzkich, kierujšc się ich rzeczywistš wartociš leczniczš oraz tym, że uzupełniajš doć ubogi asortyment rodzimy. Autorzy pragnš serdecznie podziękować osobom, które od wielu lat udzielajš informacji na temat skutecznoci działania poszczególnych ziół, nowych lub zmodyfikowanych postaci leku, nowych mieszanek ziołowych i ich przydatnoci w leczeniu chorób, przebiegu kuracji zioło- wych w niektórych chorobach przewlekłych, a także dostarczajš innych praktycznych wiado- moci o lekach rolinnych. Do tekstu niniejszej ksišżki zostały włšczone informacje wybrane z tych, które przekazały następujšce osoby: Barłóg Agnieszka z Kielc Czerski Marian z Warszawy Gawryłow Leonid z Krasnegostawu Górnicka Jadwiga z Warszawy Gumowska Irena z Warszawy Klimuszko Czesław z Elblšga Kowalczyk Halina z Ryk Kozimala Kazimierz z Warszawy Krawczyk Grażyna z Sanoka Lasoń Bolesław z Wałbrzycha Autorzy proszš o nadsyłanie dalszych uwag na temat działania i zastosowania leków rolin- nych, jak również dotyczšcych treci niniejszej ksišżki pod adresem: Aleksander Ożarowski, ul. Narbutta 41/43 m. 32, Warszawa 02-536. Serdeczne podziękowania autorzy składajš opiniodawcy niniejszej ksišżki, dr. med. Woj- ciechowi Rewerskiemu, za wnikliwš i zarazem życzliwš ocenę, dziękujš też wielu innym oso- bom, które w różny sposób przyczyniły się do jej wydania. Macioch Eleonora z Warszawy Nagiel Anastazja z Warszawy Nosiński Ryszard z Raszyna Reich Józef z Katowic Sawicka Helena z Nowego Sšcza Sitarska Ewa z Warszawy Sroka Grzegorz z Horyńca Turowska Apolonia z Warszawy Zygiel Stanisław ze Szczecina Aleksander Ożarowski Wacław Jaroniewski TERAPEUTYCZNE ZESTAWIENIE LEKÓW ZIOŁOWYCH W ksišżce omówiono właciwoci lecznicze 177 rolin dostarczajšcych 208 surowców, z których można przyrzšdzić 800 prostych i złożonych leków rolinnych. Zestawienie obejmuje najbardziej rozpowszechnione choroby oraz objawy im towarzyszšce, ze wskazaniem odpo- wiednich preparatów pomocnych w leczeniu i zapobieganiu. W nawiasach podano numery ro- lin, przy których znajdujš się informacje o składzie, sposobie przyrzšdzania i dawkowania preparatu. Przyjmowanie tych preparatów powinno być zgodne z ogólnymi zasadami podany- mi we wstępie do niniejszej ksišżki. Doć często ten sam lek rolinny jest zalecany w kilku schorzeniach lub objawach chorobowych, ponieważ zawiera różne zwišzki czynne o szerokim zakresie działania. Przestrzeganie wielkoci dawek i częstotliwoci przyjmowania leku ma ważne znaczenie, ponieważ wiele rolin, nawet ogólnie uznanych za bezpieczne, może wywo- łać objawy niepożšdane. Istotne jest właciwe rozpoznanie choroby, co bezwzględnie należy do lekarza, tak samo jak ocena skutecznoci leczenia ziołowego. Jedynie w przypadkach na- głych oraz dobrze znanych i stosunkowo szybko przemijajšcych można samemu decydować o wyborze leku rolinnego, traktujšc to jako doranš pomoc domowš. ALERGIA (allergia) Schorzenie jest wywołane najpierw zetknięciem się z substancjš, która powoduje wytwo- rzenie odpowiednich przeciwciał w organizmie. Po ponownym kontakcie z tš substancjš nastę- puje mniej lub bardziej gwałtowny odczyn alergiczny. Istnieje wiele typów tego rodzaju od- czynów, a ich rozpoznanie i leczenie jest domenš lekarza-alergologa. Leki rolinne majš jedy- nie znaczenie pomocnicze, zwłaszcza w przypadkach uwrażliwienia organizmu na alergeny pokarmowe (np. mleko, poziomki, pomidory) lub kontaktowe (np. zetknięcie się skóry z per- fumami i kremami, wodami kosmetycznymi, niektórymi rolinami). Surowce: ziele doględy (29), kwiat dziewanny (33), ziele ostrożenia warzywnego (98), kwiat rumianku (125), lić szałwii (138). Preparaty galenowe: nalewka z doględy (29), kšpiel regenerujšca skórę (33), odwar z kwia- tów jasnoty (50), odwar z ziela ostrożenia (98), odwar z kwiatów rumianku (125), napar szał- wiowy (138), kšpiel szałwiowa (138), kšpiel lazowa (140), mać topolowa (146). Mieszanki ziołowe: zioła przeciw wypryskom alergicznym (38), zioła czyszczšce krew (98). ANGINA ->Ś jamy ustnej i gardła zapalenie 7 APETYTU BRAK (anorexia) ->Ś niedokwanoć ARTRETYZM (arthritis urica) ->Ś dna ASTMA (asthma bronchiale) W chorobie tej występujš okresowe napady dusznoci, spowodowane skurczem mięni gładkich oskrzeli, obrzękiem błony luzowej i wydzielaniem dużej iloci gęstego luzu. Przy- czynš jest uczulenie na alergeny zewnętrzne (np. kurz, pyłki rolinne, sierć, bakterie) lub we- wnętrzne. U osób starszych może niekiedy wystšpić dusznoć stała, zwana stanem astmatycz- nym. Leki roli...
zgo