1. Obserwacja a doświadczenie
Metody badań świata organicznego :
1) obserwacja : planowanie działania, mające na celu zdobycie szczegółowych informacji o org. w celu odpowiedzi na postawione wcześniej pytanie.
2) Doświadczenie (eksperyment) : badanie organizmu lub zjawiska w ściśle określonych i kontrolowanych warunkach, mająca na celu odp. na postawione wcześniej pytanie
Obserwacja – (Planowanie jej)
1) Co? (jaki org. będziemy obserwować)
2) Dlaczego? (Dlaczego chcę obserwować, cel)
3) Gdzie? (miejsce obserwacji)
4) Kiedy? (czasowe określenie)
5) Jak? (metoda, wybór pomiaru)
Doświadczenie :
1) Problem badawczy (cel doświadczenia, sformułowany jako pytanie)
2) Hipoteza (przypuszczenie jaki będzie wynik badania, wyrażana w formie zdania oznajmującego. Po odrzuceniu hipotezy należy postawić nową i sprawdzić zgodnie z poprzednią procedurą)
3) Próba kontrolna – czynniki potrzebne do rozwoju są takie samej jak w środowisku naturalnym
Próba badana – tylko jeden czynnik zostaje zmieniony (ten, który nas interesuje), natomiast pozostałe są takie same jak w próbie kontrolnej
2. Aspekty życia :
Cechy organizmu żywych :
- wykonywanie ruchów,
-pobudliwość (reakcje na bodźce)
-odżywianie
-oddychanie
-wydalanie
-rozmnażanie
-rozwój i wzrost
3. Atrybuty życia :
- właściwości org. żywego pozwalające na zachowanie uporządkowanej złożonej struktury przyrody żywej,
- należą do nich cechy uniwersalne, charakterystyczne dla wszystkich organizmów
1) ruch – czynność umożliwiająca wybór i funkcjonowanie w miejscach, które są najatrakcyjniejsze dla życia
2) czynności życiowe – czynności fizjologiczne i biochemiczne pozwalające na zaspokojenie potrzeb życiowych oraz wpływających na wzrost i rozwój
3) pobudliwość – umiejętność odbierania bodźców, a także analizy i odpowiedzi na nie, co dostarcza informacji o środowisku wewnętrznym oraz o otoczeniu
4) kontrola i regulacja – wpływają na procesy zachodzące w organizmie żywym zapewniając opcjonalne warunki
5) reprodukcja – czynności umożliwiające wydanie potomstwa oraz zapewnienie ciągłości gatunku, zachowuje ciągłość życia.
4. Cechy człowieka jako istoty biologicznej :
- pionowa postawa ciała
-wzrok skierowany do przodu (widzenie 3D)
-poruszanie się na 2 kończynach dolnych
-małe owłosienie
-zdolność do chwytania przedmiotów i manipulowania nimi za pomocą rąk
-długi okres rozwoju osobniczego
-duży mózg (w odniesieniu do masy ciała) z rozwiniętą korą mózgową
-zdolność do abstrakcyjnego myślenia
-umiejętność przeżywania procesów emocjonalnych
-budowa krtani (mowa artykułowana)
-wysoki poziom rozwoju psychiki
5. Komórki pobudliwe :
Komórki pobudliwe czyli wyróżniające się wyjątkową pobudliwością to miocyty i neurony. Komórki mogą reagować na bodźce zmianą struktury lub fizjologii (rozpoczęciem, osłabieniem albo nasileniem czynności)
Warunkiem pobudliwości neuronu jest istnienie potencjału spoczynkowego jego błony komórkowej. W potencjale spoczynkowym podczas odbierania, integrowania i przekazywania informacji następują zmiany w postaci potencjałów stopniowanych (pod wpływem bodźców podprogowych) i czynnościowych (pod wpływem bodźców co najmniej progowych
Zdolność komórki do odpowiedzi na bodziec. Tkanki zbudowane z komórek pobudliwych, mające zdolność do szybkiej reakcji na bodźce, nazywamy tkankami pobudliwymi. Zaliczamy do nich tkankę mózgową i nerwy zbudowane z komórek nerwowych, oraz tkankę mięśniową gładką, poprzecznie prążkowaną oraz sercową zbudowaną z komórek mięśniowych.
6. Budowa komórki nerwowej :
Neuron = neurocyt (prekarion) (ciało komórki,
z jądrem komórkowym z rozpuszczoną chromatyną, jak w interfazie) + akson (neuryt) + dendryty
Aksony i dendryty umożliwiają połączenie się i komunikację z innymi komórkami. Komórki nerwowe występują w układzie nerwowym. Najwięcej neuronów znajduje się w ośrodkowym układzie nerwowym.
Neuron od innych komórek wyróżnia kształt.
Kora mózgowa i ośrodki z nią związane ok. 12-15 milionów neuronów.
Móżdżek 70 miliardów neuronów
Rdzeń kręgowy 1 miliardów neuronów
Dendryty są rozgałęziającymi się wypustkami, które zwężają się ku końcowi. Powierzchnia dendrytu pokryta jest receptorami synaptycznymi, które odbierają informacje z innych neuronów. Im większa powierzchnia dendrytu, tym więcej informacji może on przyjąć. Niektóre dendryty są bardzo rozgałęzione co powoduje, że ich pole powierzchni jest duże, inne zaś posiadają niewielkie wypustki – kolce dendrytyczne, które dodatkowo zwiększają powierzchnię dostępną dla synaps
Ciało komórkowe – soma – prekariom – zawiera jądro, mitochondria, itd. Tutaj zachodzi większość procesów metabolicznych (w ciele komórki)
Akson – cienkie włókno o stałej średnicy w większości przypadków dłuższy od dendrytów. Przewodzi informacje przysyłając impuls do innych neuronów, mięśni lub gruczołów. Długość aksonów jest bardzo zróżnicowana, od tak krótkich, że praktycznie niemierzalnych do dł. ponad metr – jak akson biegnący od rdzenia kręgowego do stóp. Neuron może mieć dowolną liczbę dendrytów, ale tylko jeden akson, który może się rozgałęziać. Z reguły akson tworzy rozgałęzienia daleko od ciała neuronu.
Neurony różnią się kształtem, wielkością i funkcją. Kształt neuronu decyduje o jego połączeniach, a przez to o jego roli w układzie nerw. Im dany neuron jest bardziej rozgałęziony, tym więcej połączeń może formować z innymi neuronami.
Najbardziej rozgałęziony neuron to kom. Purkinjego, ma bujnie rozgałęzione dendryty (dzięki czemu może zbierać i przetwarzać olbrzymie ilości informacji), należy do móżdżku.
7. Przewodzenie ciągłe i skokowe impulsów w nerwie :
Przewodzenie ciągłe - zachodzi we włóknach nerwowych nie posiadających osłonki mielinowej (bezrdzennych). Powstające lokalnie prądy przenoszą się od jednego punktu błony do drugiego, jest to ruch jednostajny ze stała prędkością. Szybkość przewodzenia jest proporcjonalna do pierwiastka kwadratowego średnicy. Czas trwania potencjału czynnościowego 2ms. Szybkość przewodzenia do 2,5 m/s. Prądy lokalne przepływają od strefy polaryzacji dodatniej do strefy polaryzacji ujemnej, czyli po zewnętrznej powierzchni błony komórkowej. One są źródłem pobudzania tej błony, która jeszcze nie ulega polaryzacji
Przewodzenie skokowe - następuje we włóknach rdzennych posiadających osłonkę mielinową. Potencjał czynnościowy powstaje tylko w przewężeniach Ranviera, w których akson pozostaje w kontakcie z płynem zewnątrzkomórkowym. 100-50 mikrometrów to odległość miedzy przewężeniami Ranviera, im większa odległość tym większa szybkość przewodzenia.
8. Komórka glejowa :
Komórki glejowe : są drugim rodz. kom. układu nerwowego. W niektórych obszarach jest ich nawet 10 razy liczniejsze niż neurony. Najważniejsza rola to kontrolowanie otoczenia neuronów. Są one zaangażowane w wiele różnych funkcji :
· Glej (neuroglej) : po za neuronami stanowi gł. składową układu nerwowego. Nie przesyła informacji na dł. dystanse tak jak to czynią neurony, choć wymienia substancje chemiczne z przyległymi komórkami nerwowymi. Przeciętna kom. glejowa jest ok. 10x mniejsza od neuronów, ale jest ich ok 10x więcej. Z grubsza w mózgu zajmują taką samą objętość.
o Astrocysty : przypominają kształtem gwiazdy, owijają się wokół zakończeń synaptycznych kilku aksonów, najczęściej powiązanych funkcją. Astrocysty biorą udział w oczyszczaniu układu nerwowego w szczególności usuwają pozostałości po obumarłych neuronach. Mają zdolność naprzemiennego wchłaniania, a następnie uwalniania substancji chem. wydzielanych przez akson, astro cysty pomagają aksonom zsynchronizować ich działanie, umożliwiają im przewodzenie informacji falami.
o Mikroglej : zbudowany z niewielkich kom., które również usuwają materiał odpadowy, a także wirusy, grzyby i inne mikroorganizmy. Pod tym względem działają jak element układu odpornościowego.
o Oligodendrocyty : występują w mózgu i rdzeniu kręgowym oraz kom. Schwanna w obwodowym układzie nerwowym, są specjalnym rodzajem komórek nerwowych, które tworzą osłonkę mielinową i izolują pewne aksony kręgowców.
Glej promienisty : należy do astrocystów, kieruje migracją aksonów, a także ich dendrytów w trakcie rozwoju zarodkowego.
Komórki Schwanna : sprawują podobną funkcję w obwodowym układzie nerwowym, prowadząc odrastający akson do struktury docelowej.
Komórki satelitarne : podtrzymują fizycznie neurony w obwodowym układzie newrowym.
9. Rodzaje neuronów :
Ze względu na budowę :
- nagie (bezosłonkowe) : stanowią pierwotny typ włókien wolno przewodzących, występują licznie u bezkręgowców.
-jednosłonkowe : są otoczone jedną osłonką, dzielą się na :
· Włókna rdzenne (mielinowe) : mają osłonkę melinową, utworzoną przez wielokrotnie owinięte wypustki lemocytu : włókna te przewodzą impulsy dość szybko, występują w istocie białej i nerwie wzrokowym
· Włókna bezrdzenne : tworzą je blisko siebie położone aksony, często ze sobą splecione, otoczone hemocytami ; przewodzą dość wolno i występują w autonomicznym układzie nerwowym.
-dwuosłonkowe : są otoczone dwiema osłonkami : wewnętrzną (mielinową) i zewnętrzną (neurylemmą – utworzoną przez hemocyty). W miejscu styku lemocytów tworzą się tzw. Węzły Ranviera. Włókna te przewodzą impulsy skokowo – czyli bardzo szybko. U kręgowców budują nerwy czaszkowe i rdzeniowe.
Ze względu na liczbę wypustek (aksonów i dendrytów) :
Ø jednobiegunowe (np. w podwzgórzu)
Ø rzekomojednobiegunowe (zwoje czuciowe nerwów czaszkowych i rdzeniowych)
Ø dwubiegunowe (np. w siatkówce oka)
Ø wielobiegunowe :
· Z długim aksonem (np. neurony ruchowe rdzenia kręgowego)
· Z krótkim aksonem (np. neurony kojarzeniowe w istocie szarej mózgu i rdzenia kręgowego)
Ze względu na kierunek przekazywania sygnału :
Ø czuciowe (dośrodkowe), biegnące od receptora (ma wyspecjalizowane zakończenia odbioru informacji ze skóry. Różne rodzaje neuronów mają różne kształty. Jest neuronem przewodzącym informacje ze skóry do rdzenia kręgowego. Jego dendryty przechodzą bezpośrednio w akson, a ciało komórkowe umiejscowione jest na cienkiej wypustce.
Ø ruchowe (odśrodkowe), biegnące od efektora (pobudzany jest przez inne neurony, a następnie sam przekazuje impulsy do swojego ciała komórkowego, zlokalizowanego w rdzeniu kręgowym, do mięśni lub gruczołów. Dendryty dochodzą do ciała komórki neuronu ruchowego, a akson z niego wychodzi.)
Ø kojarzeniowe (pośredniczące), występujące między innymi pomiędzy neuronami czuciowymi i ruchowym
Ze względu na wydzielany główny neuroprzekaźnik , m.in. :
Ø cholinergiczne – główny neuroprzekaźnik acetylocholina
Ø dopaminergiczne – dopamina
Ø GABA –ergiczne – kwas gamma-aminokwasowy (GABA)
Ø noradrenergiczne – noradrenalina
10. Łuk odruchowy :
Łuk odruchowy : to droga jaką przebywa impuls nerwowy od receptora bodźca poprzez neuron czuciowy, kojarzeniowy oraz ruchowy do efektora.
Składa się z:
· receptora,
· dośrodkowej drogi doprowadzającej do neuronów czuciowych,
· ośrodka nerwowego,
· drogi odprowadzającej do efektora
· efektora
W łuku odruchowym impuls nerwowy z receptora zawsze wędruje neuronem czuciowym do ośrodkowego układu nerwowego. Łuk nerwowym jest podłożem fizjologicznym reakcji na bodźce.
11. ...
qbgirl