_Schier-przeniesienie.pdf

(1892 KB) Pobierz
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
www.kcp.krakow.pl
Schier „Psychoanalityczna terapia dzieci
i młodzieży” – przeniesienie
Materiały do użytku wewnętrznego
Katarzyna Schier „Psychoanalityczna terapia dzieci i młodzieży: przeniesienie” (fragmenty)
Rozdział trzeci
Diagnoza psychologiczna przeniesienia w terapii psychoanalitycznej dzieci
i młodzieży
Diagnoza psychologiczna dotyczy, najogólniej rzecz ujmując, badania
właściwości
życia
psychicznego
człowieka,
które
znajdują
wyraz
w
jego
zróżnicowanych zachowaniach werbalnych i niewerbalnych. Przedmiot moich
zainteresowań, czyli formy zjawisk przeniesieniowych w terapii dzieci oraz cel badania,
czyli diagnoza psychologiczna tych zjawisk, wyznaczają ogólne właściwości zasto-
sowanej metody badania.
Metoda badania, którą posługuję się w pracy, jest metodą kliniczną. Oznacza to,
moim zdaniem,
że:
1) jest ona metodą swobodną a nie standaryzowaną; jej ramy określone są specyfiką
kontaktu z osobą badaną (tu: sytuacja terapii);
2) materiał wykorzystywany do diagnozy ma charakter jakościowy, a nie ilościowy;
3) diagnoza ma charakter wyjaśniający, nie zaś parametryczne -oceniający;
4)
metoda jest stosowana w odniesieniu do osób manifestujących kliniczne objawy
zaburzeń lub do osób, u których postawiono kliniczną diagnozę nozologiczną.
Diagnozę i porównywanie zachowań przeniesieniowych można prowadzić jedynie w
specyficznych
ramach,
które
określają
setting
w
procesie
psychoterapii
psychoanalitycznej. Przyjmuję zatem,
że
Sytuacją badawczą jest sytuacja terapii psychoanalitycznej. Jedną z podstawowych
cech, określających tę sytuację jest zachowywanie ciągłości w czasie, co oznacza,
że
nie jest ona zdarzeniem jednorazowym. Sytuacja terapii psychoanalitycznej wyklucza
uczestnictwo osoby trzeciej lub nagrywanie sesji terapeutycznych przy pomocy
sprzętu
magnetofonowego
czy
magnetowidowego,
ponieważ
cały
proces
terapeutyczny sprowadza się do wyłączności i intymności relacji dwojga osób -
pacjenta i terapeuty. Diagnoza i analiza zachowań przeniesieniowych może być
prowadzona jedynie w ramach obserwacji związku terapeutycznego, dokonanej przez
jednego z jego uczestników, czyli przez terapeutę. Zdaniem Biona (za: Simo, 1994)
doświadczenie analityczne nie może być przekazane bezpośrednio trzeciej osobie (a
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
www.kcp.krakow.pl
Schier „Psychoanalityczna terapia dzieci
i młodzieży” – przeniesienie
Materiały do użytku wewnętrznego
jedynie - pośrednio). Moja osoba pełni zatem szczególną rolę w całym procesie.
Jestem zarówno podmiotem, uczestnikiem procesu terapeutycznego, jak też jego
obserwatorem, tzn. osobą diagnozującą i analizującą zjawiska przeniesieniowe. Jest
to możliwe dzięki odpowiedniemu wykorzystaniu charakterystycznego dla sytuacji
terapeutycznej rozszczepienia ego na: ego przeżywające i ego obserwujące.
Brzeziński charakteryzuje metodę kliniczną mówiąc o tym,
że
"...opiera się (ona
- przyp. K.S.) na danych jakościowych, a więc na danych z wywiadu, z indywidualnej
biografii pacjenta i z obserwacji jego zachowania się" (Brzeziński, 1978, s. 232), a "...w
niektórych sytuacjach stosuje się jedynie obserwację np. gdy klinicystę interesuje
zachowanie się pacjenta w czasie psychoterapii" (Brzeziński, 1978,s.236).
W mojej pracy wykorzystuję trzy podstawowe
źródła
danych jakościowych: a)
obserwację, b) przeciwprzeniesienie, c) wywiad kliniczny z rodzicami pacjenta.
Dwie pierwsze metody zbierania i oceny danych pochodzą bezpośrednio z sytuacji
kontaktu terapeutycznego, ostatnia zaś - wywiad kliniczny- obejmuje najczęściej okres
diagnostyczny, poprzedzający rozpoczęcie leczenia.
Metodę obserwacji jako jedyne narzędzie pomiaru i analizy danych stosuje się
w wielu różnych obszarach badań psychologicznych, np. przy opracowywaniu
diagnozy temperamentu (Strelau, 1975) bądź w badaniach dyskursu (Shugar, 1975;
Shugar, 1981). Niektórzy autorzy (np. Sokolik M., 1988) przyjmują,
że
obserwacja
prowadzona w ramach procesu terapeutycznego jest jedną z podstawowych metod
służących do opracowania studium przypadku.
Diagnoza psychologiczna przeniesienia, która jest celem badania w mojej pracy,
opiera się na obserwacji uczestniczącej. Jest to szczególny rodzaj obserwacji w
ramach sesji terapeutycznych, prowadzonych przeze mnie z pacjentami dziecięcymi i
młodzieżowymi. Określenie obserwacja uczestnicząca jest przekładem angielskiego
terminu „observation with an active participant", który wykorzystuje na przykład
prowadząca badania nad relacją matka - dziecko Margaret Mahler (Manier, Pine,
Bergman; 1987). Na gruncie polskim terminem "obserwacja psychologiczna" w
rozumieniu obserwacji uczestniczącej posługuje się Marina Zalewska (Zalewska,
1998). Prowadzone przeze mnie obserwacje rejestrowane były w formie szcze-
gółowych protokołów po każdej sesji. Przyjęłam,
że
materiałem, pochodzącym z
obserwacji w ramach sesji terapeutycznych, na podstawie którego można dokonywać
diagnozy zjawisk przeniesieniowych w psychoterapii, są takie zachowania dziecka, jak
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
www.kcp.krakow.pl
Schier „Psychoanalityczna terapia dzieci
i młodzieży” – przeniesienie
Materiały do użytku wewnętrznego
zabawa, rysunek i inne wytwory, a także treść marzeń sennych.
Zabawa dziecka jest jego naturalną formą ekspresji, która dotyczy zarówno
ogólnie rozumianego przekazu emocjonalnego, sposobu opowiadania o nabytych
doświadczeniach, jak też stanowi formę komunikowania się dziecka ze
światem
zewnętrznym. Zdaniem Winnicotta: "...bawienie się jest już samo w sobie terapią..."
(Winnicott, 1971 a, s. 58). Anna Freud podkreśla,
że
"...historia psychoanalizy
dziecięcej nie jest w gruncie rzeczy niczym innym jak tylko niekończącym się
łańcuchem poszukiwań, które mają na celu zastąpienie nieobecnych u dziecka
wolnych skojarzeń innymi technicznymi
środkami
pomocniczymi..." (Freud, A., 1965, s.
2150).
Środki
te to, zdaniem Anny Freud, swobodna zabawa dziecka, ale też ryso-
wanie, malowanie, lepienie i wszelkiego rodzaju działanie, będące wyrazem fantazji. O
ile u dorosłych pochodne popędu i elementy nieświadome przybierają formę wolnych
skojarzeń, o tyle u dzieci wyrażają się one w działaniu. Anna Freud uważa,
że
swobodne skojarzenia ujawniają przede wszystkim fantazje seksualne pacjenta,
działanie natomiast ma związek głównie z fantazjami o charakterze agresywnym. "...W
przeniesieniu dzieci agresja (a właściwie - agresywna strona seksualności
pregenitalnej) pełni rolę wiodącą i wyraża się poprzez ataki na obiekt przeniesieniowy,
poprzez czynną prowokację, plucie, kopanie, bicie itp...." (Freud, A., 1965, s. 2151).
Anna Freud twierdziła wprawdzie wielokrotnie,
że
analityk dziecięcy może odwoływać
się do aktywności zabawowej dziecka, ale ponieważ zakładała,
że
interpretacja
materiału symbolicznego, jakim jest zabawa, ma cechy dużej dowolności, opierała się
ona w relacji terapeutycznej z dzieckiem przede wszystkim na kontakcie słownym.
Dopiero Melania Klein określiła swoisty zestaw kategorii dla celów interpretacji zabawy
dziecka w procesie terapii. M. Klein (za: Scharfmann, 1990) spostrzegała zabawę jako
odpowiednik wolnych skojarzeń u osób dorosłych, stworzyła ona technikę
interpretowania zabawy dziecka w kontekście jej treści symbolicznych. Zdaniem Klein
(1926): „...W zabawie dzieci przedstawiają w formie symbolicznej swoje fantazje,
pragnienia i doświadczenia. Wykorzystują one ten sam język, ten sam archaiczny,
nabyty w filogenezie sposób ekspresji, który znamy z marzeń sennych..." (s. 64) i w
innym miejscu: „...Materiał, który dzieci dostarczają w czasie godziny analitycznej,
kiedy to przechodzą od zabawy zabawkami do aktywności dramaturgicznej dotyczącej
ich własnej osoby i dalej -do bawienia się wodą wycinania z papieru czy rysowania,
sposób, w jaki to robią powód, dla którego przechodzą od jednej formy działania do
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
www.kcp.krakow.pl
Schier „Psychoanalityczna terapia dzieci
i młodzieży” – przeniesienie
Materiały do użytku wewnętrznego
innej,
środki,
których używają dla swoich przedstawień -cała ta mieszanina czynników,
które tak często wydają się niejasne i bezsensu, dla nas są logiczne i znaczące.
Możemy ujawnić leżące u ich podstaw myśli, jeżeli będziemy interpretować je tak, jak
marzenia senne..." (Klein, M., 1926, s. 232). Zabawa stanowiła zatem dla Klein
źródło
wiedzy na temat nieświadomych myśli dotyczących zarówno podmiotu, jak i obiektu.
Zdaniem Klein (1955) każdy drobny element w zachowaniu dziecka - zmiana
postawy czy ekspresji twarzy - może być wskazówką na temat tego, co dzieje się w
umyśle dziecka. Posługiwanie się przez dziecko symbolem należy rozumieć w
połączeniu z określoną emocją dziecka i aktualną sytuacją w relacji przeniesieniowej.
Według Klein interpretowanie symboli poprzez odwołanie się do ogólnych, przyjętych
w danej kulturze znaczeń, jest bezużyteczne.
Zabawę w czasie sesji terapeutycznej można zatem rozumieć w tym kontekście
jako wyraz fantazji dziecka na temat obiektu, a tym samym jako element
diagnostyczny dla opisu tego, co i w jaki sposób jest przenoszone przez dziecko na
osobę terapeuty.
Dla potrzeb mojej pracy przyjęłam założenie,
że
zabawa dziecka stanowi jego
pod stawową form
ę
aktywności w czasie spotkania terapeutycznego, a więc należą do
niej także bezpośrednie zachowania pacjenta (werbalne i niewerbalne) w odniesieniu
do osoby terapeuty.
Czownicka i Zalewska (1988 a) w rozważaniach, dotyczących diagnozy więzi
emocjonalnej dziecka z matką dokonują różnicowania na zachowania dziecka w
stosunku do drugiej osoby, które nazywają zachowaniami instrumentalnymi, i na
zabawę, należącą, zdaniem autorek, do kategorii zachowań projekcyjnych. W moim
przekonaniu rozróżnienie to, w pełni uzasadnione w sytuacji kontaktu diagno-
stycznego w badaniu psychologicznym, nie dotyczy sytuacji terapeutycznej, w której,
jak już o tym była mowa, zabawa pełni rolę specyficzną może być rozumiana jako
odpowiednik wolnych skojarzeń w terapii osób dorosłych.
Szczególne miejsce w analizie zabawy dziecka pełni taka sytuacja, gdy dziecko
zabawę przerywa. Dla terapeuty jest to informacja np. o tym,
że
siła emocji,
wynikających z konfliktu jest tak duża,
że
dziecko musi się przed nimi obronić właśnie
poprzez przerwanie aktywności zabawowej (Erickson, 1950; Wieder, 1978).
Odpowiednikiem przerwania zabawy przez dziecko może być następujące
stwierdzenie pacjenta dorosłego w kontakcie z analitykiem: „Nie chcę z Panem (Panią)
KRAKOWSKIE CENTRUM PSYCHODYNAMICZNE
www.kcp.krakow.pl
Schier „Psychoanalityczna terapia dzieci
i młodzieży” – przeniesienie
Materiały do użytku wewnętrznego
więcej o tym rozmawiać". Analiza tego typu zachowania pacjenta pozwala terapeucie
na zrozumienie tego, jaki aspekt i jakie cechy obiektu, przenoszone na osobę analityka
są dla pacjenta związane z silnymi emocjami, np. z lękiem, który może pozostawać w
służbie oporu i prowadzić do czasowego „przerwania" kontaktu bądź do zmiany
tematu.
Sposób interpretowania swobodnej zabawy dziecka ma związek z fazą rozwoju,
w jakiej dziecko aktualnie się znajduje. W inny sposób rozumiemy zabawę dziecka
będącego w okresie preedypalnym, odmiennie zabawę dziecka w okresie edypalnym,
inaczej wreszcie należy rozumieć działania połączone z wyrażanymi w formie
werbalnej fantazjami pacjenta w wieku dorastania.
Diagnozując przeniesienie pacjentów dziecięcych i młodzieżowych będę się
odwoływać do opisanych przez Peller etapów rozwoju zabawy. Liii Peller (1988) mówi
o tym,
że
„...zabawa dziecka obrazuje nie tylko poziom rozwoju libido, ale także
poziom rozwoju ego, tzn. sprawność fizyczną dziecka, jego doświadczenia, poziom
rozwoju myślenia, różnicowania i przystosowania do otoczenia, a także jego gotowość
do wymiany społecznej..." (Peller, 1988, s. 38). Autorka potwierdza tu tezę,
że
na
podstawie zabawy dziecka możemy wnioskować o jego
świecie
wewnętrznym i o
charakterze jego związków z innymi ludźmi. Liii Peller wyodrębnia cztery fazy rozwoju
zabawy u dziecka: narcystyczną, preedypalną, edypalną i postedypalną.
Na etapie zabawy narcystycznej dziecko zainteresowane jest przede wszystkim
własnym ciałem, jego funkcjami i produktami. Wykorzystanie pierwszych zabawek ma
związek z przyjemnością połączoną z odczuciami fizycznymi; dziecko porusza rękoma,
nogami, bawi się głosem.
Zabawa preedypalna charakteryzuje się tym,
że
dziecko odtwarza w niej swoje
niepokoje związane z rozstaniem z matką. Zdaniem Peller, dziecko pokonuje swe
obawy zamieniając role, samo chowając się przed matką bądź oddalając od niej.
Najbardziej typową zabawą dla tego okresu jest zabawa w chowanego. W tym czasie
dziecko odczuwa wszelkie działania ze strony otoczenia, związane z pielęgnacją ciała
albo jako przyjemność, albo też (znacznie częściej), jako swoisty atak. Radzi sobie
ono z tymi odczuciami poprzez zamianę ról, niejako zgodnie z zasadą "robię z innymi
to, co robiono ze mną". Dziecko karmi lalki i misie, kładzie je spać, czesze itp., jednym
słowem, zamienia doświadczenie o charakterze pasywnym na działanie aktywne.
Peller podkreśla,
że
cechą właściwą dla zabawy preedypalnej jest swoiste

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin