notatki-do-egzaminu.doc

1.    Pojęcie psychologii poznawczej i poznania; procesy poznawcze elementarne i złożone (podział); powiązania psychologii poznawczej z innymi naukami kognitywnymi; metody badania procesów poznawczych

Psychologia poznawcza (kognitywna) to subdyscyplina naukowej psychologii, zajmująca się badaniem procesów i struktur poznawczych, a także ogólnymi zasadami funkcjonowania umysłu. Dziedzina psychologii zajmująca się problematyką poznawania przez człowieka otoczenia – tworzenia wiedzy o otoczeniu, która może być następnie wykorzystana w zachowaniu. Wiedzę przedstawia się jako struktury (reprezentacje umysłowe), a mechanizmy jej tworzenia jako procesy (procesy poznawcze), a całość zagadnienia – jako tworzenie i przekształcanie struktur poprzez procesy. Stąd też można stwierdzić, że psychologia poznawcza zajmuje się badaniem struktur i procesów poznawczych. Aktywność poznawczą opisuje się także jako przetwarzanie informacji przez system poznawczy (umysł) i stąd też można powiedzieć, że psychologia poznawcza zajmuje się badaniem organizacji i funkcjonowania umysłu. Zagadnieniami podstawowymi dla psychologii poznawczej zajmuje się również kognitywistyka (ang. cognitive science). 

Poznanie to zdolność człowieka i innych gatunków do odbioru informacji z otoczenia oraz przetwarzania ich w celu skutecznej kontroli własnego działania, a także lepszego przystosowania się do warunków środowiska.

Poznaniem nazywamy też ogół procesów i struktur psychicznych, biorących udział w przetwarzaniu informacji.

Procesy poznawcze (procesy przetwarzania informacji) a struktury poznawcze (względnie trwałe elementy ludzkiego umysłu, możliwe do wykorzystania w różnych sytuacjach); Można stwierdzić, że procesy poznawcze służą do tworzenia i modyfikowania wiedzy o otoczeniu, kształtującej zachowanie (służą poznawaniu otoczenia). Można również stwierdzić, że są to procesy przetwarzania informacji, jakie zachodzą w układzie nerwowym i polegają na odbieraniu informacji z otoczenia, ich przechowywaniu i przekształcaniu, oraz wyprowadzaniu ich ponownie do otoczenia w postaci reakcji – zachowania. 

Metody badań nad poznaniem :

Kategoryzacja G. Allporta (1996):

·         Obserwacja i rejestracja wykonywania codziennych czynności poznawczych (tu: self-report, casestudy) –warunki naturalne;

·         Eksperyment laboratoryjny –warunki sztuczne; najczęstsze wskaźniki: (a) wskaźniki chronometryczne (tu: podejście zwane chronometrią umysłu –F. C. Donders, S. Sternberg, R. Sternberg), (b)poprawność odpowiedzi; coraz częściej wzbogacane o badania neurobiologiczne;

·         Badania kliniczne z udziałem pacjentów z upośledzeniem poszczególnych zdolności poznawczych z powodu uszkodzenia różnych obszarów mózgu;

·         Symulacja komputerowa –modelowanie procesów poznawczych (program komputerowy lub sieci neuropodobne).

·         Neuroobrazowanie(obrazowanie pracy mózgu);

·         Elektroencefalografia (EEG) –rejestracja sygnału EEG (rytmy EEG i analiza częstotliwościowa i częstotliwościowo-czasowa, ERP -potencjały wywołane = potencjały skorelowane ze zdarzeniami);

·         Pozytonowa tomografia emisyjna (PET, positronemissiontomography) –wykorzystująca promienie gamma wytwarzane w procesie anihilacji pozytonów emitowanych przez izotopy wprowadzane do organizmu;

·         Funkcjonalne obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (fMRI, functionalmagneticresonanceimaging) –obraz rozkładu utlenowanej hemoglobiny (mającej odmienne właściwości magnetyczne) w mózgu; różnica w ilości utlenowanej krwi to tzw. sygnał BOLD (blood-oxygen-level-dependent).

Powiązania psychologii poznawczej z innymi naukami kognitywnymi:

·         Epistemologia : filozoficzna teoria poznania. Jej przedstawiciele zajmują się podstawowymi problemami ludzkiego poznania, takimi jak źródła i charakter wiedzy oraz teoria prawdy. Na początku rozwijała się wykorzystując logikę i potoczne obserwacje, później w miarę rozwoju nauk szczegółowych zaczęła wykorzystywać dorobek fizjologii, psychologii, medycyny, językoznawstwa, itp.

·         Filozofia umysłu : dział filozofii zajmujący się poznaniem. W ramach tej dyscypliny bada się np. klasyczny problem psycho-fizyczny. Chodzi jej w szczególności o to w jaki sposób mózg generuje świadome stany psychiki, oraz jaka jest funkcja i pochodzenie swoistych, subiektywnych stanów świadomości.

·         Sztuczna inteligencja : dziedzina ta zajmuje się konstruowaniem systemów komputerowych zdolnych do wykonywania poszczególnych czynności poznawczych. W latach 50-tych XXw. powstały pierwsze programy, które symulowały ludzkie procesy poznawcze, takie jak dowodzenie twierdzeń lub rozwiązywanie problemów. Może być uprawiana na dwa sposoby. W pierwszej wersji to dziedzina nauk inżynieryjnych, a jej celem jest konstruowanie inteligentnych systemów, które mogłyby być wykorzystywane w praktyce.

W drugiej wersji chodzi o konstrukcje systemów naśladujących procesy poznawcze ludzi. Drugi sposób (modelowanie komputerowe) Allport (1996) wymienia jako czwartą grupę metod badawczych w psychologii poznawczej.

·         Kognitywistyka : próba syntezy problematyki uprawianej przez (6 dyscyplin akademickich) filozofię, psychologię, językoznawstwo(lingwistykę), informatykę, antropologię i neuronaukę.

Sześciokąt nauk kognitywnych Bechtel (1998) :

1.Cybernetyka

2.Neurolingwistyka

3.Neuropsychologia

4.Komputerowe symulacje procesów poznawczych

5.„Obliczeniowa” (komputerowa) lingwistyka

6.Psycholingwistyka (psychologia języka)

7.Filozofia psychologii

8.Filozofia języka

9.Lingwistyka antropologiczna (etnolingwistyka)

10.Antropologia poznawcza

11.Badania nad ewolucją mózgu

Wierzchołki reprezentują tradycyjne dyscypliny akademickie, połączone są liniami zgodnie z istniejącymi powiązaniami badawczymi (np. cybernetyką, itp.)

2. Podstawowe pojęcia dotyczące procesu percepcji:

Percepcja, recepcja sensoryczna, spostrzeżenie, wrażenie, bodziec, rozróżnienie bodźca dystalnego i proksymalnego, recepcja i transdukcja, analizator 

Percepcja:

•proces aktywnej interpretacji danych zmysłowych z wykorzystaniem wskazówek kontekstualnych, nastawienia i wcześniej nabytej wiedzy; w jej wyniku dochodzi do rozpoznania obiektu spostrzegania (za:Nęcka,OrzechowskiiSzymura,2006,s.278)

•proces tworzenia  reprezentacji przedmiotu na podstawie informacji otrzymanych z narządów zmysłowych i w pewnych wypadkach informacji zawartych w pamięci

Recepcja sensoryczna :

•proces rejestracji bodźców w komórkach receptorycznych narządów zmysłów (odzwierciedlanie bodźców w receptorach narządów zmysłów),

• prowadzi do powstania wrażenia zmysłowego,

•proces pasywny,

•warunek konieczny lecz niewystarczający dla procesu spostrzegania, jednocześnie –pierwszy etap tego procesu ,

Recepcja sensoryczna (ang. sensory reception) – wczesny proces biernej rejestracji informacji, „odzwierciedlenie bodźców w receptorach”, co jest utożsamiane z pierwszymi etapami przetwarzania informacji danej modalności zmysłowej w układzie nerwowym. Przykładowo, w zakresie percepcji wzrokowej, można tutaj wskazywać na występowanie w układzie nerwowym tzw. detektorów cech, a więc neuronów wybiórczo reagujących na linie o określonej orientacji przestrzennej itd.

recepcja sensoryczna+ percepcja umysłowa → spostrzeganie

Spostrzeganie : czy też po prostu percepcja – późniejszy, aktywny proces, polegający na interpretacji danych zmysłowych z wykorzystaniem wskazówek kontekstualnych, nastawienia i wcześniej nabytej wiedzy. Proces spostrzegania prowadzi do powstania wrażenia - obrazu, który powstał na podstawie dostarczonych bodźców.  

Spostrzeżenie : to odzwierciedlenie i interpretacja obiektu –wszystkich jego dostępnych cech, rejestrowanych za pośrednictwem różnych zmysłów

Bodziec fizyczna forma energii, zdolna do zapoczątkowania procesu spostrzegania

Wrażenie : odzwierciedlenie elementarnej cechy zmysłowej, pojedynczej prostej właściwości bodźca, jak np. kolor, jasność, głośność, siła dotyku

•poszczególne wrażenia są od siebie izolowane

•wrażenia, które wyodrębniamy jako subiektywnie pierwotne nie muszą mieć swoich fizjologicznych odpowiedników

•problematyką pomiaru wrażeń zajmuje się psychofizyka (pojęcie progu wrażenia/progu absolutnego i progu różnicy)

Recepcja= zdolność receptorów do reagowania na fizyczną energię bodźca

Transdukcja= proces przekształcania fizycznej energii bodźca w aktywność układu nerwowego

Analizator -wszystkie elementy, które służą do odbioru informacji zespół receptorów, struktur i dróg nerwowych wyspecjalizowanych w odbiorze, analizie i interpretacji bodźców określonej modalności.

3.    Asocjacjonizm (atomizm): założenia i przedstawiciele, prawa kojarzenia wg Arystotelesa

Przedstawiciele i założenia : Wundt, Titchener :

• prymat części nad całością (pierwotne są wrażenia, spostrzeżenia powstają z wrażeń)

• wszystkie części w polu percepcyjnym są jednakowo ważne

• łączenie wrażeń w spostrzeżenia dokonuje się w oparciu o prawa kojarzenia

• główny problem: jakie wrażenia stanowią konstytutywną część spostrzeżenia

4.Psychologia postaci (Gestalt): założenia i przedstawiciele, argumenty psychologii postaci przeciw asocjacjonizmowi, pojęcie figury wieloznacznej, zasady organizacji percepcyjnej, pojęcie apercepcji, izomorfizm

Założenia i przedstawiciele : Wertheimer, Koffka, Köhler

prymat całości nad częścią (pierwotne są spostrzeżenia, wrażenie można poznać na podstawie analizy spostrzeżeń)

• w polu percepcyjnym można wyodrębnić część ważniejszą (tzw. figurę) oraz część mniej ważną (tło)

• wyodrębnianie całości następuje na podstawie określonych zasad, które mają charakter wrodzony

• główny problem: izomorfizm, czyli powstawanie obrazów nerwowych w mózgu 

Zasady organizacji percepcyjnej:

Różnice pomiędzy figurą a tłem (wg E. Rubina):

1.Figura ma pewien kształt, zaś tło jest spostrzegane jako coś bezkształtnego

2.Tło wygląda tak, jak gdyby rozprzestrzeniało się za figurą w sposób ciągły, a nie jak gdyby było „przerwane” przez figurę

3.Figura wydaje się wysunięta ku przodowi, zaś tło wydaje się być z tyłu

4.Figura ma charakter rzeczy a tło przedstawia się jako nieukształtowany materiał

5.Figura silniej się nam narzuca, jest łatwiej zapamiętywalna i wydaje się bardziej sensowna

6.Figura wydaje się jaśniejsza od tła (ale w przypadku bodźców czarno-białych mamy tendencję do spostrzegania figury w tej części obrazu, która jest czarna, zaś znalezienie figury w części białej jest trudniejsze) 

Zasada nr2 (organizacji percepcji) :

Bliskość: bliskość przestrzenna elementów lub ich sąsiedztwo w polu widzenia powodują, że mamy tendencję do spostrzegania ich jako tworzących grupę

...