Ginter A. - Opactwo cysterskie w Sulejowie-Podklasztorzu.pdf

(3691 KB) Pobierz
Artur Ginter
Opactwo cysterskie w Sulejowie-Podklasztorzu
Ryc. 1 - Lokalizacja Sulejowa
Badania architektoniczne wykonane w obrębie dawnego opactwa cystersów
w Sulejowie-Podklasztorzu objęły swym zasięgiem część jednego z opartych o obwód murów
obronnych skrzydeł zabudowań gospodarczo-mieszkalnych, tj. skrzydła położonego między
basztą attykową i wieżą krakowską, zwanego w literaturze zachodnim, bądź też
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
1
północno-zachodnim. Podjęto je w związku z zamiarem rozpoczęcia prac projektowych
mających na celu ewentualną przebudowę tej partii zespołu i dostosowanie jej do potrzeb
aktualnego użytkownika obiektu (hotel i centrum konferencyjno-szkoleniowe), a ich
podstawowym celem było rozpoznanie i datowanie przemian budowlanych, jakie zaszły na
przestrzeni wieków głównie w położonych na piętrze – i zgrupowanych w sąsiedztwie
komina dawnej gorzelni – lokalnościach zachodniej części skrzydła. Obserwacje prowadzono
także w obrębie całej baszty attykowej oraz na strychu obiektu. Ekspertyza ta miała także
na celu dostarczenie na potrzeby Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków jednoznacznych
danych, niezbędnych do podejmowania decyzji administracyjnych.
Ryc. 2 - Widok zabudowań opactwa od strony baszty attykowej
Obecny wygląd obiektu jest przede wszystkim efektem prac budowlano-
-konserwatorskich, które miały tu miejsce w latach 50 i 70-tych XX wieku i które to zatarły
pod nowymi wyprawami tynkowymi szereg elementów dostępnych do obserwacji przed ich
rozpoczęciem. Obiekt ten był jednak już wcześniej przedmiotem badań architektonicznych
przeprowadzonych w 1963 i 1974 roku, z wyników których korzystano w trakcie
naszych działań
1
.
I. Galicka, W. Galicki, A. Faberkiewicz, Podklasztorze, pow. Opoczno, woj. kieleckie. Zespół poklasztorny.
Obwód obronny. Badania architektoniczne, Warszawa 1963; K. Koczorowski, Sulejów-Podklasztorze, pow.
Opoczno, woj. kieleckie. Zespół pocysterski. Północny odcinek obwodu warownego, Omówienie I etapu badań
architektonicznych, Warszawa 1974. Oba opracowania przechowywane są w archiwum WUOZ-PT, a w dalszej
części niniejszej pracy cytowane będą, odpowiednio jako: BA-63 i BA-74.
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
1
2
Ryc. 3– Zdjęcie lotnicze badanej części opactwa. Fot. Ł. Wójcikowski. Copyright by Sekcja Archeo.
Dla realizacji tychże zadań we wnętrzach pomieszczeń wykonano szereg odkrywek
tynkowych. Miały one wysokość około 30-40 centymetrów i usytuowane zostały
we wszystkich dostępnych do badań narożnikach pomieszczeń oraz wzdłuż większości
ścian.
Badania przeprowadzono metodami typowymi dla warsztatu badacza architektury, co wiązało
się
z
analizą
odkrywanych
murów
zarówno
pod
względnemu
surowcowym,
jak i technologicznym oraz stratygraficznym. Dla uzyskania większej dokładności datowania
sięgnięto też po laboratoryjne badania fizyko-chemiczne, a użycie cegły jako jednego
z materiałów do budowy
ścian
pozwoliło na wykorzystanie w tym celu metody
termoluminescencyjnej. Badania TL zrealizowane zostały przez J. Kusiaka z Uniwersytetu
Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
W trakcie wszystkich działań wykonywana była dokumentacja rysunkowa, opisowa,
pomiarowa i fotograficzna zgodnie ze standardami i wymogami Wojewódzkiego
Konserwatora Zabytków w Łodzi, a wyniki wszystkich obserwacji naniesione zostały na
nową – opracowaną z użyciem tachimetru bezlustrowego – inwentaryzację badanych
lokalności.
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
3
Zarys budowlanych dziejów obiektu
Historia cystersów w Sulejowie rozpoczęła się w 1176 roku, kiedy to książę
Kazimierz Sprawiedliwy ufundował opactwo, a rok później z Morimond w Burgundii przybył
pierwszy konwent zakonników, którego zadaniem była budowa kościoła wraz z klasztorem
oraz całej niezbędniej do funkcjonowania zakonu infrastruktury. Bez wątpienia cystersi
stanowili w tym okresie zakon wyjątkowy. Znajomość nowoczesnych sposobów uprawy
ziemi, stosowanie zaawansowanych technologii czyniło z nich osadników pożądanych przez
wszystkich władców europejskich. Jednak w przypadku Sulejowa kościół klasztorny pod
wezwaniem Najświętszej Marii Panny i
św.
Tomasza Kantuaryjskiego powstawał dość długo,
gdyż został konsekrowany przez arcybiskupa Pełka dopiero w 1232 roku. Możliwe, iż w tym
czasie rozpoczęto budowę murowanego
claustrum.
Niestety niedługo potem, w 1241 roku,
miał miejsce pierwszy najazd tatarski, przy czym dopuszcza się możliwość, iż najeźdźcy
ominęli podówczas sulejowskie opactwo, natomiast bez wątpienia spalili je w trakcie ataku
datowanego na lata 1259/60
2
. Badacze obiektu sądzą, iż wydarzenia te przerwały prace
budowlane oraz, iż wznowiono je najprawdopodobniej dopiero po drugim z tych najazdów,
przy czym ograniczono się do wymurowania tylko skrzydła wschodniego
3
. Wykonany
z cegły budynek na parterze mieścił zakrystię, kapitularz, karcer, sień, audytorium, fraternię
oraz schody na piętro
4
. Tam zaś funkcjonowało archiwum oraz mnisze dormitorium.
Część budynku ogrzewały odkryte w trakcie badań archeologicznych piece
hypocaustum,
a jeszcze w XIII wieku na południowym krańcu skrzydła dostawiono latryny
5
.
Później działalność inwestycyjna osłabła i dopiero spowodowana kryzysem opactwa
określonym przez współczesne
źródło
mianem
scanadalum
(zgorszenia?) wymiana konwentu
w 1285 roku oraz przybycie nowego opata, którym był Jan z Wąchocka zaowocowało
znacznymi
2
zmianami
w
działaniu
klasztoru
6
.
Wsparcie
zbrojne
udzielone
J. Augustyniak,
Funkcje obronne założeń klasztornych na przykładzie opactwa cysterskiego w Sulejowie,
[w:] Klasztor w społeczeństwie
średniowiecznym
i nowożytnym, red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz,
Opole-Wrocław 1996, s. 369-387; M. Borkowska,
Dzieje Cystersów sulejowskich,
Kraków 2008, s. 38.
3
R. Kunkel,
Pars pro toto czyli wschodnie skrzydła klasztorów małopolskich, jako samodzielne budowle,
„Nasza
Przeszłość”, nr 83, 1994, s. 401.
4
J. Augustyniak,
Czternastowieczne inwestycje budowlane w klasztorze cysterskim w Sulejowie,
[w:] Budownictwo i budowniczowie w przeszłości, red. A. Abramowicz, J. Maik, Łódź 2002, s. 75.
5
J. Augustyniak,
Das Warmluftheizsystem aus dem 13. Jahrhundert im Zisterzienkloster in Sulejów,
[w:] La vie
quotidienne des moines et chanoinse reguliers au Moyen Age et Temps modernse. Actes du Premier Colloque
International du L.A.R.H.C.O.R., Wrocław-Książ, 30 novembre-4 decembre 1994, red. M. Derwich,
Wrocław 1995, s. 665-670.
6
J. Mitkowski,
Początki klasztoru cystersów w Sulejowie,
Poznań 1949; M. Borkowska,
Z dziejów opactwa
cystersów w Wąchocku,
Kielce 1998, s. 40-41.
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
4
Władysławowi Łokietkowi w jego walce przeciwko Czechom oraz ekspansywna polityka
ekonomiczna przyniosły w krótkim czasie wymierne wyniki w postaci umocnienia pozycji
politycznej oraz finansowej klasztorowi. Nie bez znaczenia były także przywileje udzielone
zakonowi przez Władysława Łokietka, potwierdzone i rozszerzone za czasów panowania
Kazimierza Wielkiego. W efekcie tego, według J. Augustyniaka w drugiej
ćwierci
XIV wieku
zaistniały dogodne warunki do budowy pierwszego murowanego obwodu warownego,
a inicjatorem tychże prac był najprawdopodobniej opat Wilhelm II, który rządził klasztorem
w latach 1336-1360/61
7
.
W skład umocnień wchodziły istniejące do dzisiaj baszta mauretańska oraz opacka,
wraz z łączącymi je
ścianami
kurtynowymi. Obwód ten w rzucie zbliżony do prostokąta,
w znacznej części już dzisiaj nieistniejący, zamykał o połowę mniejszą przestrzeń niż
powstałe później umocnienia. Jego pierwotny przebieg zaobserwować można jedynie
w części południowej, czyli od strony rzeki.
Można domniemać, iż tak znaczny zakres prac nie był dziełem przypadku, gdyż
klasztor w Sulejowie stał się w tym okresie bardzo ważnym puntem w skali ogólnopolskiej.
Jako pierwszy zwołał tu wiec Władysław Łokietek w 1318 roku
8
. Po raz kolejny w dniach 18
i 19 maja 1350 roku z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego zwołano tu wiec generalny
z udziałem pięciu biskupów (wśród których znajdował się metropolita gnieźnieński) oraz
wysokich urzędników
świeckich
– kanclerzy krakowskiego, sieradzkiego i łęczyckiego
9
.
Kolejnym ważnym wydarzeniem był odbyty w obecności króla zjazd w Sulejowie
urzędników z dzielnicy sieradzkiej 18 stycznia 1360 roku
10
.
Jak się wydaje wiek XV nie przyniósł wielkich zmian w zabudowie opactwa.
M. Borkowska uważa,
że
w okresie tym
claustrum
posiadało murowane jedynie skrzydło
wschodnie, pozostałe skrzydła zaś nadal wykonane były z drewna. Możliwe jednak,
iż z początku XV wieku pochodzi zachowany do dzisiaj fragment krużganka przebiegający
wzdłuż kapitularza, w obrębie którego na zwornikach sklepień znajdują się herby królewskie:
orzeł jagielloński, Pogoń oraz krzyż węgierski. Taki zestaw symboli wskazuje, iż budowa ta
rozpoczęta została jeszcze przed 1399 rokiem, czyli datą
śmierci
Jadwigi i są one według
badaczki
świadectwem
przekazania przez króla darowizny na rzecz klasztoru, być może
J. Augustyniak,
Czternastowieczne inwestycje…,
s. 77.
E. Długopolski,
Władysław Łokietek na tle swoich czasów,
Wrocław 1951, s. 186-189.
9
O. Balzer,
Królestwo Polskie 1295-1370,
t. II, Kraków 1919-1920, s. 237-238; Z. Kaczmarczyk,
Monarchia
Kazimierza Wielkiego,
t. II, 1946, s. 65.
10
U. Zarzycka,
Rola i działalność administracyjno-polityczna rodów ziemi sieradzkiej do końca XIV wieku,
„Rocznik Łódzki”, t. XX (XXIII), 1975, s. 192.
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
8
7
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin