wersytet Warmińsko-Mazurski
w Olsztynie
Wydział Kształtowania Środowiska i Rolnictwa
Kierunek: Architektura Krajobrazu
Katarzyna Jancewicz
Koncepcja rewaloryzacji zagospodarowania przestrzennego Rynku w Tolkmicku.
Praca inżynierska wykonana w Katedrze Architektury Krajobrazu i Agroturystyki pod kierunkiem
dr hab. Marii Lubockiej-Hoffmann, prof. UWM
Wstęp
Przedmiotem niniejszego opracowania jest koncepcja rewaloryzacji staromiejskiego rynku w Tolkmicku, określanego Placem Wolności oraz stworzenie projektu technicznego nawierzchni rynku i okalających go ulic.
Rynki, jako przestrzenie publiczne miast, spełniające funkcje reprezentacyjne, społeczne i handlowe, są to miejsca – „wizytówki”, z zasady charakteryzujące się wysokimi walorami estetycznymi, symbolicznymi i zabytkowymi oraz lokalizacją przy najważniejszych budowlach danego miasta. Cechy te powinny podnosić jakość i rangę przestrzeni całego miasta.
W Tolkmicku nastąpiła znacząca degradacja rynku i z tego powodu nie reprezentuje on należycie powyższych cech i funkcji.
Celem opracowania jest stworzenie przestrzeni spełniającej funkcję publiczną, czyli stworzenie centrum przy nowopowstającym ratuszu. Głównym założeniem rewaloryzacji Placu Wolności jest przywrócenie mu wartości estetycznych i technicznych, odpowiednich do jego historycznych walorów, jak i częściowa zmiana otoczenia rynku. Głównie będzie to polegało na wykonaniu nowej nawierzchni, zmiana funkcji terenu z usługowej i społecznej (kramy, studnia, parking) w reprezentacyjną. Kolejnym elementem będzie zmiana organizacji ruchu. Uzupełnieniem założenia będzie zaprojektowanie stosownej małej architektury.
Do stworzenia koncepcji rewaloryzacji zagospodarowania przestrzennego Rynku w Tolkmicku przeprowadzono analizy materiałów źródłowych, zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich. Podstawowe były badania literatury przedmiotu związanej z zabudową staromiejską oraz z założeniami i rolą rynków w małych miastach, analiza źródeł historycznych i materiałów normatywnych. Kolejną ważną czynnością było wykonanie prac terenowych, tj. inwentaryzacji geodezyjnej terenu oraz badań obserwacyjnych, w których skład weszły ocena stanu technicznego rynku oraz waloryzacja.
Terytorialny zakres pracy obejmuje Rynek Starego Miasta znajdujący się w Tolkmicku. Powierzchnia opracowanego terenu wynosi 2 140 m2 (~0,21 ha)
Ryc. 1. Tolkmicko. Zdjęcie satelitarne. Granice opracowywanego terenu.
Źródło: www.zumi.pl
Zakres czasowy pracowania obejmuje 11 miesięcy, od marca 2012 roku do stycznia 2013 roku. W okresie od marca do listopada zostały przeprowadzone wszystkie badania i analizy terenowe oraz zgromadzono materiały źródłowe. W okresie od października do stycznia 2013 roku opracowano część teoretyczną, koncepcję projektową i projekt techniczny nawierzchni.
Celem pracy jest przywrócenie ładu przestrzennego, wizualnego i estetycznego Rynku w Tolkmicku. Środkiem do osiągnięcia tego jest poprawa stanu technicznego obszaru oraz stworzenie prestiżowej przestrzeni publicznej miasta, zgodnie z wielowiekowymi tradycjami rynków, nie zapominając o funkcjonalnych i potrzebach mieszkańców miasta oraz przyjezdnych.
1.1. Badania kameralne
1.1.1. Kwerenda archiwalna
Kwerendy z wynikiem pozytywnym przeprowadzano w następujących
Instytucjach
· Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Olsztynie, Delegatura w Elblągu,
· Starostwo Powiatowe w Elblągu, Powiatowy Ośrodek dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Elblągu,
· Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w Tolkmicku
· Urząd Miasta i Gminy w Tolkmicku
· Biblioteka Elbląska im. Cypriana Norwida w Elblągu; Zbiory Zabytkowe
i Specjalne, Zbiory Regionalne
· Biblioteka Uniwersytecka przy Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim
Wyniki kwerend materiałów źródłowych okazały się nikłe liczebnie, aczkolwiek były pomocne i cenne przy wykonaniu opracowania. Najbogatsze materiały pozyskano w Delegaturze Urzędu Ochrony Zabytków w Elblągu, jest to „Dokumentacja historyczno-urbanistyczna wykonana na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdańsku” autorstwa Elżbiety Lewandowskiej z 1973 roku[1] oraz „Studium rewaloryzacji, Zespółu staromiejskiego m. Tolkmicka” autorstwa Ireny Jaroszewskiej-Bartoszewicz z 1973 roku[2].
1.1.2. Źródła kartograficzne
Na potrzeby pracy zgromadzono i zapoznano się z zasobem materiałów kartograficznych dotyczących opracowywanego terenu. Pierwszymi pozyskanymi materiałami kartograficznymi najlepiej obrazującymi i przedstawiającymi teren były zdjęcia lotnicze i satelitarne. Pozyskane zdjęcia pomogły zobrazować układ urbanistyczny Tolkmicka (ryc.3.) oraz położenie placu względem miasta (ryc.5.).
Ryc. 2. Śródmieście Tolkmicka z lotu ptaka.
Źródło: www.tolkmicko.pl
Ryc. 3. Zdjęcie z lotu ptaka Tolkmicka.
Źródło: www.info.elblag.pl
Ryc. 4. Tolkmicko z lotu ptaka
Źródło: www.portel.pl
Ryc. 5. Zdjęcie Tolkmicka z lotu ptaka.
Źródło: www.olsztyn.com.pl
Kolejnymi materiałami kartograficznymi są pozyskane w Starostwie Powiatowym w Elblągu kopie: mapy zasadniczej Tolkmicka w skali 1:1000, czyli podkładu geodezyjnego potrzebnego do sporządzenia koncepcji projektowej oraz projektu technicznego[3], kopie mapy ewidencyjnej Tolkmicka w skali 1:1000, obrazującej granice miasta oraz podziały parcelacyjne potrzebne do analiz historycznych i inwentaryzacji urbanistycznych[4].
Pozyskano również szereg map historycznych (Ryc.6.) z archiwów urzędowych oraz z zasobów internetowych. Dzięki tym materiałom przeanalizowano zmiany zachodzące w układzie miasta oraz na terenie opracowania. Analiza tych materiałów wykazała, że układ urbanistyczny miasta jest praktycznie zachowany. Ubytki występują jedynie w zabudowie pierzei, jednak podział na bloki budowlane jest po dzień dzisiejszy widoczny (Ryc.7.).
.
Ryc.6. Mapa Tolkmicka, 1926r.
Źródło: Wydział Geografii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, skala 1:25000
Ryc.7. Mapa topograficzna Tolkmicka
Źródło: www. maps.geoportal.gov.pl
1.1.3. Źródła ikonograficzne
Źródła ikonograficzne są bardzo dobrym materiałem informacyjnym o przedmiocie opracowania. Przyczyniły się do analiz historycznych ukazujących zmiany w zabudowie miasta i zmiany wyglądu rynku. Pokazują pierwotny stan rynku, z prawidłowym średniowiecznym rozmieszczeniem zabudowy. Widać na nich ciągłość linii zabudowy, przejrzystość przestrzeni i pierwotną prawidłową dla średniowiecznych rynków nawierzchnię z kostki brukowej. Na poniższych ilustracjach widać istniejącą do początku XX wieku zabudowę, na północno-wschodniej pierzei przed kościołem, zwrócone do placu dwie kamienice (Ryc.8.). Widoczny jest również ratusz odsunięty na północ od centralnej części placu, pozostający jednak w jego obrębie (Ryc.9.). Pogląd na zebraną ikonografię pomógł przy stworzeniu koncepcji rewaloryzacji Placu Wolności i przy stworzeniu projektu technicznego.
Ryc.8. Rycina Tolkmicka z 1750 r.
Źródło: Kerstan E. G. Landkreises Elbing auf Wissenschafflicher Grundlage Volkstumlich dargestellt: Mit Unterstutzg d. Landkreises Elbing. Verlag d. Elbinger Altertumsgesellschaft 1925, s. 369.
Ryc.9. Plac wolności w Tolkmicku, początek XX w. Widok na nieistniejącą obecnie zabudowę przy placu.
Źródło: www.tolkmicko.org.pl
Ryc.10. Plac wolności w Tolkmicku, początek XX w. Widok na nieistniejący ratusz.
www.tolkmicko.org.pl
1.1.4. Badania kameralne źródeł bezpośrednich
Kolejne pomocne materiały pozyskano w Delegaturze Urzędu Ochrony Zabytków w Elblągu. Zapoznano się tam z opracowaniami dotyczącymi Tolkmicka, autorstwa Elżbiety Lewandowskiej[5] oraz Ireny Jaroszewskiej-Bartoszewicz[6].
1.1.5. Badania kameralne źródeł pośrednich
W celu zapoznania się z historią miasta i rynku zebrano szereg materiałów źródłowych. Materiały te były pomocne przy opisach historii miasta, elementów dziedzictwa kulturowego oraz terenu opracowania. Najbardziej pomocnymi materiałami przy opracowaniu tematu okazały się pozycje książkowe autorstwa Eugena Gustawa Kerstana[7] oraz Lechosława Rutkowiaka[8].
Aby poznać specyfikę miast średniowiecznych przeanalizowano literaturę związaną z zabudową staromiejską oraz z założeniami i rolą rynków na przestrzeni wieków. Najwięcej informacji znaleziono w opracowaniach autorstwa Bohdana Rymaszewskiego[9] oraz Edmunda Małachowicza[10].
1.2. Badania terenowe
1.2.1. Inwentaryzacja pomiarowa
Inwentaryzacja pomiarowa jest wykonana na podkładzie mapy zasadniczej Tolkmicka oraz została uzupełniona o własne pomiary. Pomiary wykonano w terenie, w sierpniu 2012r przy użyciu taśmy mierniczej. Wszystkie wymiary sukcesywnie nanoszono na kopię mapy. Obszar opracowania charakteryzuje się płaską konfiguracją terenu oraz ma prosty geometryczny kształt. Na podkładzie przedstawiono wymiary całego placu, chodników, ulic oraz rabaty kwiatowej. Na mapie zaznaczono również małą architekturę w formie latarń, ławek, koszy na śmieci. Inwentaryzację pomiarową przedstawia załącznik nr.
1.2.2. Inwentaryzacja dendrologiczna
Na terenie obszaru opracowania przeprowadzono inwentaryzację dendrologiczną dla istniejących gatunków drzew i krzewów. Wszystkie gatunki zostały naniesione na podkład mapy zasadniczej. Pomiary drzewostanu wykonano taśmą mierniczą. Na wysokości 1,3 m zmierzono obwód pnia. Na terenie opracowania występuje jeden Klon zwyczajny ( łac. Acer platanoides L.), o obwodzie pnia 0,93 m oraz średnicy korony 4,14 m. kolejnym gatunkiem jest Świerk pospolity ( łac. Picea abies L.) występujący w postaci nieformowanego żywopłotu, zajmującego powierzchnię około 4m2.
Na placu znajduje się rabata, w której skład wchodzą nasadzenia sezonowe, byliny oraz krzewy. Na rabacie zlokalizowano krzewy Tawuły japońskiej (łac. Spiraea japonica L.), krzewy bukszpanu zwyczajnego (Buxus sempervirens L.) oraz Miskantów chińskich ( łac. Miscanthus sinensis (Thunb.) Andersson.)
Nazewnictwo gatunków roślin przyjęto za Z. Mirkiem i współautorami[11]. Ze względu na specyfikę prawidłowego zagospodarowania rynków cała istniejąca roślinność zakwalifikowana jest do usunięcia. Lokalizację gatunków przedstawiono w załączniku nr
Ryc.11. Tolkmicko, klon zwyczajny ( łac. Acer platanoides L.), przeznaczony do usunięcia.
Źródło: Zdjęcie własne
Ryc.12. Rabata na Placu Wolności w Tolkmicku
Źródło: Zdjęcia własne.
1.2.3. Inwentaryzacja fotograficzna
Inwentaryzacje fotograficzną wykonano w 4 etapach (wiosna, lato jesień, zima). Sporządzono ją w celu zobrazowania zmian zachodzących na Placu Wolności w różnych porach roku. Wykonane zdjęcia dowodzą, że teren nie zmienia znacznie swojego wyglądu w różnych porach roku. Zauważalne przemiany krajobrazowe są widoczne jedynie w tle rynku, w miejscach gdzie znajdują się zadrzewienia.
1.2.4. Inwentaryzacja urbanistyczna i architektoniczna
Inwentaryzacja urbanistyczna terenu przyrynkowego została wykonana w celu zobrazowania układu budynków i ich funkcji oraz rodzajów nawierzchni istniejących na terenie opracowania. Dokonano podziału poszczególnych budynków na rodzaj zabudowy typu: usługowa, mieszkaniowa i usługowo-mieszkaniowa. Stwierdzono, iż w obrębie Placu Wolności występuje w takim samym stopniu zabudowa mieszkaniowa jak i usługowa. Zabudowa o funkcji mieszanej, czyli usługowo-mieszkaniowa występuje przeważnie na obrzeżach śródmieścia. Zinwentaryzowano również pod względem rodzaju nawierzchnie dzieląc je na asfaltową, wykonaną z kostki brukowej oraz płyt chodnikowych. Celem inwentaryzacji architektonicznej poszczególnych budynków było wychwycenie ich cech, w zakresie ilości kondygnacji oraz układu dachów. Zinwentaryzowane budynki posiadają przeważnie liczbą dwóch, do trzech kondygnacji , co jest charakterystyczne dla małomiasteczkowej zabudowy regionu. Całą inwentaryzację zobrazowano w załączniku nr
Tolkmicko położone jest w granicach administracyjnych województwa warmińsko-mazurskiego, w powiecie elbląskim i jest największym miastem portowym nad Zalewem Wiślanym. Miejscowość jest oddalona od Elbląga o 20 km w linii prostej na północny wschód. Teren opracowania znajduje się w centralnej części Tolkmicka, 0,66 km na południowy wschód od Zalewu Wiślanego. Obszar jest ograniczony od północno-wschodniej strony ulicą Świętojańską (DW503), główną ulicą miasta, zaś od strony południowo-zachodniej do placu doprowadza ulica Elbląska.
...
amber362