AD. 1. Od wielu lat prowadzone s¹ badania behawioralne nad systemem rozrodczym nornicy rudej. Szczególn¹ uwagê poœwiêcono takim zagadnieniom jak: organizacja przestrzenna dojrza³ych p³ciowo samic i samców, istnienie zjawiska terytorializmu u osobników obu p³ci, dyspersja m³odych lub ju¿ dojrza³ych p³ciowo osobników (.) Stwierdzono, ¿e system socjalny i przestrzenny doros³ych zwierz¹t, w trakcie sezonu rozrodczego, jest œciœle zwi¹zany z reprodukcj¹ ()
Dojrza³e samce i samice nornicy rudej tworz¹ tzw. "kolonie rozrodcze". Przestrzenna organizacja rozmna¿aj¹cych siê samic, wed³ug Imsa (1987) jest determinowana zasobami pokarmowymi natomiast aktywnoœæ przestrzenna samców jest œciœle zwi¹zana z obecnoœci¹ samic i mo¿liwoœci¹ kopulacji z nimi. St¹d obecnoœæ samic organizuje system kolonii rozrodczej (). Terytoria samic wchodz¹ce w sk³ad kolonii s¹ od siebie œciœle oddzielone natomiast terytoria samców pokrywaj¹ siê czêœciowo ze sob¹ jednoczeœnie obejmuj¹c swym zasiêgiem terytoria kilku samic.
Samce wchodz¹ce w sk³ad kolonii rozrodczej formuj¹ prawdopodobnie "klan" czyli grupê, w obrêbie której osobniki znaj¹ siê i wzajemnie toleruj¹. Zachowania agresywne obserwowano tylko w trakcie spotkañ samców z ró¿nych grup ( ). Antagonistyczne spotkania samic i samców z odrêbnych klanów formuj¹ i utrzymuj¹ relatywn¹ izolacjê kolonii rozrodczych.
Opisany model zosta³ stworzony g³ównie na podstawie danych zebranych w terenie przy pomocy metody CMR. Metoda ta pozwala na oszacowanie sukcesu rozrodczego samic, nie wiadomo jednak nic o sukcesie reprodukcyjnym samców. Bezpoœrednie obserwacje wskazuj¹ na to, i¿ samice kopuluj¹ z wiêksz¹ liczb¹ samców a eksperymenty laboratoryjne potwierdzi³y istnienie zjawiska wieloojcostwa u nornicy rudej (Borkowska, Ratkiewicz 2000). Wszystkie te czynniki powoduj¹, i¿ nie wiemy jaka strategia rozrodcza samca podnosi jego sukces reprodukcyjny. Aby odpowiedzieæ na pytanie, czy pozycja socjalna samca, która mo¿e wyra¿aæ siê miêdzy innymi wielkoœci¹ area³u osobniczego, wp³ywa na jego sukces rozrodczy, konieczne jest u¿ycie technik molekularnych i badañ genetycznych potomstwa.
Uwa¿a siê, i¿ sk³onnoœæ do dyspersji m³odych samców znacz¹co wp³ywa na strukturê genetyczn¹ populacji nornicy rudej i zapobiega wystêpowaniu chowu wsobnego. M³ode samce czêœciej opuszczaj¹ miejsce swego urodzenia ni¿ samice, czego konsekwencj¹ jest koncentracja w jednym miejscu blisko spokrewnionych ze sob¹ samic otoczonych zró¿nicowanymi genetycznie samcami (.....). Pewna frakcja osobników przemieszcza siê równie¿ po osi¹gniêciu dojrza³oœci p³ciowej, przypuszcza siê, i¿ wêdrówki te spowodowane s¹ szukaniem samic zdolnych do rozrodu i prób¹ zwiêkszenia udzia³u w³asnego potomstwa w populacji (...). Wyniki ostatnich badañ np. radiotelemetrycznych, zdaj¹ siê wskazywaæ, i¿ zjawisko to jest marginalne w populacjach naturalnych (...). Równie¿ w badaniu tego zjawiska niezbêdne jest u¿ycie technik molekularnych, które mog¹ precyzyjnie wskazaæ jak du¿y jest udzia³ w populacji potomstwa osobników, które pojawi³y siê sporadycznie w badanej populacji czy te¿ samców osiad³ych.
U¿ycie technik biologii molekularnej w po³¹czeniu z danymi uzyskanymi w terenie mo¿e odpowiedzieæ na wiele pytañ dotycz¹cych realizowanych strategii rozrodczych przez samce nornicy rudej w populacji. Brak badañ stosunków pokrewieñstwa w populacji nie pozwala na ocenê rzeczywistej ewolucyjnej skutecznoœci realizowanych przez osobniki strategii rozrodczych.
Sekwencje mikrosatelitarne, s¹ to nie koduj¹ce fragmenty DNA zawieraj¹ce od 10 do 50 powtórzeñ motywu o d³ugoœci od 1 do 6 par zasad, wystêpuj¹ce licznie w genomie eukariotycznym. Dziêki powszechnoœci ich wystêpowania a tak¿e wysokiej zmiennoœci stanowi¹ one dogodne narzêdzie w badaniach ekologii molekularnej i genetyki populacji. G³ówne zastosowania sekwencji mikrosatelitarnych to wykorzystanie ich w badaniach analizy struktury populacji, stosunków pokrewieñstwa oraz identyfikacji osobników (np. Ohnishi i wsp., 2000). Dziêki znajomoœci sekwencji starterów mo¿na przeprowadziæ reakcjê PCR, w trakcie której nastêpuje amplifikacja sekwencji mikrosatelitarnych. Rozdzia³ produktów reakcji na ¿elu agarozowym b¹dŸ poliakrylamidowym pozwala na zebranie danych, które umo¿liwiaj¹ identyfikacjê osobnika oraz oznacznie jego stopnia pokrewieñstwa z innymi badanymi osobnikami populacji.
Dla nornicy rudej jest znanych 5 sekwencji mikrosatelitarnych, ka¿da z nich wystêpuje w kilkunastu allelach a wskaŸnik heterozygotycznoœci zawiera siê w przedziale od 0,8-0,9 (Gockel i wsp., 1997
Dozymetry