NIWKA - historia.doc

W 1581 r. była położoną na terenie dzisiejszego Jęzora niewielką osadą rybacką z młynem, zamieszkałą przez 8 rybaków i 5 komorników; w tym czasie jej właścicielem był dziedzic Klimontowa Jakub Broniowski.
Przed 1628 r., w obawie przed wodami Przemszy, osadę przeniesiono na nowe, bezpieczniejsze miejsce (na teren dzisiejszej Niwki) i nazwano ją Nową Niwką.
Niwka otrzymała prawa miejskie między 1775, a 1785 r., ale już wkrótce, bo w roku 1801 utraciła je; wtedy miasto znajdowało się pod zaborem pruskim, na terenie Nowego Śląska. Miasto było

niewielkie, liczyło tylko ok. 30 domów i podobnie jak Modrzejów, leżało przy szlakach handlowych i wodnych.
Po Broniowskich (XVI w.), kolejnymi właścicielami Niwki byli: Gosławscy, Mieroszewscy, Siemieńscy i Christian Gustaw von Kramsta, Towarzystwo Sosnowieckie (od 1890 r.).
Na przełomie XVII i XVIII w., w należącej do parafii mysłowickiej Niwce, zbudowano mały, drewniany kościółek filialny.
W 1826 r. utworzono tu parafię, która objęła okoliczne wsie: Zagórze, Sielec, Klimontów, Dańdówkę, Porąbkę i Modrzejów.
Po wybudowaniu w Zagórzu w 1848 r. nowego kościoła, przeniesiono tam, w 1852 r. parafię, a kościół w Niwce stał się świątynią filialną.
W latach 1814-1857 eksploatowano w Niwce węgiel w kopalni "Maurycy". W latach 30. XIX w. uruchomiono tu hutę "Henryków" (nazwana tak na cześć Henryka Łubieńskiego, wiceprezesa Banku Polskiego), która niestety, okazała się inwestycją nieudaną; w 1837 r. hutę przejął bank Polski i dokończył inwestycję, ale w 1844 r. została zamknięta i w 1860 r. rozebrana (z wyjątkiem odlewni i dwóch hal, które stały się zalążkiem Warsztatów Mechanicznych "Niwka", obsługujących kopalnie von Kramsty). Przy hucie powstała osada, a właściwie kolonia Henryków i kanał odwadniający, nazywany Kanałem Henrykowskim. W tych latach powstał trakt łączący Niwkę z Zagórzem i Dąbrową. W 1833 r. rozpoczęła pracę kopalnia "Jerzy" założona przez tę samą spółkę, która utworzyła "zakłady henrykowskie" ("niweckie") - Maurycy Kossowski, Jacek Lipski, Wojciech Kryger, Antoni Klimkiewicz. W 1836 r. kopalnię przejął Bank Polski, w 1843 r. przeszła pod zarząd Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, a ok. 1844 r. została zamknięta. W 1867 r. uruchomił ją Gustaw von Kramsta, który w 1864 r. kupił ją od Jacka Siemieńskiego. Od 1883 r. kopalnia należała do Gwarectwa von Kramsty, a w 1891 r. właścicielem kopalni (z szybami: "Rudolf", "Oskar") zostało Towarzystwo Sosnowieckie. W 1912 r. nowy szyb "Kazimierz" w Modrzejowie włączono do kopalni "Jerzy", ale w 1919 r. przekształcono go w samodzielną kopalnię "Modrzejów", która od 1926 r. po połączeniu z kop. "Jerzy" nazywa się "Modrzejów", od 1928 r. "Niwka", a od 1945 r. "Niwka-Modrzejów". Podczas okupacji niemieckiej kopalnia nazywała się "Theodor Koerner". Wydobycie węgla w kopalni "Niwka - Modrzejów" zakończono 30.06.1999 r., w nie do końca jasnych okolicznościach; kopalnia należała wtedy do Katowickiego Holdingu Węglowego S.A. Niedokończony most na Przemszy łączący Modrzejów z Mysłowicami był inwestowany w znacznej części przez kopalnię; jego budowę rozpoczęto w 1988 r., a wstrzymano w 1996 r.
W 1839 r. przy trakcie do Zagórza założono cmentarz; dzisiaj jest to wschodnia część cmentarza przy ul. Wojska Polskiego.
Około 1840 r. zakończył kilkusetletnią działalność niewielki port (stąd ulica Portowa), usytuowany przy ujściu Białej Przemszy do Czarnej, w następnych latach nazywany przystanią.


Trzecią z kolei kopalnią w Niwce była kop. "Edward" - czynna w latach ok. 1860 - 1880; następne to: "Alwina I" (eksploatowana w latach 1900 - 1926, dzierżawiona od Towarzystwa Sosnowieckiego przez kolejno: W. Szyszkina, J. Rydzewskiego i St. Krodkiewskiego), "Alwina II" (1915 - 1925, dzierżawiona od TS przez J. Czapelskiego) i "Alwina III" zwana też "Barbarą" (1919 - 1923, dzierżawiona od TS przez Z. Zwolińskiego), "Helena" (1900 - 1937), "Halina" (1915 - 1930, dzierżawiona od TS przez spółkę A. Modzelewski, inż. W. Filipczyński, M. Wolny), "Irena" (1915 - 1924, Stanisław Knothe, Józef Przedpełski), "Jadwiga" (1907 - 1921, od 1917 r. "Jadwiga II", St. Modzelewski, Włodzimierz Modzelewski), "Jarosław" (1911 - 1922, Szmul Rechnic) i "Orion" (Maurycy Meitlis, 1900 - 1929, do 1919 r. nazywała się "Flötz Rudolf"; prawdopodobnie w skład tej kopalni weszła odkrywka Rudolf eksploatowana w latach 1900 - 1901).
W 1874 r. gminę Niwka włączono do gminy Górniczej, przed I wojną światową Niwka należała do gminy Zagórze; w 1915 r., podczas I wojny światowej, utworzono gminę Niwka z Dandówką, Bobrkiem i Borem oraz koloniami: Okrzei i Upadową.
Przed 1881 r. pracowała w Niwce drukarnia Józefa Jermułowicza, która dała początek znanej drukarni sosnowieckiej Stanisława Jermułowicza z ul. Warszawskiej 8.
W 1897 r. ok. 2 tys. górników kop. "Jerzy" strajkowało przez 23 dni, protestując w ten sposób przeciw trwonieniu przez kasy brackie składek górników na fundusz emerytalny.
Po wybudowaniu w latach 1894 - 1899 kościoła p.w. św. Jana Chrzciciela wg projektu Józefa Pomian - Pomianowskiego z polichromią Nizińskiego, ponownie, w 1906 r. utworzono parafię p. w. św. Barbary. Budowę kościoła, rozpoczętą przez ks. Jana Zmarzlika zakończył w 1910 r. ks. Franciszek Gola (1870 - 1957).
W 1909 r. powstało Towarzystwo Dramatyczno - Muzyczne, prowadzone przez Augusta Kosińskiego.


Od 1917 r. działa klub sportowy ("Korona"), z sekcją piłki nożnej, protoplasta AKS; od 1926 r. klub występuje jako "Niweczanka", od 1928 r. jako Amatorski Klub Sportowy Niwka; w drugiej połowie lat 30. powstała sekcje hokeja, lekkoatletyki i kolarska; klub zarejestrowany został dopiero w 1937 r., w sezonie 1938/1939 klub był wicemistrzem zagłębiowskiej klasy "A"; od 1948 r. klub jest pod opieką kopalni "Niwka - Modrzejów" i nosi nazwę AKS Górnik Niwka. Przez 6 sezonów, w latach 1971 - 1976 i w 1984 r., AKS występował w II lidze piłki nożnej.
W latach 1926 - 1928 mieszkańcy Niwki postawili Publiczną Szkołę Powszechną im. S. Żeromskiego; dziś jest to Szkoła Podstawowa Nr 15 przy ul. Wojska Polskiego; w latach 70. dobudowano II piętro, w latach 80. część socjalną.
W okresie międzywojennym nastąpił rozwój powstałej na miejscu huty "Henryków", Fabryki Maszyn w Niwce (wcześniej Odlewnia Żelaza i Warsztaty Mechaniczne, od 1921 r. Centralne Zakłady Mechaniczne), od 1951 r. Wytwórnia Maszyn Górniczych, a od 1980 r. Fabryka Maszyn Górniczych "Niwka".
W trudnych latach 30. ub. wieku (1933 r.), naznaczonych kryzysem, Niwka próbowała bezskutecznie oderwać Modrzejów od Sosnowca i włączyć go do swojej gminy. Od 1922 r., a zwłaszcza w 1937 r. próbowano przyłączyć Niwkę do Sosnowca, a nawet Mysłowic; bezskutecznie próbowano też włączyć do Niwki Jęzor.


Po II wojnie rozwinęło się w dzielnicy budownictwo mieszkaniowe, głównie zakładowe. W 1949 r. rozpoczęła działalność biblioteka gminna powiatu będzińskiego; w 1954 r., jako Filia Nr 6 została włączona do Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sosnowcu. W 1956 r. podczas meczu z Piastem Gliwice, ponad stuosobowa grupa kibiców AKS brutalnie zaatakowała sędziego; sędzia odniósł poważne rany, a kibiców osądzono.
Niewiele miejsc pracy daje dziś Fabryka; ku upadkowi chyli się Amatorski Klub Sportowy Niwka, Dom Kultury (z kinem "Lutnia") zamienił się w obiekt handlowy, zakończył działalność klub "Gwarek".
Piękną kartę w dziejach Niwki zapisał inż. górnik Bolesław Krupiński (1893 - 1972), sztygar i zawiadowca kopalni, także miejscowy nauczyciel i współzałożyciel klubu sportowego, pracował też w kopalni "Klimontów" i "Mortimer". Po zatopieniu i unieruchomieniu tych kopalń przeniósł się na Śląsk, gdzie kontynuował piękną karierę; został profesorem, był inicjatorem powstania Wydziału Górnictwa Politechniki Śląskiej i Głównego Instytutu Górnictwa. Podczas I wojny światowej w kopalni "Niwka" odbywał praktyki studenckie przyszły inżynier górnik i profesor Witold Budryk (1891 - 1958).
W 1960 r. zmarł wybitny niwczanin (z wyboru) dr Mieczysław Rajs, ur. w 1887 r., lekarz, legionista, mjr AK, działacz społeczny na terenie Niwki. Od 1917 r., z przerwą na wojnę polsko - bolszewicką, do śmierci związany z Niwką, jako: lekarz kopalniany, od 1920 r. lekarz domowy Kasy Chorych (następnie Ubezpieczalni Społecznej), od 1945 r., jako lekarz Rejonowej Poradni Ogólnej. W okresie okupacji hitlerowskiej był zastępcą szefa sanitarnego Okręgu Śląskiego (do 1942 r. pełnił obowiązki szefa) i szefem sanitarnym Inspektoratu Sosnowiec AK. Spoczywa na cmentarzu zagórskim.
Gminę Niwka włączono do Sosnowca w 1953 r., w roku następnym uzyskała połączenie tramwajowe ze Sosnowcem i Mysłowicami. W 1965 r. rozpoczęła nauczanie Szkoła Podstawowa Nr 29 przy ul. Zagłębiowskiej. W 1999 r. powstało Gimnazjum Nr 1, zajęło budynek po Zasadniczej Szkole Zawodowej, w sąsiedztwie Szk. Podst. Nr 15.
W 2004 r. Rada Miasta Sosnowca powołała do życia pierwszy w mieście organ pomocniczy - Radę Dzielnicy "Południe", do której pierwsze wybory odbyły się w 2005 r. Pod koniec 2004 r. Rada Miejska powołała Sosnowiecki Park Naukowo - Technologiczny, obejmujący tereny po kopalni "Niwka - Modrzejów", zamkniętej w latach 90. ub. wieku, które mają stać się miejscem ożywionej działalności gospodarczej.

Z Niwką związane są stare osiedla: Bór (Bór Porębski), Bobrek, Jęzor i Orion (od nazwy kopalni, położonej między Ludmiłą, a Niwką).