Góry Świętokrzyskie
Ziemia świętokrzyska pod wieloma względami stanowi jeden z najciekawszych regionów Polski. To niezwykła kraina, gdzie tradycja historyczna przeplata się z legendami pełnymi tajemnic i niesamowitych postaci. KtóŜ z nas nie słyszał o czarownicach świętokrzyskich, spotykających się podczas sabatów na Łysej Górze? O diabłach i zbójach, grasujących w lasach Puszczy Jodłowej czy teŜ guślarzach, przepędzających złe uroki? Piękno Gór Świętokrzyskich najłatwiej odkryć, wędrując szlakami turystycznymi, które prowadzą do najciekawszych miejsc regionu. Na trasie naszej wycieczki koniecznie musi się znaleźć góra Święty KrzyŜ (Łysa Góra), dokąd poprowadzi nas „Droga Królewska", od wieków przemierzana przez pielgrzymów, zdąŜających ku wzniesionemu na szczycie wzgórza sanktuarium. Trzeba odwiedzić Nową Słupię, której związane z początkami górnictwa i hutnictwa regionu dzieje sięgają czasów prehistorycznych. Urokliwe miasteczko Bodzentyn, niegdyś główny ośrodek handlowy ziemi świętokrzyskiej, czy teŜ połoŜona u podnóŜa Łysicy (najwyŜszego wzniesienia Gór Świętokrzyskich) wieś Święta Katarzyna - takŜe warte są odwiedzin. Ziemia świętokrzyska to równieŜ wyzwanie dla miłośników turystyki rowerowej: zarówno dla osób preferujących krótkie, rekreacyjne wypady, jak równieŜ dla tych, którzy lubią zmagać się z bardziej wymagającym terenem. Bogactwo przyrodnicze, niezwykła historia, liczne zabytki architektury i przepiękny krajobraz zachęcają do odwiedzenia tego
Historia
Góry Świętokrzyskie to najniŜsze i - obok Sudetów - najstarsze góry na terenie Polski. Zostały one wypiętrzone w erze paleozoicznej podczas ruchów hercyńskich, przypadających na okres karboński; składają się z kilkunastu górskich pasm. Poszczególne z nich, poprzecinane rozległymi dolinami, leŜą równolegle względem siebie i w większości biegną z północnego zachodu na południowy wschód. NajwyŜszy szczyt Gór Świętokrzyskich to Łysica, wznosząca się na wysokość 612 m n.p.m.; pozostałe większe wzniesienia to Szczytniak (554 m n.p.m.), Klonówka (473 m n.p.m.) oraz Święty KrzyŜ (595 m n.p.m.), od którego wzięła się nazwa całych gór, a później takŜe województwa.
W celu ochrony tych terenów w 1950 r. załoŜono Świętokrzyski Park Narodowy. Wstęp na teren parku jest płatny (bilety: normalny 5 zł, ulgowy 2,5 zł). Bilet upowaŜnia do pobytu na terenie parku przez cały dzień. Istnieje równieŜ moŜliwość zakupienia biletu uprawniającego do pobytu na cały tydzień (normalny 10 zł, ulgowy 5 zł). SprzedaŜ biletów odbywa się przy bramie wejściowej w Nowej Słupi, przy źródełku św. Franciszka w Świętej Katarzynie, przy galerii widokowej na gołoborzu, w muzeum ŚPN na Łysej Górze oraz w siedzibie dyrekcji Parku w Bodzentynie (ul. Suchedniowska 4; tel.: +48 41 3115106, http://www.swietokrzyskipn.org.pl).
Zaczątkiem Świętokrzyskiego Parku Narodowego był rezerwat ścisły na Chełmowej Górze, który powstał juŜ w roku 1920 w celu ochrony modrzewia polskiego. Teren Parku obecnie obejmuje część Pasma Łysogórskiego, Pasma Klonowskiego oraz częściowo doliny Czarnej Wody i Wilkowską, uroczysko Serwis-Dąbrowa oraz skarpę Zapusty koło Rudek. Na obszarze parku znajduje się pięć rezerwatów ścisłych: wspomniana „Chełmowa Góra",
„Czarny Las" w dolinie Czarnej Wody (załoŜony w celu ochrony lasów jodłowych),
„Mokry Bór" u podnóŜa Góry Psarskiej (z borem sosnowym o charakterze bagiennym), rezerwat „Święty KrzyŜ" (utworzony w celu ochrony zbiorowisk leśnych z udziałem jodły
i buka zwyczajnego) oraz rezerwat „Łysica", obejmujący partie lasu jodłowo-bukowego i gołoborza. W Świętokrzyskim Parku Narodowym przewaŜają zbiorowiska leśne - oprócz lasów jodłowo-bukowych charakterystyczne dla tego obszaru są bory mieszane, sosnowo- dębowe, z udziałem modrzewia, świerka i buka. W niŜszych partiach górskich występują lasy liściaste, a na terenie Doliny Wilkowskiej - bory bagienne. Na terenie Parku spotkać moŜemy wiele chronionych gatunków roślin, w tym śnieŜyczkę przebiśnieg, wawrzynek wilczełyko, pióropusznik strusi, bluszcz pospolity, pełnik europejski, widłaki, lilię złotogłów oraz inne.
Występuje tu ok. 150 gatunków ptaków, wśród nich orlik krzykliwy, cietrzew, bocian czarny. Spośród ssaków moŜemy spotkać sarny, dziki, jelenie i łosie. W celach edukacyjnych na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego wytyczono pięć specjalnych ścieŜek, które zostały poprowadzone przez najwaŜniejsze i najciekawsze miejsca Parku. Są to następujące ścieŜki: przyrodnicza na Chełmowej Górze, „Huta Szklana - Święty KrzyŜ", „Stawy Biskupie" w Bodzentynie, ścieŜka historyczna na Łysej Górze oraz przyrodniczo-historyczna
„Łysica". Pracownicy Świętokrzyskiego Parku Narodowego przygotowali bogatą ofertę warsztatów skierowanych do dzieci i młodzieŜy szkolnej. Więcej informacji moŜna znaleźć na stronie http://www.swietokrzyskipn.org.pl.
Szlaki piesze
W poznaniu najciekawszych miejsc Gór Świętokrzyskich pomogą kaŜdemu turyście szlaki piesze. Oto szczególnie warte polecenia:
Szlak czerwony: Gołoszyce - Święty KrzyŜ - Święta Katarzyna - Masłów - Tumlin - Miedziana Góra - Kuźniaki. Jest to szlak prowadzący głównym pasmem Gór Świętokrzyskich, przebiegający przez najciekawsze miejsca regionu. Trasa interesująca ze względu na walory przyrodnicze (wiedzie przez tereny Świętokrzyskiego Parku Narodowego), kulturowe i krajobrazowe. Długość: 105 km.
Szlak niebieski: Chęciny - Kielce - Słowik - Daleszyce - Widełki - Łagów. Trasa ta prowadzi pasmami Zgórskim, Posłowicko-Dymińskim, Daleszyckim i Orłowińskim, połoŜonymi po południowej części regionu. NajwyŜsze wzniesienie na szlaku to Góra Stołowa (424 m n.p.m.). Szlak częściowo przebiega przez obszar Cisowsko-Orłowińskigo Parku Krajobrazowego. Długość: 69 km.
Szlak czarny: Nowa Słupia - Góra Chełmowa - Grzegorzewice - Kunin - Skoszyn - góra Szczytniak. Trasa biegnie do rezerwatu na Górze Chełmowej (351 m n.p.m.). Szczególną atrakcją przyrodniczą są występujące na Szczytniaku gołoborza. Długość: 16 km.
Szlak zielony: Łagów - Wał Małacentowski - Kobyla Góra - Nowa Słupia. Trasa prowadzi w większości przez teren zalesiony; najwyŜszym wzniesieniem na szlaku jest Kobyla Góra (391 m n.p.m.). Długość: 15 km.
Informacje praktyczne Informacja turystyczna
Planując wyjazd w Góry Świętokrzyskie, warto odwiedzić stronę portalu turystycznego województwa świętokrzyskiego: http://www.swietokrzyskie.travel. Znajdziemy tu oferty bazy
noclegowej na terenie całego województwa, dane teleadresowe punktów gastronomicznych oraz wiele innych praktycznych informacji. Strona zawiera opisy najciekawszych miejsc i zabytków w regionie, jak równieŜ gotowe propozycje wycieczek tematycznych. Informacje moŜna równieŜ zdobyć w Punkcie Informacji Turystycznej w Nowej Słupi (ul.
Świętokrzyska 18; tel.: +48 41 3177626). Dojazd
Całe województwo oplecione jest gęstą siecią dróg krajowych i wojewódzkich. Do większości miejsc na terenie Gór Świętokrzyskich dojechać moŜna autobusem PKS lub środkami komunikacji prywatnej (patrz dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w sekcji „Kielce").
Noclegi
Centrum Edukacyjne, Wólka Milanowska; tel.: +48 41 3177502, tel./faks: 3177064, http://www.centrumedukacyjne.wczasywpolsce.pl. Ośrodek oferuje jedynki, dwójki, trójki i czwórki. Do dyspozycji gości takŜe sala konferencyjna, sale komputerowe, stołówka. Nocleg ok. 40 zł.
Centrum Konferencyjno-Szkoleniowe „Gołoborze", Rudki, ul. Górnicza 3; tel./faks:
+48 41 3177483, http://www.goloborze.noclegiw.pl. Jedynki i sale zbiorowe (równieŜ jako dwójki). Dodatkowo bar, sauna, boiska sportowe, wypoŜyczalnia rowerów. Od 40 do 100 zł.
Informacji na temat noclegów w gospodarstwach agroturystycznych udzielają m.in.:
Świętokrzyska Federacja Agroturystyki i Turystyki Wiejskiej „Ziemia Świętokrzyska", Kielce, al. IX Wieków Kielc 3; tel.: +48 41 3441873; Stowarzyszenie Agroturystyczne
Gminy Daleszyce „śeremie", Daleszyce, ul. Chopina 25; tel.: +48 41 3072251, http://www.agro.kie.pl;
Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Łagów, Łagów, ul. Barska 21; tel.: +48 41 3074398, 3074383, http://www.lagow.agrowakacje.pl; Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej „W krainie latających czarownic"; tel.: +48 41 3112264, 2722781, http://www.czarownice.com.pl;
Świętokrzyskie Towarzystwo Agroturystyki „Łysogóry"; tel.: +48 41 3178185, http://www.lysogory.agrowczasy.com.
Kielce
Wizytę w regionie świętokrzyskim warto rozpocząć od stolicy województwa - Kielc, połoŜonych na skraju najstarszego masywu Gór Świętokrzyskich. Zlokalizowane w kotlinie, otoczonej od strony północnej Pasmem Masłowskim (z najwyŜszym wzniesieniem - Klonówką, 473 m n.p.m.), a od południa pasmami Posłowickim i Dymińskim (najwyŜszy szczyt - góra Telegraf, 408 m n.p.m.). W granicach administracyjnych miasta znajdują się takŜe Pasmo Kadzielniańskie, fragment Pasma Zgórskiego oraz zachodnia część Grzbietu Szydłowskiego. Od strony północnej miasto sięga do zalesionego Pasma Dąbrowskiego.
Osada nad rzeką Silnicą powstała juŜ w XI w. i niemal do początku swojego istnienia aŜ do XVIII w. była własnością biskupów krakowskich. Pierwotną osadę o charakterze targowym załoŜono w miejscu, gdzie obecnie znajduje się kościół pw. św. Wojciecha; niegdyś stał tu drewniany kościółek.
W 1364 r. Kielce otrzymały prawa miejskie, a ponad wiek później, w 1496 r. - herb z rąk Fryderyka Jagiellończyka, kardynała i biskupa krakowskiego. Na godle znajduje się złota korona na czerwonym tle, pod nią dwie, równieŜ złote, litery: CK - Civitas Kielcensis -
„Społeczność Kielc".
Legenda o powstaniu Kielc
Legenda wiąŜe powstanie Kielc z księciem Mieszkiem, synem Bolesława Chrobrego. OtóŜ podczas polowania w gęstwinach Puszczy Świętokrzyskiej ksiąŜę w pogoni za zwierzyną zgubił swych towarzyszy. Strudzony poszukiwaniem orszaku, zasnął na leśnej polanie i miał sen, w którym został napadnięty przez zbójców. Udało mu się pokonać złoczyńców, jednak walka mocno nadweręŜyła jego siły. Zmęczony potyczką i spragniony Mieszko skorzystał z propozycji jednego z rannych rozbójników i wypił podany przez niego płyn. Napój jednak okazał się tak gorzki, Ŝe zmusił księcia do gorączkowego poszukiwania wody, mogącej złagodzić piekący ból. Wtedy Mieszko ujrzał wśród drzew jasną postać i rozpoznawszy w niej św. Wojciecha, padł przed nim na kolana. Święty nakreślił na murawie pastorałem szlak, z którego trysnęła czysta, źródlana woda. W tym momencie ksiąŜę obudził się i zobaczył w pobliŜu strumień. Po wypiciu paru łyków oŜywczego płynu poczuł powracające siły. Zadął w róg i w odpowiedzi usłyszał głosy swoich towarzyszy. OdjeŜdŜając z polany, ksiąŜę dostrzegł leŜące w leśnej murawie olbrzymie kły, naleŜące prawdopodobnie do dzika. Uznawszy je za znak Opatrzności, obwieścił swoim towarzyszom, Ŝe w tym miejscu wybuduje gród z kościołem. Słowa dotrzymał - na polanie powstał modrzewiowy kościółek pw. św. Wojciecha i osada, której na pamiątkę znalezienia ogromnych kłów nadano nazwę Kielce. Strumień wody, dzięki któremu Mieszko odzyskał siły, nazwano Silnicą.
Dynamiczny rozwój miasta w XVI i XVII w. związany był z eksploatacją i przetwarzaniem występujących w najbliŜszych okolicach rud miedzi, Ŝelaza i ołowiu. W tym czasie Kielce otrzymały przywilej organizowania dwóch jarmarków rocznie, powstało wiele cechów rzemieślniczych, wzniesiono ratusz oraz Pałac Biskupów Krakowskich. W czasie potopu szwedzkiego miasto doznało duŜych zniszczeń, zamarł handel i znacznie spadło wydobycie metali. W XVII w. Kielce podniosły się z upadku i wróciły do dawnej świetności - powstało wtedy seminarium duchowne i szkoła średnia, a pod koniec wieku działalność rozpoczęły nowe kopalnie i cegielnie. W 1795 r. w wyniku III rozbioru miasto dostało się w ręce Austriaków, wchodząc w skład Galicji Zachodniej. W pięć lat później ogromny poŜar strawił niemal wszystkie zabudowania w centrum miejscowości, jednak dość szybko zdołano je odbudować. Początek XIX w. przynosi ponowny rozwój gospodarczy Kielc. W 1816 r. w inicjatywy Stanisława Staszica utworzono pierwszą w Polsce szkołę techniczną - Szkołę Akademiczno-Górniczą. Mimo to juŜ w połowie wieku w wyniku reformy administracyjnej miasto zdegradowano do roli ośrodka powiatowego. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Kielce stały się stolicą województwa kieleckiego, a w latach 30. jego tereny włączono do obszaru Centralnego Okręgu Przemysłowego.
Z II wojny światowej Kielce wyszły ze znacznie zmniejszoną liczbą mieszkańców. Powojenna historia miasta jest znaczona tragicznymi wydarzeniami (pogrom ludności Ŝydowskiej w 1946 r. - tzw. pogrom kielecki), ale takŜe intensywnym rozwojem miasta - powstały wtedy liczne nowe zakłady przemysłowe, osiedla i Politechnika Świętokrzyska. W 1999 r. Kielce ustanowiono stolicą województwa świętokrzyskiego; obecnie miasto zamieszkuje ponad 200 tys. mieszkańców.
Warto zobaczyć
Jednym z najwaŜniejszych zabytków miasta jest barokowy
Pałac Biskupów Krakowskich, wybudowany w latach 1638-41 za sprawą biskupa Jakuba Zadzika. Budowla powstała według projektu włoskiego architekta, Jana Trevano, sprowadzonego do Polski przez króla Zygmunta III Wazę; jej głównym budowniczym był równieŜ Włoch, Tomasz Poncino. Pałac zbudowany został na planie prostokąta, łączącego się w naroŜach z 8-bocznymi wieŜami. Patrząc na fasadę główną, warto zwrócić uwagę na trzy arkady, nad którymi znajdują się trzy duŜe weneckie okna, a w dachu - trzy lukarny.
Przypuszcza się, Ŝe zastosowana w układzie architektonicznym zasada trójdzielności została zlecona przez fundatora, aby podkreślić jego niechęć do arian, nieuznających Trójcy Świętej. Nad wejściem widnieją trzy herby: na środku „Orzeł" z epoki Wazów, z lewej „Korab" - herb biskupa Zadzika, a z prawej „Trzy Korony" - herb Kapituły Krakowskiej. Od 1816 r. w północnym skrzydle pałacu mieściła się Szkoła Akademiczno-Górnicza - pierwsza w kraju wyŜsza uczelnia techniczna. Obecnie w budynku swoją siedzibę ma Muzeum Narodowe (Pałac Biskupów Krakowskich, pl. Zamkowy 1. Kasa biletowa tel.: +48 41 3442318,
3444014, http://www.muzeumkielce.net; czynne śr.-nd. 9.00-16.00, wt. 10.00-18.00; bilety: normalny 10 zł, ulgowy 5 zł) - moŜna w nim oglądać m.in. zabytkowe wnętrza z XVII i XVIII w. oraz zbiory dawnego oręŜa. Znajduje się tu takŜe galeria malarstwa polskiego z okresu XVIII-XX w. Wśród zgromadzonych dzieł znajdują się obrazy m.in. Piotra Michałowskiego, Juliusza Kossaka, Józefa Brandta, Józefa Chełmońskiego i Jacka Malczewskiego. Od strony zachodniej pałacu znajduje się ogród w stylu włoskim, od niedawna udostępniony dla zwiedzających.
Na wprost Pałacu Biskupów Krakowskich znajduje się Bazylika Katedralna. Z miejscem jej lokalizacji związane są najstarsze dzieje miasta. Tutaj w 1171 r. powstał romański kościół kolegiacki, ufundowany przez biskupa krakowskiego
Gedeona. Świątynia została zniszczona przez Tatarów i odbudowana w stylu gotyckim. W efekcie zmian dokonanych na przestrzeni wieków zyskała kształt wczesnobarokowej, trójnawowej bazyliki. Jeśli przyjrzymy się świątyni z zewnątrz, zauwaŜymy jej wyraźny podział na część starszą - obłoŜoną romańskimi blokami piaskowca, oraz nowszą, która została pokryta z zewnątrz tynkiem. Na północnej ścianie kościoła wmurowano w 1782 r. tablicę, przedstawiającą podstawowe zasady wiary chrześcijańskiej, wzorce miar, duŜe i małe litery alfabetu oraz liczby. Do wnętrza świątyni wchodzi się przez portal w nawie północnej. W nawie głównej znajduje się zespół barokowych i rokokowych ołtarzy; na jej ścianach podziwiać moŜna sceny ze Starego Testamentu, a na sklepieniu - malowidła, przedstawiające sceny z Ŝycia Matki Boskiej. W nawie południowej znajduje się renesansowy nagrobek ElŜbiety z Krzyckich Zebrzydowskiej, uznany za jedno z największych osiągnięć sztuki renesansowej w Polsce. W jego pobliŜu wisi otoczony kultem wizerunek Matki Boskiej Łaskawej Kieleckiej, namalowany w 1600 r. W prezbiterium znajduje się barokowy ołtarz, w którym umieszczono obraz Wniebowzięcia NMP; warto takŜe zwrócić uwagę na piękne, zabytkowe stalle. Atrakcję dla zwiedzających stanowi skarbiec, w którym zgromadzono liczne dzieła sztuki sakralnej, m.in. gotycki k...
otoPolska