Kiersnowski R. - Wstęp do numizmatyki polskiej wieków średnich.PDF

(73897 KB) Pobierz
IN
T T
'T
LII TORJJ POLSJ'I
f.J
AHADGMII
NA
r;
vVSTĘP
DO
NUlVIIZ~IATYKI
POL IU
..
J
vVlEKOW
śREDNICH
oprocotuał
RYSZARD
KIERSNOWSRI
).
\
.
l
WARSZAWA 1964
PANSTWOWE WYDAWNIC:TWO
NAUIWWE
l'
WSTĘP
do numizmatyki polskiej
wiekóiV
średnich
opracowany
został
jako kolejna praca
poświęconych
naukom pomocniczym historii,
ogłaszanej
od
!957
r.
przez Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk. Te ramy wydawnicze,
ograniczające
objętość
pracy,
określają
zarazem
w pewnym
stopniu zakres
i
sposób
przedstawienia
tematu.
Został
on
pomyślany
jako wprowadzenie,
mające
ułatwić
zainteresowanym
czytelnikom
dotarcie
do numizmatycznych
źródeł
poznania historycznego, ich
rozpozna-.
wanie
i
ocenę,
a
w
tonsekwencji
i
ich
interpretację. Są
to
zadania
właściwe
dyscyplinom
źródłoznawczym,
do
których,
w przekonaniu
autora,
należy
zasadniczo
numizmatyka.
Zaszeregowanie
to, pokrewne tradycyjnemu zaliczaniu do nauk
pomocniczych historii,
stanowi
jednak przedmiot
wielu kontrowersji.
Sprzeciwiając
się
takiej klasyfikacji
wyka-
zywano
niejednokrotnie,
iż
badania numipnatyczne
mają
znacznie szerszy
zakres, dyspo-
nując wŁaściwą
im
tylko
problematyką historyczną,
rozwiązywaną
przy pomocy
własnej
bazy
źródłowej
i
własnej
metody poznawczej,
a przez to
tworzą
autonomiczną
dyscyplinę,
niejako
współrzędną
historii.
Ten
wieloletni
spór,
którego referencje
bibliograficzne
zostaną
podane ni±ej, wydaje
się
wprawdzie
jałowy
z punktu widzenia
współczesnej
systematyki
nauk historycznych. Odzwierciedla on
jednak stan
faktyczny
rozciągnięcia
konwencjonalnej nazwy
numizmatylei
na szerolcie obszary historii, szczególnie
historii
pieniądza
i
wielostronnego ich
odizolowania od innych
nurtów
prac historycznych.
W
tej
konwencji,
uznanej
dość
powszechnie, numizmatyka
istotnie przekracza ramy
typowe
dla
·"nauk
pomocniczych
historii",
co
zresztą
nie jest równoznaczne
ze
wzrostem
jej
autonomii jako
dyscypliny naukowej,
a nawet w
pewnym
stopniu prowadzi do zatarcia
w
serii
monografii
Wstęp
jej cech specyficznych.
Dadania numizmatyczne
rozwinęły
się
na podstawie
zamiłowań
i
działalności
kolek-
cjonerskiej.
Okolicr. ność
ta
rzutuje
w
znacznym stopniu na charakter tych
badań, często­
kroć
prowad
zonyclt
pod
kątem
potrzeb
i
zainteresowań
zbierackich,
jak
też
na
samo
poję­
cie
nuroizmatylci.
W
języku
potocznym wyraz "numizmatyk" oznacza przede wszystkim
zbieracza dawnych monel i medali
.
zerokic
rozpowszechnienie tych
zamiłowań
powoduje
istnienie
szczcgólneg
kręgu
osób
nie tylko zainteresowanych w badaniach numizm
:
ttycz-
nych, ale i aktywnie w nidt
uczestniczących.
Jest
to
jednak zarazem
krąg
niemal herme-
tyczny,
bezp
rzykladnie
wątłych
p
wiązaniach
wzajemnych
z
innymi
śr
dowiskami
uprawiającymi
badania historyczne. l wne
jego centra
wykrystalizowują
się
zazwyczaj
przy wielkich
k
lek
jac
h muzealny h raz w ramach towarzystw numizmatycznych,
grupujących
bad aczy
i
mil
nik
w. Wielu
autor
w
przygotowy wało
t
ż
swe
prnce
w
zupełnym
odosobnieniu, na podstawie
własnych,
niekiedy
zresztą
bardzo
pokaźnyclt
zbiorów.
W
tych
środowiskach
wykształcił
się
samorodnie
specyficzny styl
pracy
nauko-
wej, dokumentowanej bardzo
pokaźną literaturą, wytworzyły
się
lokalne tradycje
i
szkoły
badawcze oraz
powstały
organizacje
międzynarodowe.
Niemniej jednak numizmatyka nie
przeniknęła
prawie wcale
w
mury
wyższych
uczelni
i instytutów historycznych.
Poświęcone
jej
katedry
.uniwersyteckie
w
całej
Europie
należą
do
wyjątków, zastępowane
niekiedy
doraźnymi
tylko
wykładami.
Jakkolwiek zaliczana
formalnie
do nauk pomocniczych historii, nie jest numizmatyka w praktyce
uwzględ­
niana w odpowiednich
podręcznikach
ani w programach
studiów
historycznych.
Toteż
w rezultacie bardzo wielu numizmatyków,
łącznie
z najwybitniejszymi na tym polu
badaczami,
nie
posiadało
innego
wykształcenia
historycznego, podobnie jak bardzo
niewielu historyków,
łącznie
z
czołowymi
badaczami
·dziejów
gospodarczych,
dysponowało
·
bezpośrednią
znajomością źródeł
numizmatycznych i metod ich rozpoznawania.
Obustronne rezultaty tej izolacji
są
zbyt
oczywiste, by
należało
je
bliżej
charaktery-
zować.
Szczególnie w warunkach
połskicl1 zaciążyła
ona na rozwoju
badań,
wzajemnie
prawie
nie
konFrontowanych
i
nie kontrolowanych,
sprzyjając
powstawaniu i
utrzymy-
waniu
się
mitów
i
fałszywych
ocen. Stan ten
zaciążyć musiał także
na
poniższej
pracy,
której
intencją
jest
chociaż częściowe
zatarcie tradycyjnej
niekomunikatywności badań
numizmatycznych, ale zarazem
i
ich tradycyjnego immunitetu od krytyki historycznej
.
Niezależnie
od formalnych
wątpliwości, dotyczących właściwego
zakresu numizmatyki,
autor
czuł się
tu w
obowiązku
uwzględnić
stan faktyczny,
referując także
te
zagadnienia,
które acz
wykraczają
poza ramy
źródłoznawstwa,
stanowią
jednak w praktyce
domenę
badar1 numizmatyków.
Usiłując podsumować
aktualny stan tych prac i
dać
chociażby
w przypisach bibliografic.Gnych klucz do ich wykorzystywania,
została
tu
podjęta
zarazem
próba
ułożenia
tego
materiału
w ten
sposób,
by
przegląd
jego
przyniósł
stosunkowo
pełną charakterystykę·
źródeł
numizmatycznych do dziejów Potslci
średo,iowiecznej.
W
tym celu
wybrano
drogę prowadzącą między
dwoma
głównymi zespołami
prac do-
tychczasowych,
zajmujących się
systematyczną
deskrypcją
monet oraz
traktujących
o historii
pieniądza
w danym okresie.
Tym
dwóm
przedmiotom
były też poświęcone
prawie
w
calości istniejące
już,
synte-
tyczne monografie
numizmatyki
polskiej,
jak
dzieła
K.
Stronczyńsk.iego
,
M. Kirrojsa,
M
.
Gumowskiego
oraz
F
.
Friedcnsburga
i H. Dannenberga
dla
Śląska
i
Pomorza.
Za-
wierają
one chronologiczny
przegląd
dziejów
monety
polskiej w wiekach
średnich
i
mniej
lub
bardziej
dokładne
i
kompletne wykazy jej typów.
Chociaż większość
tych syntez
jest
już
d
ziś
przestarzała
i
chociaż wymagają
one w wielu wypadkach
korekt
lub
uzupeł­
nień,
to
jednak przez
długie
jeszcze lata
pozostaną
one
fundamentalną podstawą
informacji
fakto
graflcznych, z
.lctórej
też
stale
czerpał
autor
tej
pracy. Dopiero przygotowane od
nowa
pełne,
krytyczne corpus
monet polskich
umożliwi kiedyś
opracowanie
analogicznego
i burdziej miarodajnego
,;podręcznika",
a
ściślej, stanowiąc podstawową publikację źródeł
numizmatycznych, pozwoli na
pe
łniejsze
odtworzenie
dziejów
pieniądza
polskiego
w wie-
kach
średnich
.
W
chwili obecnej
możliwe
było
sprawdzenie
i
ewentualne skorygowanie
jedynie
nicktórych
spośród
budzących wątpliwości
ustaleń.
Dlatego w
pracy tej
świadomie
n
adużyto
trybu
warunkowego, a poniechano
zestawień
tabelarycznych,
implikujących
komr
lc
tn
ość
i
pelm\
weryfikacj~
zawartych
w
nich danych
.
Dotyczy to
zwłaszcza
tabel
rnctrołoeicznych
i
cwo
łua
cyj
nych.
tnk
istotnych
dla
interpretacji
7.ródeł
nurnizmatyczoych.
,.
które jednak
tylko dla
bardzo
wąskich
wycinków
materiału
mogłyby być dziś
sporządzone
w
sposób miarodajny.
Wprowadzone
odst~pslwa
od
ustaleń
owych
niejako klasycznych,
a
w
każdym
razie
najczęściej uwzględnianych
prac, starano
się dokumentować
w
przy-
pisach
bibliograficznych; brak
miejsca nie
pozwolił
jednak
na
wprowadzenie
ustępów
poświęconych
argumentacji lub polemice.
Praca
ta
nie zmierza
więc
bynajmniej do
zas
tąpienia
dotychczasowych
"podręczników
numizmatylei
polskiej",
lecz
tylko
do ich
uzupełnienia
tymi
zagadnieniami
i
tymi
ujęciami,
które nie
były
w
nich dostatecznie reprezentowane,
a
które
stanowią
centralne
pole ba-
dań
numizmatyki jako dyscypliny
źródłoznawczej.
Taka,
poniekąd wstępna
charakterys-
tyka materialu zabytkowego
i
metody jego opracowywania
może być użyteczna
zarówno
przy
bezpośrednim
wykorzystywaniu
źródeł
numizmatycznych w badaniach historyc-L.nych,
jak i dla krytycznego
posługiwania
się
obszernym woluminem informacji, zawartych
w owych dawoiejs. ych publikacjach.
Charakterystyką tą
został
objęty, oczywiście
·
nie
z
w sensie deskrypcji num.mografi.cznej,
materiał źródłowy
wytworzony w wiekach
średnich
na
całym
obszarze obecnego
państwa
polskiego,
stąd
obok monet
księstw
i
królestwa
polskiego oraz
księstw
mazowieckich, pomorskich i
śląskich także
monety
krzyżackie
i
niektóre brandenburskie z obszarów
położonych
na wschód
od
Odry
i
Nysy. Od
za.ło­
żenia
tego, opartego na ewidentnej potrzebie integralnego
traktowania dziejów
całej
Polski,
odstąpiono
na rzecz kryteriów
historycznych
przez omówienie
także
monet za-
chodniopomorskich
powstałych
na Zaodrzu oraz monet bitych na Rusi Halickiej -po
jej
inkorporacji do
państwa
polskiego. Natomiast marginesowo tylko
zostały
potraktowa-
ne monety litewskie,
jak
też
emisje
władców
polskich bite
w
innych krajach, tradycyjnie
wciągane
w
orbitę
numizmatyki polskiej.
Usiłowano
jednak
w
niezbędnym
zakresie
zaprezentować
europejskie
t-ło
porównawcze
i
zestawić
najważniejszą literaturę obcą,
dotyczącą zwłaszcza
zagadnień
metodycznych.
Zakres chronologiczny pracy
został
ograniczony tylko do
średniowiecza,
a
więc
okresu
sięgającego
początków
XVI w., gdy
następują
istotne
zmiany w rozwoju monety
polskiej. Granica ta jest jednak elastyczna i niejednakowa dla
poszczególnych
dzielnic.
Typ pracy nie wymaga
zresztą
jej precyzowan:ia
przy
użyciu
konwencjonalnych dat rocz-
nych.
Niektóre
z
poruszanych
zagadnień
nie
tracą aktualności także
w czasach
nowożyt­
nych, ale ta
późniejsza
epoka dostarcz.a zarazem tak wielu problemów nowych,
iż
omówie-
nie
ich musi
być
przedmiotem osobnych studiów
i
osobnej publikacji. W
aspekcie
źród
łoznawczym
okres
średniowieczny
posiada tu
zreszt..1
szczególną
wagę.
Im
dalej
wstecz,
im
mniej relacji
pisanych,
tym
większego
znaczenia jako
źródło nabierają
zabytk
numizmatyczne,
stając
się
w
nicktórych
wy:padkach
jedynymi przekazami
dotyczącym
określonych
procesów
dziejowych.
Nie
zwiększają się
przez to wprawdzie
ich obiektywn1
walory
poznawcze,
a.łe
wzrasta wywierana
aa nie presja badawcza
;
jednym z gtównycl
celów
numizmatyki
jest
presję
tę umacniać
i
rozwijać,
ale
też leontroJować
i
chroni
źródła
przed
ich
nadużywaniem
.
l'
),
r.
l
I. PRZEDMIOT, ZAKRES I
PODZIAŁ
NUMIZMATYKI
Przedmiot numizmatyki
określa
w
zasadzie
jej nazwa.
Zost~ła
ona urobiona od
łacińskiego
wyrazu
nummus,
oznaczającego monetę,
a
pośrednio
wywodzi
się
z greckiego
wyrazu
nomisma
(moneta,
pieniądz, później też
określona
jednostka monetarna);
ten
ostatni termin
pochodzi od wyrazu
nornos
(prawo,
zwyczaj) i
łączy się
z
funkcją
monety
jako jednego ze
zjawisk
wyrażających normatywną dzialalność
organizacji
społecznej.
Już
przez
samą etymologię
swej nazwy
numizmatyka znajduje
więc
miejsce
w
n:ędzie
nauk
społecznych,
a
jako
traktująca
0
monecie
użytkowanej
w
przeszłości
-
w zespole
nauk historycznych!.
Poj..:cie numizmatyki jest jednak
przedmiotem
różnych
definicji,
precyzujących
w nie-
jednakowy sposób jego zakres.
Wspólne
im
wszystkim
stwierdzenie,
iż
numizmatyka
jest
to
nauka
o monecie nie
zostało
uznane za
objaśnienie
dostateczne
i z
reguły
ulega
uzupełnieniom,
tak
poszerzającym
jak i
ograniczającym wyrażoną
w nim
treść.
Definicje
poszco
~jące
uznaj;!
za
przedmiot
badań
numizmatycznych nie tylko monety, ale
i in-
De zabytki
monetopodobne,
zpliżone
do nich pod
względem
cech
zewnętrznych,
jak
również
przedmioty
pe/njące
analogiczne
do monet funkcje
środków pieniężnych,
nie-
za
leżnie
od icl1 postaci. Natomiast definicje
ograniczające, zresztą
nieprzeciwstawne
poszerzającym
,
elimin
ują
z zakresu numizmatyki
niektóre aspekty
badań
nad
monetą,
albo
też wyspecyfikowują płaszczyzny,
na
których
numizmatyka
może
i
powinna
zajmować
s
ię
monetą~
.
Konsekwencją
tych definicji jest odpowiednio
różne
klasyfikowanie nu-
mizmatyki w
systematyce
nauk
społecznych
i
określanie
jej stosunku
do innych dyscyplin.
W literaturze
starszej
przeważała.
tendencja formalistyczna;
główne
kryterium,
wy-
znaczające
zakres
badań
numizmatycznych
stanowiły
cechy
fizyczne,
właściwe
monetom
i pt
zedmiotom
monetopodobnym, ja.k
żetony,
medale i medaliony, plakiety, ordery
A
.
Dieullonn
~,
La llllmimwn'que, ses m
tithode>·
-
sa
teclmique,
RN, 1937,
s.
l; H.
Halke,
Ein-
leitullg
in ,/as
Studium
t/er
Numlsmatik,
Berlin
1905,
s.
1
n.
Łączność
etymologiczną
wyra:dJw
nomisma
i
IIOIIIOs
r>Odk•
cśtul
juź
Ar y
s
toteles,
Ethica
Nicomachea,
V, S,
upatruj
ąc
w niej jednak argument
rozwijanej
tnm
k
on ~cpcji
,.W11ownej" genezy
pieni~dza,
k
tórej
UCSZlll
sum
pruciws
tawia
sio
w
swej
Ptr
lily
c.:
(T,
3),
LO
b.
l
f.
Dunnjcw
s
ki,
1
\ifikolaj Kapemik,
,·wdia
nad myJ/q
spo/(CZIIo-ekonomiczną
i
d
zialaf.
noJ'cią l!Ospodilrc:ą,
Warszawa 1957,
s.
194 n
.
2
A.
Pawlow
s
kt,
Ueber die litenretischen Grund/agen
:
um S11td/um der mitttlalterliclten
tmd
mader·
neu Nwnismmtk,
N
Z,
19,
t881,
s.
369
rn1
;
A
.
Engel,
R
.
Serru
r
e,
Traile cle lllllnismatique du moyeu lige,
L
1, Pa JJs
189 1,
s.
XXX
;
A. L
usc
hin
v. Ebe
n
g
re ulh,
Alfgeme/ue Miln
zkum/e
und Geldguclticltte
des
Miu d
alter,, mul tll!r neueren
Zc:i1,
Mll nchcn
-
13erlin 1926,
s.
t nn.
gdzie
dalsza literatura;
zob.
też
p
r7ypisy
1
i
odznaki, a
także
medaliki
religijne
i
różne
znaczki
metalowe,
włąc
znie
z
niektórymi
rodzajami guzików.
Ten
zak1es
zainteresowań
,
powstaly na bazie
zamiłowań
i
działalno­
ści
kolekcjonerskiej
,
w
aspe~cie
badawczym
wyrażal się
przede wszystkim
w deskrypcji
owych przedmiotów
i
ich
sys
tematyzowaniu.
Stopniowo
jednak,
wraz
z
rozwojem
stu-
diów
interpretacyjnych
i
w
miarę
ujawniania
coraz
to
szerszej
problematyki
,
w
litera·
tu
rze
numizmarycznej
pocz~ła zyskiwać
przewagę
tendencja funkcjonalna
,
dla której
główne
lcryterium,
wyznaczające
właściwy
zakres numizmatyki,
stanowiła
funk
cja
środka
pieni~żnego
badanych
przedmiotów.
W tym
ujęciu
z pola
badań zostały
wyeliminowane
przedmioty monetopodobne nie
spełniające
tych funkcji, rozszerzono
je
natomiast na
wszelkie rodzaje
pieniądza
niemonetarnego,
jak
pieniądz
papierowy oraz
pieniądz
na-
turalny, a
także
·na
wszystł:ie materiały tyczące się
historii
pieniądza,
z
którą
wręcz
próbowano
numizmatykę u
tożsamiać
.
Równolegle
zmieniały
si~
pog
lądy
na
miejsce
numizmatyki
wśród
nauk
społecznych
.
Klasyflkowana
początkowo
jako
gałąź
archeologii
lub jako jedna z nauk pomocniczych
historii,J stopniowo uzyski.,..ala charakterystyki
coraz
to
.
bardziej
podkreślające
jej auto-
nomię
i
odrębność
od innych
dyscyplin,
powiązanych
z
nią
stosunkiem
wzajemnej uzy-
teczności
.
Dyskutowana
by!a zwlaszcza
relacja numizmatyki do historii,
archeologii,
historii
sztuki,
historii kultJry,
ekonomii
politycznej,
a
przede wszystkim historii pie-
niądza4.
Dyskusji tej
niemozna
uważać
za
zamkniętą,
ani
też
za
możliwą
do
zamknięcia
przy
pomocy
fo1muły wyraŻljącej
w
sposób jednoznaczny
wszystkie wzajemne
powiązania
1\
.1.
·i
1
:
.,
l
,,
i
l
na.=
n
a~
l
f<
p
n
c.
l•
3
J.
Lelewel,
Nauki
dającepoznać źródla
historyczni!,
Wilno
1822
i
(w
:)
Polska,
dzieje
i
r::ecry jej,
t. V,
Poznań
1863, s.
288
nn;
A
Pawłowski,
Ueber wisseuschaft/iclte
Clossification der
mitte/olterlicltm
1
md moderne/l Miiuzen,
NZ, 14, 1882, s. 208; por.
leź Wł.
Semkowicz,
Rozwój nauk pomocniczych ltis10rii
w
Polsce,
Kraków
1948, s. 31
nn;
tenźe,
Encyklopedio nauk pomocniczych ltis1orii,
Kraków
1946, s.
3.
4
Por. przyp. 2, a nadto
\V.
Jcsse,
.Die
Aufgobett
1mcl Grenzen der Numismatik,
Bert. Mru;b!. N.
F.
Vlli, 1924-1926, s. 3
nn
i 25
ru.;
tenźe,
Miinze uud Geld in Gescltichtswissensclroft wul Volhwirlsclraft.l'-
lthre,
Mitteilungen d. Bayerisch!n Numismarischen
Gesellschaft,
t. 55, 1937,
s.
199 nn;
tenże,
Quelleu-
buch
wr ,Wiiuz-
unc/
Geldgeschidtte des
Millela/lers,
Halle t924,
s.
U
l
n. H.
Gebhart,
Numismatik 111ul
Geldgesclrichte,
Heidelberg
1949 s.
l nn
;
tenże,
Von
der
Numisma1ik
zur
Geldce>·chichle,
Ccntennial
Pu-
blication of
the
America.n
Num.smatic Society, New
York
1958,
s.
233
nn
;
A.
Locłu,
Numism01ik uud
Geldgescltichte,
Wien
1947,
s.
l
nn; A. N agi
,
Die Numismatik
iu
illl"ell Be: ielwugeu
:
u ondereu
Wi.u
eu-
scha[lt
n,
Monatsbl.
d
.
Num
.
CeselL in
Wien,
·
1907,
s.
t94
1u1;
W
.
Schwinkow
s
ki.
Numismalik mul
Ge/dwisse/lsclraft
NZ,•N.
F
.
22,
1929,
s.
l
nn
;
K
.
Schalk,
N01ioua/6kouomie
mul
Numismalik lu illl"e/1
Wechselbezie/mngell,
NZ,
23,
1891
, s.
32t nn;
H
.
Ammann,
Miiu
zkwule 1
md I·Virtschajisce>·chid lle,
amuer
ftlr
Deutsche
Landcsgeschichle,
t.
94
,
1958, s. 302 n
n;
G
.
Ska
ts
ky,
O
podsiali a
tiko/ech lllllltisma-
rik
y
,
Sbornik
praci
venovanych dru Guslavu Friedrichovi, Praha t93
1.
s.
374 nn; tenu
Hisloricky vf voj
numismatickelto bódaui,
NL, v1;,
1952,
s
.
l
nn
;
E.
Noh
ejlov a-
Pr:i10va,
Ćesku
1111misma1iku a !Ji.vtol'ie,
Ceskoslovensky Casopis
Histori:ky,
t.
IV,
!.956,
s.
365
nn;
B.
H
oman,
Tiirteueuudomóny es uumi::marika,
NK,
25, 1926.
s. 26
nn; A. Sutte,
Aufgabeuuud
Z
iele der NwuismMik,
Wissenschaftliche
Annaten
R
.
V,
z.
10, 1956,
s.
820 nn.
T
a duta
grupa rozpraw, JX>w>talych
w
w•edet\skun
oś rodku bada
ń
nwnizma tyc7nych,
two rzącym
LWI :lSLCla
pod koniec
XIX
w.
Nybitn:t
S7..ko
l~,
lub tl'i
pó:ż
niej
pod
wpływem
tego
oś rodka
,
re,)J'c.tenlllJC
te ndencj~
do
śc
•slego
łącze
n
iu
1umizmatyk1
L
ht
s
t
o
r
ią
picnittdza, jako
poj~
synon•micznyc
h lllb btisko-
znucznych,
zreszt ą
przy
d
ość sz~roki
m
wuchlarzu
poglądów
poszczegótnyt:h
autorów.
Odmtcnne
s
tanowisk
zajmuje Paw
lo
ws ki
,
Ueber lieoreri.<
c!teu Gnmd/agt11,
s.
374
n,
oraz
Ueber wisseusclraft/iche
Cla.\'sifica•
tion,
s.
:!08;
a
nadt
o
H
.
Hal k
c,
Einlelfwtg,
s. 2
nn
;
F.
Friedensbuq;,
Miin
zkuude
wtd Alterlums tvl•un-
scltaft,
Schl.
Vorz. t.
V,
t
894, s. 2
nn; 1cnzc,
.Die lvfiin=e
i11
der Ku/turgesclticlttl!,
Berlin
1909,
~.
18
n
;
B.
P
ick,
Arcltiio/ogie wtd
Nmni;malik,
Ul.
f. Mnzfr
.
l.
10,
1902- t905,
s.
3
108
nn;
t
e
n
że
.
Die Mume
in der
~
!)
-·---·~---------- ·-
·
·--·-.,.;..
__
_________
_
nauk historycznych.
Rozpoznawanie monety
w
tym
aspekcie jest
czynnością
charaktery-
s
tycz
ną
dl
a
historycznych
na uk
ź
ródłozn
awczych.
Tym samym
definicja.
iż
nu
m
izm a-
t
yka jest
to n
a
uka
o monecie jako
ź
ródle
poz
n
a
nia h
isto
r
yc
znego
auto-
matycznie
klasyfikuje
tę
dyscyplit\ę
i
określa
'daściwy
jej
przedmiot i zakres6.
Zadaniem
numizmatyki,
w
powyższym
jej rozumieniu, jest
rozpoznawanie
okreś
l
o­
nego
rodzaju
źródeł
historycznych
w
sposób
możliwie
wszechstronny.
Walor
poznawczy
monety
zabytkowej
nie
może być
a priori
sprecyzowany
i
ograniczony,
za~
pra ktyczne
możliwości
jego wykorzystania
zależą
od kierunku
i zakresu
zainteresowań poslugującego
się
tymi
źródlarni
badacza i od warunków pracy,
którymi
dysponuje.
Stąd
próby
określania
i
enumeracji nauk historycznych,
korzystających
z
usług
numizmatyki,
s
tanowią
niepotrzebne
zawężenie
niektórych jej definicji,
ilustrując
w
istocie
tylko
aktualny
zakres
wyzyskiwania
źródeł
monetarnych. Zakres ten
ulegał
stopniowemu poszerzaniu
i
przekształceniom
w
miarę
rozwoju
badań
nad
'
monetą
i
w
miarę
rozwoju samych,
korzystających
z
tych
badań
,
dyscyplin. Stosunkowo
najwcześniej
służyła
numizmatyka potrzebom historii
politycznej
i dynastycznej, potem
teź
historii
sztuki
(plastyki)
i historii
gospodarczej.
w
ramach której
na plan pierwszy
poczęła
się
wysuwać
jako
użytkownik
histo ria
pie niądza,
wymagająca niezbędnie
pomocy
numizmatyki
zwłaszcza
przy studiach
nad
pieniądzem
starożytnym
i
średniowiecznym.
Osobnym
odbiorcą
jest
też
stale
archeologia,
spoży
tko­
wująca
żródła
numizmatyczne dla
własnych,
specyficznych potrzeb.
Listę
tę można
oczy-
wiście
znacznie
powiększyć, wskazując
na
zastosowania
numizmatyki w dalszych
specjal-
nościach,
jak na
przykład
historia kultury
i historia
kultury materialnej, historia
techniki.
komunikacji, wojen, kultów, heraldyka, epigrafika,
sfragistyka
itd. Wykaz taki,
praktycz-
nie trudny do
zamknięcia,
charakteryzuje wprawdzie w
sposób
orientacyjny
stopicri
użyteczności
źródeł
monetarnych,
ale
n.ie stanowi
sam
przez
się
o
specyfice
badań
nu-
Inizmatycznycłr.
Pod tym
względem
bardziej istotny jest
analogiczny
wykaz
dyscyplin.
sluźących
numizmatyce
niczbędną pomocą,
a
tym
samym
określający
w pewnym
stopniu
jej
metodę badawczą. Są
to przede wszystkim nauki historyczne,
a
zwłaszcza
historia
polityczna
i
dynastyczna
oraz
historia gospodarcza
z
historią
pien iądza
w picrw).qm
rzędzie,
archeologia, genealogia, sfragistyka,
heraldyka, metrologia,
epigrafika
.
iko
no-
grafia
i
inne
gałęzie
historii sztuki, historia kultury,
kultury
materialnej
i techniki, historia
doktryn ekonornicznycb
i
właściwa
ekonomia,
językoznawstwo.
niektóre nauki
techniczne
.
zwłaszcza
metaloznawstwo
i nicktóre matematyczne.
zwłaszcza
sta
tystyka
7
._
Fakt.
i·
6
Definicja taka
była
niejednokrotnie
notowana
w
l
iteraturzc,
ale
i
od
rzucrum
j~.ko
zbyt
wąska
i
rz~ko­
mo
deprecjonująca numizmatykę,
przez zaliczenie jej do
nauk .,pomoc niczych",
por. przyp.
4,
akapi
t
l.
N
ie
trzeba
dodawać, iż
tradycyjne
określenie
.,nauk
pomocniczych historii" jest
term
inem
konwencjo-
nalnym,
może
nie
całkiem
trafnym,
którego jednak
nie
można
pojm
(lwać
jako
terminu
w~lrtościl\.iąccgo
.
co
zre-~ztą
jest
w
ogóle bezprzedmiotowo
jako kryterium systematyki
nauk
i
zależy
wyl:lczni<:
uli
~u
bi.:k­
tywoej oceny.
Uliską
analogiQ dla
zdcfiniowaucgo
powyżej
poj,.cia numizmatyki
s
tanr>wi~
ogólnic
pr:r.y-
jc;lc
deflnicje
innych oau((
źród
lo:wawczych
,
jak
np.
dyplomatyki lub
sfragistyki,
roLpoznających
ró
wnic/
okreś
lony
rodzaj
tró<.lel
historycznych,
dyp
lomy
lub piccz,.cie,
ale
nic
zajmujących
s
ię
odtwarzarw.:m na
ich
podstawie
procesu
bistoryczncgo
;
dotycz;y
to
takż<:
analogicznie
sp
ornej
definicji
archeologii
,
tr~1
fni c
olcrcś
lanej
ostatnio jako
nauka
pomocnicza historii
wzglo<dnie
prahi<torii lub
t>OSJ.<:zcgólnych ich
g.LI~
zi
.
.
zaletnic
od
działu
cheonologicznego
czy
konkretnego
Z..'lkrcsu
danych bada1\, por.
W.
H
c
n
s
cl,
W.<fJI'{IIV clr
fl
/
~rmlrooloticznyclr,
WA
,
l.
XX.
V,
1958,
L
.
J,
~
.
178.
7
Por. pn.yp.
4,
a
n3dto
P.
Na
s
tc:r,
N
trrniJmatiqur
n
mrftlrodc.f
rlc labototoire.
rmw•es
195),
t.
T.
RappOtts,
!';n
i<
195J,
s.
171
nn,
JU7ie
da
l
~m
litcr~ t
u
m
;
M
G
um
ow•l..i,
Pro,włm
e
/Wnrgr nn
"'
mnni:nuo·
i cechy
specyfikujące.
Granice numizmatyki, podobnie jak prawie
każdej
dyscypliuy
naukowej
,
z zasady
muszą być płynne
i
wielokrotnie
jest
kwestią wylącznie umowną
czy poszczególne zagadnienia
należą
do tak
czy
do inaczej nazwanej
specjalnosci
.
Szcze-
gólnie bezprzedmiotowe
wydają
się
próby
ścisłego
odróżnienia
numizmatyki
od
historii,
wywodzące
się
z
·tradycjonalistycznego
pojmowania
tej ostatniej jako studium
źródeł
pisanych.
Jeżeli
numizmatyka, w
myśl
koncepcji
określających
jej
zakres przy pomocy
kryteriów funkcjona
lnych,
zajmuje
się
odtwarzaniem pewnego odcinka procesu histo-
rycznego, to tym samym stanowi
integralną
część
historii, lub poszczególnych jej
gałęzi.
jak historia
pieniądza,
historia sztuki, historia kultury materialnej itp.
,
zależnie
od kon-
kretnej
płaszczyzny
zainteresowania.
Ga-ł ęzią taką
jest
również
historia mo
nety,
w znacznej
części wchodząca
w zakres historii
pieniądza,
a zazwyczaj traktowana jako jedna z
głów­
nych
części składowych
numizmatyki. Na tej
więc płaszczyźnie pojęcie
numizmatyki
występuje
jako konwencjonalna
tylko
nazwa tak lub inaczej
zakreślonych
obszarów
historii, które
mogą
stanowić
przedmiot
specjalizacji
historyka,
mieniącego
się
stąd
numizmatykiem
,
a
le
nie
kwalifikują
tej
specjalności
jako
odrębnej
dyscyp[jny naukowej
.
Stąd
jako punkt
wyjściowy
definicji numizmatyki bardziej trafne
wydają
się
starsze
próby jej klasyfikacji przy pomocy' kryteriów formalistycznych. Ewidentne
wątpliwości
,
wynikające
z
łącznego
traktowania na tej
płaszczyźnie
monet i wszystkich przedmiotów
monetopodobnych.
uległy dziś
rozproszeniu
dzięki postępującej
dyferencjacji
specjalności
i
wykształceniu się
osobnych dyscyplin,
zwłaszcza
medalistyki,
już
tylko ze
względów
tradycyjnych
łączonej
z
numizmatyką,
która
-
zgodnie ze
swą nazwą
-
ograniczyła
się
do
badań
nad monetamiS.
.
Badania. te
mogą mieć różnorodny
kierunek
i
zastosowanie,
wkraczając,
jak wspom-
niano, na obszary innych
dyscyplin.
Początk:iem
ich jest jednak zawsze rozpoznanie
badanej monety,
umożliwiające
dopiero
taką
lu
b
inną
jej
interpretację.
Tylko w zakresie
owego rozpoznania numizmatyka posiada istotnie
całkowitą autonomię
jako dyscyplina
naukowa,
korzystająca oczywiście
z
pomocy
innych
nauk,
społecznych,
przyrodniczych
i matematycznych,
lecz
nic
stanowiąc
ich
czt;;ści
składowej.
Zabieg rozpoznawania
monety
,
wymagający
specjalnych
Iewali fikacji,
sam przez
się
nie
stanowi
wszakże
o
działalności
naukowej
,
o ile nie jest dokonywany w naukowych celach poznawczych.
Stąd
zachodzi
różnica pomiędzy
monctoznawstwcm
,
mającym
zastosowanie
tak w
życi'u
praktycznym.
jak
w
niektórych
gałęziach
nauk
ekonomi\.'Znych,
a
numizmatyką
,
należącą
do
zespołu
Altertnmswi.v.vt'n.vcltoji,
Stuttgart
-
Gotha, 1922; Ph. Gricr
s
on,
Nunu'smotics and H/story ,
London 1951,
s.
IH.
c
stro
ny
polskiej
niektóre
z;
wymienionych
zagadnień
poruszali
A.
Rysza rd,
Szkola
numizmatyc:na,
WNA
,
l
,
1892,
s.
36J;
Z
.
Zakrzewski
,
Numizmatykajako
nanka,
WNA. 1925,
s. 4t
nn
(także
w
Pami~t­
nilcu
IV
Powueclmego
Zjazdu
liisto ryków Polskich
w
Pozn:~.niu, Poznań
\925,
s.
6
nn); K
.
Konopka.
Numi::matyka
a historia,
W
Ni\,
VO
.
t916.
s.
85
nn
;
R.
Jakimowicz,
Prfllristoria a numizmatyka.
WNA.
IX,
1920,
s.
106
nn;
W.
Kula,
Metrolotf/a
ltlstoryc:na
(uwagi o
j~j
zodanlaclr
badatvczycll),
Przcgl
.
!list.
t.
50,
1959,
z.
2,
~.
248
nn
;
por.
te:t
M.
Gumowski,
Sztuka
lm/owa
t1
llmnizmatyka,
WNA,
V,
1905,
s.
287
nn
; F
.
Fri..,dc
n
sb
ur
g,
Der
Einfluss
d~s
Vol!..stiim/lclren auftfru
Geprlige der
Miinu,
F.:stschrifl
z.w:
Jnhrhunder lft:ICr
der
Unlvc~lt;!l
"
l
Breslau,
Wroc ław
t9ll,
s.
264
n
n
;
M
.
V
e
r wo rn,
Numlsmfllik
und
Krrllst/(csclriclt
te,
IJc rl. Mn
zbl.
1903,
s.
22.
l'o r. t
et
F.
v.
S
c
h
r
ill
t
c
r,
Wikterbuch Jer
,\1(/in: krmtle
,
JJcrlin
l
cipzig-
19JO,
s.
42
t 1111,
gd7ie
pn.caląd dys ktc~ji
(do
1<.110
r.)
;
70b.
też
przypisy
nast<;pne
.
~
Taką
wyd
z
ieloną
spccj:llno~ć
stanOWI
r6w
ru
~i
ordc
1o7mrw,two,
por.
J.
i'ctrtyl
,
Nu
mlflllliiiAa
n jirlrri.rttAa,
N
L
XV.
1\160,
'
·
l
nn
.
li)
'f
l
l
!\
i
ll

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin