OPOWIADANIA Z DZIKIEGO ZACHODU - ISKRY - 1974.rtf

OPOWIADANIA Z DZIKIEGO ZACHODU

Niniejszy tom to drugi z kolei w naszym Wydawnictwie wybór opo­wiadań poświęcony tak popularnemu w literaturze anglosaskiej i wy­rosłemu z amerykańskiego folkloru gatunkowi westernu.

Spośród dziewiętnastu prezentowanych w nim pisarzy kilku, jak Bret Hartę, Ernest Haycox, MacKinlay Kantor, Eugene Manlove Rhodes i Stewart Edward White, zna już czytelnik z wydanego przez „Iskry" w 1965 roku zbioru „Dyliżansem przez prerię". Obecny wybór zawie­ra dwadzieścia opowiadań, które wyszły spod pióra najlepszych współ­czesnych pisarzy amerykańskich uprawiających ten gatunek. Autor wyboru starał się unikać banalnych, schematycznych form, operują­cych samymi tylko kontrastami, malujących bez półcieni sytuacje i po­stacie. Każde z prezentowanych tu opowiadań zawiera, poza atrakcyj­ną fabułą, jakąś cechę nadającą mu wyższą rangę. W niektórych opo­wiadaniach, jak u Haycoxa, jest to więc zręczność narracyjna, wyrasta­jąca ponad poziom rzemiosła, w innych element realizmu historycznego czy społecznego, jak u Combsa, White'a, Fowlera czy Gulicka, w jesz­cze innych wreszcie, jak u Bret Harte'a, ciekawie i obszernie potrakto­wane tło obyczajowe.

Wiele z tych opowiadań wydać się może drastycznych czy wręcz brutalnych, pamiętać jednak należy, że takie właśnie były czasy ko­lonizacji i taka rzeczywistość Ameryki tamtych czasów; jednoznaczna jest wszakże ich wymowa: nie ulega wątpliwości, po czyjej stronie jest racja — zarówno w walce białych z czerwonoskórymi, jak i w woj­nie Północy z Południem. I to między innymi stanowi o wartości tomu, który z pewnością będzie ciekawą lekturą zarówno dla czytelnika młodszego, jak i starszego.

TOM W. BLACKBURN

Do Sacramento!

Fil Crail trwał w euforii, płynącej z trunku i obojętności, którą ćwiczył w sobie od tak dawna, że stała się właściwie drugą jego naturą. Nie zagłuszyła ona wprawdzie nigdy niezadowole­nia z siebie, rwącego jak wrzód, no ale nie było dotąd na świecie człowieka w pełni szczęśliwego, a drobne przykrości nie mają znaczenia. Spij, jedz i pij, a o resztę niech się troszczy Joe. A cze­mu by nie? Joe wszystko załatwi. Zawsze załatwiał i zawsze za­łatwi. Tutaj, w Kalifornii, tak samo jak przedtem w Nowym Jor­ku. Zawsze będzie tak samo. Joe Crail jest energią, mózgiem, sze­fem. Jego brat właśnie ma wyruszyć w drogę statkiem, i to tylko dlatego, że Joe przyrzekł to Staremu przed jego śmiercią.

Fil miał wyruszyć tego wieczoru. Siedział na pluszowej po­duszce kanapki w salonie statku rzecznego „Złote Miasto", nale­żącego do Towarzystwa Żeglugowego Crailów, ale nigdzie nie płynął. Niespokojne wody zatoki San Francisco kołysały stat­kiem, który nie ruszał w drogę. Za kolorowymi szybami salonu znajdował się hangar przystani, w której statek był przycumo­wany, a dalej pięło się na piaszczyste wzgórze hałaśliwe miasto, którego odgłosy o tej porze brzmiały jak ochrypły szept.

Na środku salonu, przy stole, w przyćmionym od dymu papie­rosów świetle mosiężnej, lśniącej lampy wiszącej u sufitu, grano w karty. Grano w napięciu, i to już od wielu godzin. Wszyscy byli przejęci — ale nie brat Fila Craila. Joe nie wiedział, co zna­czy być przejętym. A skądże? Nie miał zasad, a sztuką, którą posiadł w najwyższym stopniu, był hazard — we wszystkim.

Dziewczyna siedząca na kanapce obok Fila poruszyła się. Dole­ciał go zapach jej wody kolońskiej, świeży, odurzający jak za­pach wiatru w zatoce, kiedy zmieszany z zapachami ładunku umieszczonego na pokładzie dziobowym wedrze się do sterówki statku kierującego się ku Sacramento w słoneczny poranek.

Podniecający zapach. Fil z wysiłkiem uświadomił sobife, że to dziewczyna brata.

—              Jak długo może to jeszcze potrwać? — zapytała spokojnie. Przypatrywał się przez chwilę grze pod chybotliwą lampą. Joe, chłodny i trzeźwy, grał, jak na początku, z nieustępliwą zabor­czością, którą przejawiał zawsze, gdy mu na czymś zależało. Że­tony przed nim spiętrzyły się w wysoki, starannie formowany stosik. Steeve Roarke i Amos Dann, również właściciele istatku i zawzięci rywale TowarzystwaŻeglugowego Crailów, siedzieli w milczeniu, jak skamieniali. Fil spostrzegł, choć bez specjalnego zainteresowania, że są zrozpaczeni* Mogło mu to dać satysfakcję, ale jej nie odczuł.

—              Godzinę — odpowiedział dziewczynie. — Może dwie. Roz­kręcili się.

*— Jestem zmęczona — rzekła. — Odprowadzisz mnie dp domu? FE spojrzał na nią i uśmiechnął się. f Rzucił znów wzrokięm na Joego, całkiem pochłoniętego grą. Przyszło mu do głowy, że go nienawidzi, i począł rozgryzać tę myśl. Jej smak powiedział mu, że zawsze nienawidził swego brata. Ojciec umierając pozostawił im trochę pieniędzy im obu. Joe nigdy nie napytał brata, co chciałby z nimi zrobić. Postawił mu flachę, zabrał pieniądze 1 za­warł kontrakt na budowę „Złotego Miasta" w stoczni East River, Pieniędzy było za mało . i Joe wiedział o tym. Kiedy w dniu wodowania zjawili się wierzyciele z wekslami i wysłali na pokład ludzi szeryfa, Joe im również postawił flachę. Zawsze umiał mó­wić przekonywająco i teraz udało mu się ich skłonić, żeby pozwolili na wodowanie. Kotły były pod parą, żeby mogli szybko popłynąć do basenu wyposażeniowego stoczni. Nie mówił nic

o              skrzyniach zapasów pod pokładem ani .o ukrywającej się zało­dze kadrowej. Nie mówił nic o tym bratu. Kiedy statek znalazł się na wodzie, Joe skręcił na prąd i skierował go na pełne morze. Ludzi szeryfa wsadził do łódki, kifdy byli na płytkiej wodzie,

i powiedział, by płynęli do brzegu lub do diabła, bo jemu to wszystko jedno. Poprowadził „Złote Miasto" wzdłuż wybrzeży Jersey ku Ameryce Południowej, przylądkowi Horn i Kalifornii.

Dziewięć tysięcy mil na pełnym morzu, zabieranie ładunku i pasażerów po drodze do kopalń Sacramento — to była najra­dośniejsza nowina w skołatanym świecie. W każdym porcie tło­czyli się ludzie, szaleńczo pragnąc dostać się na pokład. A pły­nąc przez te dziewięć tysięcy mil Fil nie musiał robić nic, tylko podziwiał odwagę i przebiegłość brata, oraz pokaźne nagroma­dzenie bogactw, jakie przywieźli do Złotych Wrót *. A po przy- jeździe również nie miał nic do roboty, mógł tylko patrzeć, jak Joe nie przerywając swego galopu przez życie rzuca się z całą zaciętością i brawurą w wir zażartej walki, toczącej się w wyści­gu do Sacramento, i nie dba wcale, czy tego właśnie pragnie jego brat.

A więc była to dziewczyna Joego i chciała wracać do domu. Miał ochotę ją odprowadzić, ale nie był głupcem. Wstał z ka­napki i tylko trochę zataczając się podsżedł do stołu pod lampą. Właśnie Amós Dann rozdawał karty, a Joe odpoczywał czekając. Podniósł głowę i lekko zniecierpliwiony zmarszczył brwi.

—              Ona chce już wracać rzekł Fil;

|— Kto? ^spytał Joe. m#‘A, Marianna.

To jej imię, przypomniał sobie Fil. Skinął głową, ftlill Odprowadź ją — polecił mu Joe biorąc karty. — Ona ci powie dokąd.

A więc Joe nie ma nic przeciwko temu i on nie ma nic prze­ciwko temu. Ostrożnie wrócił na miejsce.

—              Joe się zgadza — oznajmił dziewczynie.

Wzięła swój szal i spojrzała na niego.

—              Czy jest coś, o co nie musisz go pytać? — rzekła.

Głos miała niski, ochrypły. Fil niezręcznie pochwycił szal i po­mógł jej zarzucić go na ramiona. Jego spojrzenie ześliznęło się po białej granicy dekoltu, darząc jej miękkie, skryte w cieniu ciało pieszczotą, której nie mogła odczuć. Ujął ją pod ramię.

Statek leżał za nimi ciemny, tylko w salonie paliło się światło.

Toczyła się walka o opłaty. Ceny za przejazd z San Francisco do Sacramento obniżono do dziesięciu centów od pasażera. Eks­ploatacja statku rzecznego przy takiej rywalizacji nie dawała zysków, a że Joe Crail nie robił nic bez zysku, „Złote Miasto" stało w przystani. Gra w karty to był sposób Joego na to, aby ruch na rzece znów dawał dochody. Główni rywale zostali zapę­dzeni do gry w karty, której stawką był handel na rzece i ich statki. Jutro Joe wynajmie załogę. Jutro roześle gońców do ho­teli, barów i tanich domów noclegowych, wszędzie tam, gdzie ludzie czekają na to, by się dostać w górę rzeki, i przybędą tu tłumnie przepychając się przez grupy robotników portowych. Ale dzisiaj pochłania go hazard, więc statek i doki są ciemne.

Przy końcu mola Fil gwizdnął na przejeżdżającą dorożkę. Po­mógł wsiąść dziewczynie i sam wskoczył na nią. Kiedy już się ulokowali, zaczerpnął tchu, co zaniepokoiło dziewczynę. Obró­ciła głowę i pochyliła się ku niemu pytająco. Ma na imię Ma­rianna i jest dziewczyną Joego, przypomniał sobie Fil. Szal zsu­nął jej się z ramion. Naciągnęła go z powrotem i powiedziała spokojnie:

—              Myślałam, że jesteś tchórzem.

—              Jestem — odrzekł Fil.

—              Nie oszukujesz w kartach. Odprowadzasz do domu dziewczy­nę, kiedy jest zmęczona.

Szlachetność postępowania. Fil uśmiechnął się krzywo. Nie le­żało to w charakterze żadnego z Crailów. W przeciwnym razie oddaliby ten statek ludziom szeryfa w nowojorskim porcie. Zagrałby wówczas z Joem w otwarte karty. I nie dalej jak wczo­raj powiedziałby mu, że na towarzystwie żeglugowym ciążą pewne zobowiązania wobec tych, których przewozi, i że bywają lepsze sposoby pokonywania przeciwników niż oszukiwanie w kartach. „Złote Miasto" płynęłoby do Sacramento dzisiejszej nocy, a nie stało w porcie...

Znacznie później w nocy Filip znalazł się z powrotem na molo. Wysiadł ostrożnie z dorożki, zapłacił i z wielkim wysiłkiem sta­rał się zachowywać równowagę schodząc trapem „Złotego Mia­sta". Widział światło wciąż palące się w salonie statku i chciał przeprowadzić z bratem rozmowę. Wydawało mu się absolutnie

jasne, że przyczyną nieporozumień między nimi było przede wszystkim to, że nie próbował nigdy pomówić z Joem. A teraz jest o czym mówić. Przede wszystkim ta dziewczyna, Marianna. A potem cała reszta. Wyciągną wszystko, jeśli zajdzie potrzeba. Wezmą się nawet za bary: ale wyjaśnią sytuację. On także chce kierować Towarzystwem Żeglugowym Crailów. A Joe musi się z tym pogodzić, nawet jeśli mu się to nie spodoba.

Duży, wystawny salon przesycony był kwaskowym zapachem zastarzałego dymu papierosowego i woni nikłego płomyka lam­py wiszącej. Fila ścisnęło w dołku i pomyślał, że powinien był tu przyjść z jaśniejszą głową, ale właśnie teraz była odpowiednia chwila, póki miał żywo w pamięci dziewczynę. Nie kłamał jej mówiąc, że jest tchórzem. Zwłaszcza gdy chodziło o Joego. Może jutro nie będzie tak zdecydowany.

W salonie nie było nikogo prócz Joego, który spał, złożywszy głowę na sukiennym nakryciu stołu, na rozrzuconych kartach, żetonach i zaśmieconych popielniczkach. Fil zamknął drzwi i pod­szedł do stołu. Panowała taka cisza, że słyszał, jak fale biją w kadłub statku. Żałował, że Joe śpi. On nie lubi, żeby go bu­dzić, więc jeszcze trudniej przyjdzie go nakłonić do słuchania, ale musi go obudzić. Fil delikatnie trącił śpiącego w ramię.

W pierwszej chwili wydało mu się, że Joe drgnął. Potem zro­zumiał, że on się nie rusza, że się zsuwa. Ciało Joego ześliznęło się z krzesła i runęło bezwładnie na dywan. Wytrzeszczonymi z przerażenia oczyma Fil dostrzegł, że brat jego nie ma twarzy, że pada na ciemną plamę na dywanie. Fil złapał się za oparcie krzesła i przewiesił przez nie, zdecydowany umrzeć tak szybko, jak musiał umrzeć Joe. Zrobiło mu się niedobrze. Kiedy się wy­prostował, spostrzegł ciężki rewolwer koło nogi stołu. Podniósł go. Poczuł zapach spalonego prochu. Domyślił się, że musiano strzelić do Joego z bardzo bliska.

Nie było nikogo na statku. Nie było nikogo na ciemnym nabrzeżu. Światło paliło się w budce strażnika na drugim molo. Fil szedł tam zataczając się, przed budką znowu zatrzymał się i zwymiotował. Ze zwichrzonymi włosami, ledwo łapiąc oddech i trzymając przez zapomnienie ciężki rewolwer w ręku, wpadł na sennego strażnika.

—              Mój brat! — wydarło mu się z gardła. — Mój brat... zamor­dowali go!

Reszta nocy była dla Fila Craila kalejdoskopem nierealnych wrażeń. Popychano go, znieważano fizycznie, nie słuchano, nie rozumiano. W pewnej chwili, gdy w otoczeniu policji przecho­dził koło lustra, doznał wstrząsu ujrzawszy własne odbicie. Na­zywali go mordercą i wyglądał na mordercę. Szaleniec ze zmierz­wionymi włosami, w pomiętym ubraniu, śmierdzący skwaśniałą whisky i wykrzykujący coś bez związku! Przed świtem pozosta­wili go samego i zasnął, zwaliwszy się na pryczę w swej celi, jak gdyby zagasł w nim płomień życia.

W jakiś czas po śniadaniu na korytarzu przed celą pojawili się kapitanowie Amos Dann i Steeve Roarke1. Byli uczesani i ogoleni. Mieli na sobie porządne, świeżo odprasowane garnitury. Wyglą­dali jak ogólnie szanowani biznesmeni. Nikt nie zwracał uwagi na siateczkę czerwonych żyłek w ich oczach ani nerwowe drgnie­nia przy nagłym hałasie. Ludzie rzeki byli pijusami, lecz od San Francisco aż do kopalni złota wiedzieli wszyscy, że nawet naj­większy pijus spośród nich przeprowadzi statek przez najciaśniej- sze przejścia mając w sobie tyle wódki, że każdy szczur lądowy zwaliłby się już dawno z nóg.

Kapitan Dann i kapitan Roarke rzucili mu zimne spojrzenia przez kraty i pokiwali głowami z pełnym godności ubolewaniem.

—              Młody Crail, no tak — wyrzekł smutnym głosem Amos Dann.

—              Prawie tak spity jak wczorajszej nocy. Kapitan Roarke i ja daliśmy się Joemu Crailowi na rzece we znaki, to prawda. Ale jak to się mówi, po skończonej wachcie byliśmy przyjaciele, dobrzy przyjaciele, rozumiecie. Tak było wczorajszej nocy. Ko­leżeńska gra. Ograliśmy Joego. Wcześnie przerwał grę, bo wi­dział, że się zapędził. Ale nie chował urazy. Joe już taki był. Braciszek gdzieś wtedy odszedł z jakąś panią. Miał zaraz wrócić. Widać bardziej wziął te straty do serca niż Joe.

Kapitan Dann potępiająco pokręcił głową. Steeve Roarke wy­krzywił swą czerwoną, posiniaczoną i podobną do chimery twarz w grymasie odrazy.

—              To Kain, na Bogal — zawołał.

Fil w otępieniu słuchał, jak rozmawiali obojętnie w tym źle oświetlonym korytarzu. Słyszał nawet to, czego nie mówili. Wypłatali ostatecznie dobrego figla Joemu Crailowi. Chciał skwitować rywalizację z nimi biegłością w grze w karty. Przeli­cytowali go. Zakończyli rywalizację z nim za pomocą broni, a na dodatek wrobili w to jego brata. Zlikwidowali w ten sposób To­warzystwo Żeglugowe Crailów; „Złote Miasto" przejmą nowi właściciele. Wojna o ceny skończyła się i prędzej w piekle bę­dzie mroźna zima, niż kto popłynie za dziesięć centów do kopalni złota.

Fil słuchał, ale bez żadnej wewnętrznej reakcji. Dann i Roarke odeszli, rozprawiając o tym, ile złego wyrządza trunek ludziom słabym, którzy nie umieją nad sobą zapanować. Po chwili Fil usłyszał jakieś inne kroki na korytarzu i dobiegł go głos zbliża­jącego się mężczyzny:

—              Przykro mi, że przyprowadzam panią tutaj, panno Pope, ale ponieważ była pani wczoraj w jego towarzystwie...

Kobieta, która zatrzymała się przed celą Fila, miała gęstą woalkę na twarzy, lecz mimo to poznał ją od razu. Wstał wycze­kujący, z nadzieją w sercu.

—              Tak — powiedziała Marianna spoza woalki. — To Fil Crail.

—              On był z panią od opuszczenia przez was oboje „Złotego Miasta" prawie do momentu wykrycia morderstwa?

—              Wyszedł ode mnie koło drugiej.

—              Czy wrócił na statek i zamordował swego brata, panno Pope?

—              Nie wiem.

—              Ale czy, zdaniem pani, to możliwe?

—              Tak, to możliwe.

—              Dziękuję, panno Pope. Jeżeli skieruje się pani tędy...

Stukot obcasów Marianny coraz bardziej się oddalał, aż powró­ciła cisza. Fil znowu usiadł na swojej pryczy. Przez chwilę od­czuwał pustkę. Kompletną pustkę. Potem zjawiła się odpowiedź. Początkowo była niejasna i słaba. Był to gniew, który narastał stopniowo i nieustannie, jak ciśnienie w bulierze z zamkniętym bezpiecznikiem. Rósł wciąż, wstrząsając nim gwałtownie, aż stał

się czymś najpotężniejszym, czego Fil doznał w życiu. A wtedy wybuchnął.

Cały budynek rozbrzmiał jego wściekłością. Inni więźniowie skowyczeli, protestując przeciw temu wrzaskowi, ale uciszyła ich gryząca gorycz jego krzyku. Wiedział, że tak wyją szaleńcy, ale to tkwiło w nim i musiało znaleźć ujście. Po chwili uświado­mił sobie jakoś dziwnie obojętnie, że Joe Crail nie był jedynym człowiekiem na pokładzie „Złotego Miasta” odznaczającym się wrodzonym bogactwem inwektyw i zdumiewającą .zdolnością wyrażania uczucia gniewu; jaka cechuje ludzi rzeki. W jego własnych uszach jego własny głos brzmiał jak głos kogoś -Obce­go, bo w jego wściekłości była wielkość i majestat. Pomyślał, że policja San Francisco zamknęła człowieka, który może stać -się bardzo niebezpieczny w owym nieubłaganym gniewie i głębo­kim poczuciu krzywdy. Wybuch wkrótce sam się wyczerpał i Fil opadł bez sił na pryczę. Na tle kraty drzwi celi pojawił się smukły mężczyzna z głową lwa, łagodną -twarzą i bystrymi, badawczymi oczyma.

| — Wyrzuciłeś już wszystko z siebie? zapytał.

Fil spostrzegł, że przybysz trzyma teczkę pod pachą. Jeszcze jeden urzędnik, pomyślał, i zmęczony skinął głową, niejako bro­niąc się przed nim.

—              W porządku! —odparł tamten>fi zaczął walić wkrdtę. Ko­rytarzem nadbiegł strażnik.

te Proszę mnie wpuścić do celi pana Graila Rozkazał czło­wiek z teczką.

Strażnik zawahał się.

—              Nie wiem, panie Levy. To morderca. H

—              To obywatel, któremu przysługują pełne prawa.

—              To pana klient?

—              Od teraz.

Strażnik niechętnie przekręcił, klucz w zamku i otworzył drzwi. Człowiek z teczką wszedł do środka. Drzwi celi zamknęły się za nim z hukiem i strażnik śię oddalił. Człowiek z teczką usiadł na krawędzi pryczy Fila.

—              Saul Levy —przedstawił się żywo. ^- Człowiek zbierający pokłosie rynsztoków: tego pięknego miasta i, mówiąc s całą

skromnością, najlepszy adwokat, jakiego można dostać za pie­niądze w Kalifornii. Pan ma trochę pieniędzy, panie Crail.

Fil skinął machinalnie głową.

—              Tak myślę. Powinno być kilka setek w sejfie na pokładzie „Złotego Miasta".

—              Pan wie, jak się sejf otwiera?

Fil znowu skinął głową. Saul Levy opar...