Architekt i jego rola w procesie projektowania budownictwa.pdf

(824 KB) Pobierz

Mirosława GÓRECKA

Katedra Budownictwa i Geodezji SGGW

Department of Civil Engineering and Geodesy WULS

Architekt i jego rola w procesie projektowania budownictwa

ekologicznego na terenach wiejskich

An architect and his role in ecological architecture’s

designing process on the rural area

Słowa kluczowe:

architekt, energooszczęd-

ność, budownictwo wiejskie

Key words:

an architect, energy efﬁciency, co-

untry architecture

Wprowadzenie

Alarmujące zjawiska szybko postę-

pującego procesu degradacji

środowiska

naturalnego i związanych z tym powol-

nych zmian klimatycznych stały się dla

przedstawicieli państw Unii Europejskiej

bodźcem do wdrażania nowych standar-

dów w realizowaniu proekologicznych

zamierzeń budowlanych. Architekci

zainteresowani kierunkami działań, do-

tyczących problemów projektowania

architektury proekologicznej w

środo-

wisku zrównoważonym, stowarzyszają

się w zespołach pomocniczych Rady

Unii Europejskiej, m.in. w European Su-

stainable Cities Expert Group on Urban

Environment (Europe..., 1995).

Izba Architektów Rzeczpospolitej

Polskiej jest aktywnym członkiem Rady

Architektów Europy (Architecture Co-

uncil of Europe – ACE). Wynikiem pro-

wadzonej współpracy Izby Architektów

RP i ACE na forum europejskim stało

się wypracowanie stosownej, koniecznej

polityki architektonicznej jako programu

ochronnego dla

środowiska

naturalnego

i zbudowanego oraz działającego na je-

gorzecz zawodu architekta.

Deﬁnicję pojęcia „architektura

ekologiczna” przedstawiono w Polsce

w 1989 roku na konferencji zorgani-

zowanej przez Instytut Podstawowych

Problemów Techniki PAN na temat „Ar-

chitektura energooszczędna dziś i ju-

tro” przez Sekcję Architektury Energo-

oszczędnej i Ekologicznej przy War-

szawskim Oddziale Stowarzyszenia Ar-

chitektów Polskich.

Mikoś (2000) określa termin „ar-

chitektura ekologiczna” jako pojęcie

szczegółowe, które jest pochodną dwóch

nadrzędnych w stosunku do niego pojęć

o znacznie szerszych zakresach – archi-

tektura i ekologia. Zdaniem autora, archi-

tektura ekologiczna ma przybliżyć czło-

M. Górecka

wieka do naturalnych warunków przy-

rodniczych poprzez połączenie ekologii

jako nauki o stosunkach między organi-

zmami i ich

środowiskami

z architektu-

rą, postrzeganą jako nauka i sztuka dla

ludzi

środowisk

przestrzennych lub ich

części. Architektura w takim rozumieniu

nie ogranicza się tylko do tworzenia mar-

twych i pustych struktur przekazywanych

inwestorowi, ale obejmuje tworzenie

optymalnych warunków zdrowotnych

i estetycznych do przebywania człowie-

ka (Mikoś 2000).

Ekologia w budownictwie

Wprowadzanie ekologicznych roz-

wiązań do budownictwa już na etapie

projektu architektonicznego ciągle po-

siada w Polsce istotne uwarunkowania.

Do nich należy zaliczyć przede wszyst-

kim:

niedostateczną wiedzę na temat roz-

wiązań ekologicznych w budowni-

ctwie,

przekonanie,

że

rozwiązania ekolo-

giczne w budownictwie są drogie,

niedostatek specjalistów w dziedzi-

nie interdyscyplinarnego projekto-

wania budownictwa ekologicznego.

Ekologia w budownictwie kojarzona

jest przede wszystkim z oszczędnością

energii. Jednak coraz bardziej zwraca

się uwagę na oddziaływanie budynku na

poszczególne komponenty

środowiska,

takie jak: krajobraz, woda, powietrze

czy gleba. Wiąże się z tym architektura

budynku, użyte materiały, lokalizacja,

technologia wykonania i inne. Normy

związane z energochłonnością powin-

ny być rygorystycznie przestrzegane na

każdym etapie procesu inwestycyjnego.

Obecnie w Polsce energooszczędność

związana jest przede wszystkim z wy-

maganiami ochrony cieplnej budynków

i ograniczeniami do zwiększenia izola-

cyjności cieplnej przegród. Jest ona rea-

lizowana głównie przez

ﬁ

zyków budow-

lanych i instalatorów, dla których stano-

wi uzasadniony priorytet i dzięki której

stają się w pewien sposób propagatorami

polityki zrównoważonego rozwoju.

Świadomość

energetyczna architek-

tów oceniana jest jako niezadowalająca

i tylko niewielka grupa widzi problem

energii jako kluczowy czynnik w całym

procesie projektowania. Na etapie projek-

towania większą rolę odgrywają ciągle

możliwości

ﬁ

nansowe lub preferowany

styl

życia

inwestora. Architekt najczęś-

ciej projektuje dom, który już w założeniu

ma się podobać jemu oraz zleceniodaw-

cy, a energooszczędność jest dziedziną

w ich wzajemnych kontaktach najczęściej

pomijaną. Jednak zmianę podejścia do

problemu energooszczędności powoduje

coraz większa

świadomość

ekologiczna

społeczeństwa oraz przesłanki ekono-

miczne, wynikające z ciągłego wzrostu

kosztów nergii.

Architekt „stojący po stronie

człowieka”

Rozważając rolę architekta w pro-

cesie projektowania architektury eko-

logicznej, warto przytoczyć jedną

z reguł „Kodeksu etyki zawodowej ar-

chitektów”, dotyczącą zobowiązań wo-

bec społeczeństwa: „Architekci szanują

w swej twórczości wartości zastane, dzie-

dzictwo przyrodnicze i kulturowe i dbają

o ich zachowanie i rozwój. Dążą do pod-

noszenia jakości

życia

i zamieszkiwa-

Architekt i jego rola w procesie projektowania budownictwa...

nia oraz jakości

środowiska

i otoczenia

w sposób nienaruszający ich równowagi,

działając z przekonaniem,

że

efekty ich

pracy służą szeroko pojętym interesom

wszystkich, którzy mogą oczekiwać po-

żytku

i zadowolenia z nich”.

Przy projektowaniu budynków eko-

logicznych powinny obowiązywać za-

sady kształtowania architektonicznego,

zmierzające do najlepszego połączenia

funkcji budynku z dążeniami do pod-

wyższenia sprawności energetycznej

i ekologicznego komfortu. Najlepszy

efekt uzyskania optymalnej energetycz-

nej wydajności osiąga się, gdy zadanie

rozwiązywane jest kompleksowo na

każdym etapie projektowania, ze szcze-

gólnym uwzględnieniem odpowiednich

parametrów eksploatacyjnych budynku

(Mikoś-Rytel 2000).

Należy pamiętać,

że

projektowanie

ekologiczne to nie tylko stosowanie re-

wolucyjnych materiałów i technologii,

ale

świadome

uwzględnianie reguł

ﬁ

zyki

budowli, zasad zasobooszczędności ma-

teriałowej i energetycznej oraz wykorzy-

stanie naturalnych zasobów energetycz-

nych otoczenia.

Rolą architektów jest więc nadanie

takich wartości tworzonym budowlom,

aby stanowiły harmonię między treścią

(zagadnienia techniczno-funkcjonalne)

a formą budynku. Jest to istotne szcze-

gólnie dla domów mieszkalnych.

Ostateczny projekt budynku powi-

nien być więc wartością wypadkową

pomiędzy wizją architekta a wymaga-

niami mechaniki budowli i otoczenia,

w których każde z rozwiązań poparte

jest symulacją pozwalającą oszacować

efekty przyjętej koncepcji. Estetykę

współczesnej architektury ekologicznej

powinna wyznaczać harmonia pomiędzy

formą i technologią a szeroko rozumia-

nym otoczeniem. Architekt ma zatem za-

danie coraz trudniejsze – pogodzić przy

jednym stole specjalistów od konstruk-

cji, instalacji, bilansu energetycznego,

zarządzania budynkiem; specjalistów

od ekologii, ekonomii i przedstawicieli

ﬁ

rm produkujących elementy budowla-

ne. Proces projektowy budynków ekolo-

gicznych powinien przypominać raczej

zadanie z zakresu teorii zarządzania niż

zadanie tworzenia subiektywnej estetyki

(Wnuk 2006).

Współczesna twórczość architekta

powinna być więc rozpatrywana na wie-

lu poziomach i z różnych punktów wi-

dzenia. Rozważanie procesu realizowa-

nia architektury z ekologicznego, a więc

z interdyscyplinarnego punktu widzenia

prowadzi do wzmocnienia w tym proce-

sie roli architekta, który „stoi po stronie

człowieka” (Skibniewska 1981).

Projektowanie zgodne z zasadami

środowiska

zrównoważonego oznacza

architekturę związaną z konkretnym

miejscem poprzez odniesienie do lokal-

nego klimatu, krajobrazu i tradycji.

Ekologiczna architektura przyszło-

ści

powinna zachować stworzone wcześ-

niej ponadczasowe wartości związane

z pięknem i tożsamością miejsca. Prob-

lem energooszczędności budynku istniał

zawsze, zmieniają się natomiast

środki

techniczne jego rozwiązywania. Połą-

czenie zatem tradycyjnych rozwiązań

z nowoczesną wiedzą i techniką może

przynieść nie tylko zmniejszenie zużycia

energii, ale również może dać nową, ja-

kościowo lepszą treść i formę projekto-

wanych budynków.

Istotnym aspektem budownictwa

ekologicznego jest wykorzystanie przez

architekta pasywnego systemu słonecz-

M. Górecka

nego ogrzewania. Realizując to zadanie

powinno się zwrócić szczególną uwagę

na:

usytuowanie i bryłę budynku w celu

stworzenia jak najlepszych warun-

ków nasłonecznienia i oświetlenia

światłem

dziennym,

rozwiązanie pomieszczeń i powiązań

funkcjonalnych wnętrza budynku

w zależności od pory i czasu użytko-

wania, z możliwością „sterowania”

temperaturą,

tworzenie lub dopasowanie struk-

tury budynku do pasywnego wyko-

rzystania energii promieniowania

słonecznego poprzez zastosowanie

przestrzeni buforowych (cieplarni),

ścian

kolektorowych i

ścian

maga-

zynujących energię, służących do

pozyskiwania i wykorzystywania

promieniowania słonecznego,

dobór elementów obudowy budyn-

ku do pełnienia funkcji osłony przed

nadmiernym promieniowaniem sło-

necznym – zadaszenia, okapy, wy-

kusze,

wykorzystanie

środowiska

zewnętrz-

nego do ułatwienia lub ograniczenia

dostępu energii promieniowania

słonecznego, głównie poprzez od-

powiednie zaprojektowanie usytuo-

wania zieleni w kontekście samego

budynku, jak również całych urbani-

stycznych zespołów zabudowy.

Należy pamiętać,

że

uzyskanie od-

powiednio wysokiego poziomu energoo-

szczędności wymaga

ścisłej

współpracy

architekta z inżynierami budowlanymi

i branżowymi oraz specjalistami w za-

kresie niekonwencjonalnych rozwiązań

energetycznych.

Trwałość, jakość, estetyka oraz za-

chowanie tożsamości kulturowej ar-

chitektury ekologicznej na terenach

wiejskich to uwarunkowania projekto-

we, które powinny być uwzględnione

przez architekta w skali nie tylko po-

szczególnych budynków, ale także za-

gospodarowania przestrzennego całych

urbanistycznych zespołów zabudowy.

Optymalne rozwiązania architektury

ekologicznej budynków na wsi powinny

harmonizować z miejscowym, ukształ-

towanym przez lata krajobrazem osadni-

czym, którego uszanowanie jest również

uszanowaniem narodowej tradycji i kul-

tury oraz miejscowych warunków

środo-

wiskowych (Górecka 2004).

Stara architektura ludowa, będąca

wynikiem pracy licznych pokoleń, po-

winna być wzorem i inspiracją dla roz-

wiązań architektonicznych współczesne-

go budownictwa wiejskiego. Projektanci

powinni

łączyć

nowoczesne energoo-

szczędne technologie z regionalnymi tra-

dycjami. Regionalizm to przede wszyst-

kim uwzględnienie czynników klimatu,

dające w efekcie harmonię architektury

z krajobrazem. Lokalne tradycje budow-

nictwa wyrażone są przede wszystkim

w skali, kształcie oraz konstrukcji obiek-

tów, które odziedziczyliśmy. W większo-

ści

wytrzymały one próbę czasu, głównie

właśnie pod względem dostosowania do

wymogów klimatycznych, ucieleśniając

jednocześnie kulturę lokalną.

Warto więc stosować w nowoczes-

nym budownictwie na wsi te elementy

układu

funkcjonalno-przestrzennego,

które miały wpływ na zwiększenie ener-

gooszczędności budynku i reprezento-

wały jednocześnie polskie cechy i ro-

dzimy wyraz budowania, a jednocześnie

powodowały,

że

obiekty wtopione były

w otoczenie i kojarzyły się z regionem.

Do nich należy zaliczyć m.in.: wysoki

Architekt i jego rola w procesie projektowania budownictwa...

dach, jego wielkość, kształt, odpowied-

nio dobrane proporcje w stosunku do

ścian

budynku, oraz okapy, podcienie,

ganki, okiennice itd. (Górecka 2004).

Są regiony w Polsce, takie jak Kurpie,

Podlasie oraz przede wszystkim Pogórze

Karpackie, gdzie mimo zewnętrznych

bodźców, mających wpływ na przeobra-

żenia

socjalno-kulturowe

środowisk

wiej-

skich niwelujących ich odrębność, cechy

regionalne tej architektury nie uległy tak

widocznej i znacznej deformacji, a nowe

realizacje coraz częściej nawiązują do

najpiękniejszych wzorów w architekturze

regionu i do miejscowego zdobnictwa. Na

Podhalu już na początku XX wieku dzia-

łalność

artystyczna i twórcza Stanisława

Witkiewicza doprowadziła do wytworze-

nia się tzw. stylu zakopiańskiego, a okres

po pierwszej wojnie

światowej

sprzyjał

powrotowi do narodowej tradycji i kul-

tury w sztuce i budownictwie. Również

w innych regionach kraju, jak lubelskie,

Suwalszczyzna czy Kaszuby, obserwuje

się coraz częściej próby wskrzeszania za-

nikających form w architekturze i wzoro-

wania się na tych obiektach, które jeszcze

przetrwały do dziś.

Współczesne przykłady

architektury ekologicznej

na terenach wiejskich

Budynki niskoenergetyczne, zreali-

zowane głównie w Europie Zachodniej,

dowodzą,

że

można tworzyć architekturę

ekologiczną zgodnie ze zróżnicowanymi

potrzebami człowieka, w tym w zgodzie

z potrzebami architektury prośrodowi-

skowej i ponadczasową potrzebą przeży-

wania piękna. Niektóre z tych rozwiązań

kładą duży nacisk na wykorzystanie na-

turalnego ukształtowania terenu. Odsło-

nięte są tu często elewacje południowe

w celu biernego wykorzystania energii

słonecznej, a zasypane gruntem

ściany

północne i dach. Większość z nich jest

wybudowana w terenach o szczególnie

wysokich walorach krajobrazowych, nie

wywołując swą obecnością dysharmonii

środowiska

naturalnego, a przeciwnie,

integrują się z nim. Dla obiektów tych

motywem przewodnim są elementy pej-

zażowe i „powrót do natury”, stąd wyko-

rzystanie naturalnych elementów, takich

jak: ziemia, kamienie, woda, roślinność,

niezakłócających przemian chemicznych

i biologicznych w naturalnym otoczeniu.

Zaprojektowane są tak, by mieszkając

poza miastem, można było korzystać ze

współczesnych wygód, ale też nie tracić

charakterystycznych dla wsi atrybutów

życia

w kontakcie z przyrodą. Dla uzy-

skania tego efektu praktykowane są za-

równo proekologiczne rozwiązania tech-

niczno-materiałowe (na przykład celu-

lozowa izolacja termiczna), jak również

architektoniczno-krajobrazowe (zielone

dachy). Domy te stanowią przykład har-

monijnego wpisania funkcji użytkowych

domu w

środowisko

naturalne. Takie

rozwiązania można spotkać w ofertach

niemieckich i są to projekty masowo

oferowane inwestorom, a nie jednost-

kowe obiekty eksperymentalne lub po-

kazowe. W prace nad budownictwem

wykorzystującym energię promieniowa-

nia słonecznego szczególnie zaangażo-

wane są Niemcy, gdzie powstał Instytut

Budownictwa Pasywnego w Darmstadt

(Passivhaus Institut), który ustala przede

wszystkim standardy i przydziela certy-

ﬁ

katy domom pasywnym.

Domem pasywnym według Wolf-

ganga Feista, założyciela Instytutu, jest

M. Górecka

Plik z chomika:

sebcio97

Architekt i jego rola w procesie projektowania budownictwa.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: