A. Ziembińska - Parametryczne przymiotniki wymiaru w historii języka polskiego.pdf

(2236 KB) Pobierz
UNIWERSYTET ŚLĄSKI W KATOWICACH
WYDZIAŁ FILOLOGICZNY
INSTYTUT JĘZYKA POLSKIEGO
Anna Ziembińska
P
ARAMETRYCZNE PRZYMIOTNIKI WYMIARU W HISTORII
JĘZYKA POLSKIEGO
.
A
NALIZA ROZWOJU SEMANTYCZNEGO
Rozprawa doktorska
napisana pod kierunkiem
dra hab. prof. UŚ Artura Rejtera
Katowice 2015
Spis treści
Wprowadzenie .................................................................................................................. 6
Rozdział 1. Zagadnienia metodologiczne ....................................................................... 12
1.1. Typologie zmian semantycznych ............................................................................. 12
1.2. Badania nad rozwojem leksyki ............................................................................ 16
1.3. Badania poświęcone historii parametrycznych przymiotników wymiaru ........... 23
1.4. Badania poświęcone przymiotnikom wymiaru we współczesnej polszczyźnie .. 26
1.5. Pojęcie parametryzacji. Przymiotniki parametryczne ......................................... 30
Rozdział 2. Leksemy
duży, wielki, mały
......................................................................... 34
2.1. Etymologia i semantyka leksemu
duży
................................................................ 34
2.2. Leksem
duży
w XVI wieku .................................................................................. 35
2.3. Etymologia leksemu
wielki
i jego semantyka do XVII wieku ............................ 38
2.4. Leksemy
duży
i
wielki
w XVII wieku .................................................................. 40
2.5. Leksemy
duży
i
wielki
w XVIII wieku ................................................................ 48
2.6. Leksemy
duży
i
wielki
w XIX wieku ................................................................... 55
2.7. Leksemy
duży
i
wielki
w XX wieku .................................................................... 64
2.8. Pole pojęciowe MAJĄCY DUŻE ROZMIARY .................................................. 71
2.9. Leksemy
duży
i
wielki:
podsumowanie ............................................................... 73
2.10. Etymologia leksemu
mały
.................................................................................. 75
2.11. Semantyka leksemu
mały
................................................................................... 75
2.11.1. Znaczenie przestrzenne odnoszące się do wszystkich wymiarów
równocześnie .......................................................................................................... 76
2.11.2. Inne znaczenia przestrzenne: 'krótki’; ‘niski’; ‘cienki’; wąski'................... 79
2.11.3. 'Płytki, o małej objętości' ............................................................................ 81
2.11.4. 'Zbyt mały, mniejszy niż pełna miara' ......................................................... 81
2.11.5. 'Miniaturowy, stanowiący zmniejszony obraz czegoś'................................ 83
2.11.6. 'Krótki (o czasie)' ........................................................................................ 83
2.11.7. 'Krótki (o tekście)' ....................................................................................... 85
2.11.8. ‘Młody, niedorosły’ ..................................................................................... 85
2.11.9. 'Nieliczny' .................................................................................................... 86
2.11.10. 'Nieduży, niski (o wartościach materialnych)' .......................................... 87
2.11.11. 'O niskim stopniu nasilenia'...................................................................... 88
2.11.12. 'Niepozorny, błahy' .................................................................................... 89
2.11.13. 'Prosty, nieskomplikowany' ....................................................................... 90
2.11.14. 'Mało wart, niegodny szacunku, zły' ......................................................... 91
2.11.15. 'Niskiego pochodzenia, prosty, ubogi; ‘pozbawiony cnót i zdolności' ..... 92
2.11.16. 'Upokorzony’; ‘uniżony, pokorny' ............................................................ 94
2
2.11.17. 'Zajmujący niższą pozycję w hierarchii władzy' ....................................... 94
2.11.18. Znaczenia marginalne: 'powszedni, zwyczajny; słaby fizycznie; słaby,
niewaleczny'. ........................................................................................................... 95
2.11.19. W funkcji upowszechniającej .................................................................. 96
2.11.20. Terminologia specjalistyczna .................................................................... 96
2.12. Gniazda słowotwórcze leksemu
mały
................................................................ 97
2.13. Pole pojeciowe MAJĄCY MAŁE ROZMIARY ............................................. 102
2.14. Leksem
mały:
podsumowanie .......................................................................... 105
2.15. Leksemy
duży, wielki, mały:
podsumowanie ................................................... 106
Rozdział 3. Leksemy
wysoki
i
niski
w historii polszczyzny ......................................... 109
3.1. Etymologia leksemu
wysoki
............................................................................... 109
3.2. Semantyka leksemu
wysoki
............................................................................... 109
3.2.1. Znaczenia przestrzenne ............................................................................... 110
3.2.2. 'Stojący wyżej w hierarchii, nadrzędny; potężny' ...................................... 113
3.2.3. 'Wyższy moralnie; wyróżniający się; wspaniały, doskonały, wzniosły;
podniosły, wielki' .................................................................................................. 115
3.2.4. 'Pochlebny' .................................................................................................. 116
3.2.5. 'Wyniosły, pyszny' ...................................................................................... 117
3.2.6. 'Znaczny pod względem ilości, rozmiarów' ................................................ 117
3.2.7. 'Cienki (o głosie, dźwięku); jasny (o kolorze)' ........................................... 118
3.2.8. Znaczenia marginalne 'ważny', 'dawniejszy', 'ostateczny (o czasie)’, 'trudny
do pojęcia', 'długi (o włosiu)’................................................................................ 119
3.2.9. Nazwy własne, terminologia specjalistyczna ............................................. 120
3.2.10. Terminologia medyczna ............................................................................ 120
3.3. Gniazda słowotwórcze leksemu
wysoki
............................................................. 121
3.4. Pole pojęciowe WYSOKI .................................................................................. 125
3.5. Leksem
wysoki:
podsumowanie........................................................................ 129
3.6. Etymologia leksemu
niski
.................................................................................. 130
3.7. Semantyka leksemu
niski
................................................................................... 130
3.7.1. Znaczenia przestrzenne ............................................................................... 131
3.7.2. 'Podziemny, piekielny, należący do krainy umarłych' ................................ 134
3.7.3. 'Mający niewielką wartość, słaby, kruchy (o ziemi)' .................................. 135
3.7.4. 'Zajmujący pozycję podporządkowaną, na niższym stopniu hierarchii,
podrzędny' ............................................................................................................. 136
3.7.5. Terminologia medyczna .............................................................................. 138
3.7.6. 'Pokorny, skromny; uniżony, mało znaczący’ ............................................. 139
3.7.7. ‘Zły, przyziemny, doczesny' ........................................................................ 141
3.7.8. 'Mały pod względem ilości, wartości' ......................................................... 142
3
3.7.9. 'Gruby (o głosie)'......................................................................................... 143
3.7.10. Znaczenia marginalne 'skłonny ku czemuś, podatny na', 'pełen prostoty',
'krótki (o włosiu, pierzu)', 'spodni (o odzieży)' ..................................................... 143
3.7.11. Nazwy miast, gatunków roślinnych i zwierzęcych ................................... 144
3.8. Gniazda słowotwórcze ....................................................................................... 144
3.9. Pole pojęciowe NISKI ....................................................................................... 148
3.10. Leksem
niski:
podsumowanie .......................................................................... 149
3.11. Leksemy
wysoki
i
niski:
podsumowanie .......................................................... 150
Rozdział 4. Leksemy
głęboki, płytki
i
miałki
w historii polszczyzny ........................... 152
4.1. Etymologia leksemu
głęboki
.............................................................................. 152
4.2. Semantyka leksemu
głęboki
............................................................................... 153
4. 2.1. Znaczenia przestrzenne leksemu
głęboki
................................................... 154
4.2.2. Wykładnik intensywności: ‘wielki, gruntowny, niepowierzchowny’ ......... 156
4.2.3. 'Mądry, trudny do pojęcia', 'bystry, przenikliwy' ....................................... 157
4.2.4. 'Płynący z wnętrza, szczery' ,'coś ukrywający, nieszczery' ......................... 158
4.2.5. Określenie barw (‘ciemny’), dźwięków (‘niski’), smaku ........................... 159
4.2.7. Terminologia specjalistyczna ...................................................................... 161
4.2.8. Mniej regularne użycia ............................................................................... 161
4.3. Gniazda słowotwórcze leksemu
głęboki
............................................................ 162
4.4. Pole pojęciowe GŁĘBOKI ................................................................................ 168
4.5. Leksem
głęboki:
podsumowanie ....................................................................... 169
4.6. Leksemy
miałki
i
płytki
w historii polszczyzny ................................................. 169
4.7. Etymologia leksemów
miałki
i
płytki
................................................................. 170
4.8. Semantyka leksemów
miałki
i
płytki
................................................................. 172
4.9. Leksemy
miałki
i
płytki
w XV-XVI w. ............................................................. 173
4.10. Leksemy
miałki
i
płytki
w XVII-XVIII wieku............................................... 175
4.11. Leksemy
miałki i płytki
w XIX wieku ............................................................. 182
4.12. Leksemy
miałki
i
płytki
w XX wieku .............................................................. 186
4.13. Pole pojęciowe PŁYTKI ................................................................................. 188
4.14. Leksemy
miałki
i
płytki:
podsumowanie ......................................................... 191
4.15. Leksemy
głęboki, miałki, płytki:
podsumowanie ............................................ 191
Rozdział 5. Leksemy
gruby, miąższy, cienki
................................................................ 192
5.1. Etymologia leksemów
gruby
i
miąższy
.............................................................. 192
5.2. Semantyka leksemów
gruby
i
miąższy
............................................................... 193
5.2. Leksemy
gruby
i
miąższy
w staropolszczyźnie.................................................. 195
5.3. Leksemy
gruby
i
miąższy
w XVI wieku ............................................................ 196
5.4. Leksemy
gruby i miąższy
w XVII wieku ........................................................... 203
4
5.5. Leksemy
gruby
i
miąższy
w XVIII wieku ......................................................... 206
5.6. Leksemy
gruby i miąższy
w XIX i XX wieku ................................................... 210
5.7. Pole pojęciowe GRUBY .................................................................................... 215
5. 8. Leksemy
gruby
i
miąższy:
podsumowanie....................................................... 222
5. 9. Leksem
cienki
................................................................................................... 223
5.10. Etymologia leksemu
cienki
.............................................................................. 224
5.11. Semantyka leksemu
cienki
............................................................................... 224
5.11.1. Znaczenie przestrzenne leksemu
cienki:
'niegruby' .................................. 225
5.11.2. 'Rzadki, wodnisty, słaby (o płynach); niepożywny (o jedzeniu)' .............. 229
5.11.3. 'Wysoki (o głosie)' ..................................................................................... 229
5.11.4. 'Delikatny (o człowieku, tkaninie, smaku, powonieniu)’ ......................... 230
5.11.5. 'Niewielki, marny (o finansach)' ............................................................... 231
5.11.6. 'Słaby, marny' ............................................................................................ 232
5.11.7. Znaczenia marginalne: 'miałki, drobny'; 'płytki (o wodzie)'; 'słaby (o
pulsie)'; miękki, palatalny (o głosce)’; subtelny (o ironii, aluzji)’........................ 233
5.11.8. Znaczenia niepewne: 'wczesny'; 'mało ważny, nikły' ................................ 234
5.12. Gniazda słowotwórcze leksemu
cienki
............................................................ 235
5.13. Pole pojęciowe CIENKI .................................................................................. 236
5.14. Leksem
cienki:
podsumowanie ........................................................................ 238
5.15. Leksemy
gruby, miąższy
i
cienki:
podsumowanie ........................................... 239
Rozdział 6. Parametryczne przymiotniki wymiaru w historii polszczyzny: próba syntezy
...................................................................................................................................... 241
Zakończenie .................................................................................................................. 258
Wykaz skrótów stosowanych w pracy ...................................................................... 260
Źródła ............................................................................................................................ 261
Źródła słownikowe ................................................................................................... 261
Źródła pozostałe ........................................................................................................ 262
Bibliografia ................................................................................................................... 264
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin