Juliusz Łukasiewicz DYPLOMATA W PARYŻU 1936-1939 WARSZAWSKA OFICYNA WYDAWNICZA INSTYTUT HISTORII PAN 1995 Projekt okładki: Jacek Tofil Redakcja i korekta: Zespół Skład i łamanie tekstu: Dariusz Górski Copyright © Juliusz Łukasiewicz, Jr. 1995 ISBN 83-85209-43-3 Wydanie angielskie: DIPLOMAT IN PARIS 1936-1939. Papers and Memoirs of Juliusz Łukasiewicz, Ambassador of Poland Edited by Wacław Jędrzejewicz. Columbia University Press, New York and London, 1970, xxvi, 408 s. Wydanie polskie: DYPLOMATA W PARYŻU 1936-1939. Wspomnienia i dokumenty Juliusza Łukasiewicza ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej. Wydanie rozszerzone opracowali Wacław Jędrzejewicz i Henryk Bułhak, Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1989, vii, 464 s. Warszawska Oficyna Wydawnicza „Gryf 00-170 Warszawa ul. Jana Pawła II 68 m. 53 Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk 00-272 Warszawa Rynek Starego Miasta 29/31 Druk: WN ALFA-WERO Sp. z o.o. Spis rzeczy Stulecie Wacława Jędrzejewicza............................7 Słowo wstępne do wydania krajowego.........................9 Słowo wstępne..................................... 11 Przedmowa....................................... 13 Juliusz Łukasiewicz - szkic biograficzny (Wacław Jędrzejewicz)................... '11 Bibliografia i przypisy: objaśnienia.......................... 27 I. Czasy niepokoju. Lato 1936 - zima 1938-1939.................. 29 1. Okupacja Nadrenii i układ w Rambouillet................... 31 2. Rządy Front Populaire we Francji....................... 51 3. Pakt Zachodni................................. 63 4. Śląsk Cieszyński................................ 89 5. Zima 1938-1939............................... 197 II. Ostatnie sześć miesięcy pokoju widziane z Ambasady RP w Paryżu. Marzec - sierpień 1939..................... 225 1. Po zajęciu Pragi. Gwarancje Wielkiej Brytanii............... 229 2. Sprawa Włoch i Związku Sowieckiego................... 245 3. Rokowania z Francją o protokół interpretacyjny sojuszu polsko-francuskiego i porozumienia finansowe............... 257 4. Misja gen. Kasprzyckiego w Paryżu. Sprawy wykonania onwencji wojskowej i protokół interpretacyjny............... 269 5. Kredyty wojskowe dla Polski........................ 285 6. Rokowania francusko-angielsko-sowieckie w Moskwie.......... 297 7. Ostatnie dni przed wojną........................... 319 III. 1-17 wrzesień 1939............................... 339 1. Wybuch wojny i pierwsze trudności..................... 341 2. Francuskie ultimatum do Niemiec...................... 351 3. Starania o zapewnienie współdziałania aliantów.............. 361 4. Anglia odmawia współdziałania lotnictwa ................. 371 5. Ostatnie wysiłki celem uzyskania pomocy sojuszników.......... 381 6. Przyczyny bezczynności aliantów...................... 395 IV. Powołanie prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej 17 - 30 września 1939 ...... 405 1. Zmiana na stanowisku prezydenta RP.................... 407 2. Opozycja................................... 417 3. Generał Sikorski obejmuje dowództwo polskich wojsk we Francji..... 427 4. Władysław Raczkiewicz zostaje prezydentem RP ............. 435 Aneks I. Rosja Sowiecka i państwa bałtyckie, 1933-1934............ 445 Aneks II. Bal w Ambasadzie RP w Paryżu w 1939 roku............. 455 Bibliografia...................................... 459 1. Publikacje Juliusza Łukasiewicza...................... 459 2. Dokumenty opublikowane.......................... 461 3. Inne publikacje................................ 464 4. Archiwa.................................... 477 Skorowidz ...................................... 479 38 Ilustracji między stronami ......................... 224/225 STULECIE WACŁAWA JĘDRZEJEWICZA Profesor Wacław Jędrzejewicz, przyjaciel Ambasadora Juliusza Łukasiewicza i redaktor pierwszego wydania tej książki, skończył sto lat w roku poprzedzającym pierwsze krajowe wydanie Dyplomaty w Paryżu. Pragniemy, aby to wydanie było nie tylko dokumentem politycznego dorobku Ambasadora, który należy już do historii Drugiej Rzeczypospolitej, ale w równej mierze hołdem dla naukowych osiągnięć Wacława Jędrzejewicza, żołnierza, polityka i historyka wiernego w służbie Polsce. Juliusz Łukasiewicz, Jr. Henryk Bułhak SŁOWO WSTĘPNE DO WYDANIA KRAJOWEGO Gdy w latach 1987-1988 przygotowywałem wydanie prac mego Ojca w języku polskim, nikt nie przewidywał, że już w roku 1989, w którym wydanie to ukazało się w Londynie', Polska wstąpi na drogę prowadzącą do odzyskania niepodległości, stworzenia demokratycznego systemu rządów, zniesienia cenzury i przywrócenia wolności słowa. W nowych warunkach można było podjąć inicjatywę wydania Dyplomaty w Paryżu w Polsce, zrealizowanego teraz przez Warszawską Oficynę Wydawniczą „Gryf.2 Dzięki nieustającej współpracy drą Henryka Bułhaka - za którą dziękuję mu serdecznie - tekst polski został przejrzany i poszerzony przez wykorzystanie materiałów udostępnionych od czasu wydania londyńskiego lub nowych. Ilustracje wzbogacono przez dotąd nie publikowane fotografie. Celem wydania londyńskiego było jak najszersze zaznajomienie czytelników w kraju z polityką zagraniczną Polski w ostatnich latach dwudziestolecia niepodległości, okresu, którego historia była przez pół wieku przemilczana lub wręcz fałszowana w publikacjach krajowych. Cel ten będzie w pełni osiągnięty z chwilą pojawienia się w Polsce na półkach księgarskich obecnego tomu. Juliusz Łukasiewicz, Jr. Ottawa, kwiecień 1993 r. 1 Nakładem Polskiej Fundacji Kulturalnej. 2 Za zgodą Polskiej Fundacji Kulturalnej. SŁOWO WSTĘPNE U podłoża decyzji wydania w języku polskim wspomnień i dokumentów mego Ojca legło przeświadczenie o potrzebie jak najszerszego ich udostępnienia odbiorcom w Kraju. Dziś, dzięki publikacjom „drugiego obiegu", a także niektórym wydawnictwom dopuszczanym przez cenzurę, wzrosło zainteresowanie okresem dwudziestolecia Polski niepodległej, a wiele skrywanych dotąd bądź tendencyjnie przez oficjalną historiografię naświetlanych faktów stało się składnikiem powszechnej świadomości Polaków. Przesadne wszakże byłoby stwierdzenie, że pełny obraz dwudziestolecia Polski, wysiłków jej twórców, sukcesów i niepowodzeń jest wystarczająco znany polskiemu społeczeństwu. Biografia Polski tamtych lat jest wciąż zadaniem do wykonania. Wspomnienia i inne prace mego Ojca, ostatniego ambasadora wolnej Polski we Francji, są przyczynkiem do historii polityki międzynarodowej w latach poprzedzających wybuch Drugiej Wojny Światowej i w jej pierwszych tygodniach. Są one nade wszystko autentycznym świadectwem polityki zagranicznej, jaką prowadziła Polska, zapisanym przez człowieka, który znajdował się w centrum wydarzeń tamtego okresu. Dla mego Ojca służba Rzeczypospolitej była wartością nadrzędną. Z nią wiązał On całą swą wiarę, nadzieję i sens życia. Utrata przez Polskę niepodległości i powojenna stabilizacja dominacji Rosji Sowieckiej okazały się bolesnymi doświadczeniami ponad Jego siły. Dramatyczna decyzja w intencjonalny sposób przerwała aktywną i twórczą egzystencję. Była ona dopełnieniem i tragiczną pointą Jego służby. Zbiór prac mego Ojca jest nie tylko przyczynkiem do historii, ale także żywym obrazem działalności dyplomacji w tamtych latach. Czytając dzisiaj raporty i telegramy ambasadora Rzeczypospolitej w Paryżu sprzed pół wieku i śledząc jego działalność w krytycznych momentach historii Europy i świata, trudno oprzeć się wrażeniu, że czasy, w których ambasadorowie pełnili wysoce ideową i odpowiedzialną służbę - minęły bezpowrotnie. I w tej dziedzinie rozwój technologii wywarł nieodwracalny wpływ. Systemy komunikacyjne, umożliwiające błyskawiczne i bezpośrednie kontakty między rządami, zredukowały rolę dyplo- 11 matycznych przedstawicieli do pełnienia zadań nie pierwszej wagi - rutynowych lub formalnych. Prace mego Ojca były pierwotnie opublikowane w języku angielskim. Z inicjatywy i w opracowaniu Profesora Wacława Jędrzejewicza książka pt. Diplomat in Paris 1936- 1939 ukazała się w 1970 r. nakładem Columbia University Press. Inicjatywa wydania polskiego została zrealizowana również dzięki Profesorowi Wacławowi Jędrzejewiczowi w Nowym Jorku, przy udziale Drą Henryka Bułhaka w Warszawie, którzy wielkim nakładem pracy przygotowali do druku znacznie rozszerzony tekst polski i wzbogaconą bibliografie. W imieniu czytelników tego tomu i własnym składam im serdeczne podziękowania. Juliusz Łukasiewicz, J r. Ottawa, sierpień 1987. PRZEDMOWA W styczniu 1948 r., podczas swego pierwszego pobytu w Stanach Zjednoczonych, ambasador Juliusz Łukasiewicz złożył w Instytucie Piłsudskiego poświęconym badaniu najnowszej historii Polski swoje archiwum z okresu przedwojennego i wojennego, zawierające m.in. maszynopis pamiętników. Materiały te oraz inne dokumenty (np. część raportów Łukasiewicza) pochodzące ze zbiorów Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, a także innych instytucji w Europie i Ameryce, stały się podstawowym zrębem książki opracowanej przez Wacława Jędrzejewicza i wydanej w języku angielskim pt. Diplomat In Paris 1936-1939. Papers and Memoirs of Juliusz Łukasiewicz, Ambassador of Poland (Columbia University Press, New York and London 1970). W książce znalazły się więc nie opublikowane dotąd w całości pamiętniki Łukasiewicza obejmujące okres od połowy marca do końca września 1939 r. oraz jego artykuły mające charakter wspomnień lub historycznych przyczynków o pożyczce w Rambouillet (1936 r.) i sprawie Śląska Cieszyńskiego (1938 r.). Poszczególne fragmenty i partie relacji Łukasiewicza zostały powiązane krótkim komentarzem redaktora, a także uzupełnio...
damdamok