SZTUKA KIEROWNICTWA
DUCHOWEGO
PORADNIK DLA KSIĘŻY
JÓZEF AUGUSTYN SJ JAKUB KOtACZ SJ
Wydawnictwo WAM Kraków 2007
© Wydawnictwo WAM, 2007
Redakcja Beata Ciastoń
Konsultacja merytoryczna Jacek Prusak SJ
Korekta Barbara Cabała
Współpraca redakcyjna Katarzyna Stokłosa
Projekt okładki Andrzej Sochacki
ISBN 978-83-7318-859-4
NlHU. OBSTAT. Prowincja Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego, ks. Krzysztof Dyrek SJ, prowincjał. Kraków, 2 kwietnia 2007 r., l.dz. 128/07.
WYDAWNICTWO WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 KRAKÓW
tel. 012 62 93 200 • fax 012 429 50 03
e-mail: wam@wydawnictwowam.pl
DZIAŁ HANDLOWY
tel. 012 62 93 254 - 256
fax 012 430 32 10 e-mail: handel@wydawnictwowam.pl
Zapraszamy do naszej KSIĘGARNI INTERNETOWEJ
http://WydawnictwoWAM.pl
tel. 012 62 93 260
Druk i oprawa: COLONEL ul. Dąbrowskiego 16 - Kraków
WPROWADZENIE
Prawdziwy kierownik nigdy nie może otrząsnąć się z zadziwienia,
jakie czuje w obecności osoby, nieśmiertelnej duszy,
umiłowanej przez Chrystusa, obmytej w Jego Najcenniejszej Krwi
i karmionej sakramentem Jego Miłości.
(Tomasz Merton)
W okresie komunizmu wydano w Polsce zaledwie jedną książkę z zakresu kierownictwa duchowego1, podczas gdy w tym samym czasie na Zachodzie ukazywało się ich wiele. Nie dziwi to bynajmniej, kiedy uświadomimy sobie, że cała uwaga polskiego Kościoła była wówczas skierowana na obronę podstawowych wartości ludzkich i religijnych, szczególnie zaś na obronę wolności wyznania i sumienia; na obronę człowieka przed wpływem komunizmu, który swoją nieludzką ideologią, posługującą się kłamstwem i przemocą, ograniczał go i poniżał, zagrażając jego moralnej i duchowej tożsamości. Ujawnienie coraz to nowych, bulwersujących opinię społeczną, wypadków współpracy ludzi Kościoła, duchownych i świeckich, z komunistycznymi służbami bezpieczeństwa, oddaje rozmiar istniejącego zagrożenia moralnego. Swój wpływ na tak rzadkie podejmowanie tematu kierownictwa duchowego miały także ograniczenia w zakresie publikacji książek religijnych. Jednak tuż po upadku komunizmu, kiedy pojawiły się nowe możliwości wydawnicze, niemal natychmiast zaczęły się ukazywać książki, tłumaczenia, a także rodzime opracowania, poświęcone temu zagadnieniu.
1. Choć duchowe prowadzenie ludzi poprzez kierownictwo duchowe, rozumiane w sensie klasycznym, nie jest wyłącznie domeną księży, to jednak w warunkach polskich, gdzie wierni w sprawach duchowych zwracają się najpierw do nich, kojarzy się przede wszystkim z ich posługą. Osoby świeckie, szczególnie te zaangażowane w animacje wspólnot kościelnych, rów-
1 E. Weron, Kierownictwo duchowe, Poznań - Warszawa 1983.
Józef Augustyn SJ
nież mogą pełnić rolę kierowników duchownych, jednak i one wymagają pomocy oraz rozeznania kapłanów. Przewodnictwo duchowe proponowane przez osoby świeckie zawsze będzie dokonywać się w ramach Kościoła hierarchicznego i w zależności od hierarchii. Dlatego też kapłani i alumni przygotowujący się do kapłaństwa winni rozbudzać w sobie pragnienie stawania się dobrymi kierownikami duchowymi po to, by służyć osobom, które Bóg postawi na ich drodze. Kierownictwo duchowe jest bowiem jednym z najbardziej skutecznych sposobów dawania świadectwa wiary i prowadzenia ludzi do Pana.
Wytrawnymi kierownikami duchownymi winni stawać się nade wszystko wychowawcy seminaryjni i zakonni: mistrzowie, mistrzynie nowicjatu, ojcowie duchowni oraz inne osoby bezpośrednio odpowiedzialne za formację. To od nich zależy, czy przyszli duszpasterze w bezpośredniej pracy z ludźmi będą proponować im kierownictwo duchowe. Jeżeli młody człowiek w seminarium oraz w pierwszych latach kapłaństwa w ramach kierownictwa duchowego zasmakuje wewnętrznej wolności, ducha prawdy, ojcowskiej akceptacji i zrozumienia, pokoju sumienia, sam zapragnie ofiarować taką samą posługę bliźnim, do których Bóg go pośle. Dojrzały syn duchowy w sposób naturalny dorasta do duchowego ojcostwa. Dokumenty formacyjne Stolicy Apostolskiej z naciskiem podkreślają, że kierownictwo duchowe jest jednym z najbardziej istotnych narzędzi formacji kapłańskiej i zakonnej.
Ważnym krokiem w nabywaniu sztuki kierownictwa duchowego jest niewątpliwie zaangażowana lektura, która pozwala usystematyzować, zinterpretować, pogłębić czy też niekiedy skorygować osobiste doświadczenie bycia prowadzonym przez kierownika. Nie wszystkie bowiem stosowane metody, postawy, zachowania i gesty naszych kierowników duchowych, nawet jeżeli uważamy ich niemal za doskonałych i świętych, są godne naśladowania w naszej osobistej praktyce kierownictwa duchowego. Każdy kierownik winien wypracować swój własny styl, związany z jego powołaniem, darami i talentami. Osobiste doświadczenie musi być konfrontowane i rozeznane z bardziej obiektywnym spojrzeniem. I to właśnie jest ważnym zadaniem dobrej lektury duchowej. Tych zaś, którzy z różnych powodów nie korzystająjesz-cze z kierownictwa duchowego, lektura książek jemu poświęconych może pobudzić do otwierania się na ten rodzaj ludzkiej i duchowej pomocy.
2. Problematyka kierownictwa duchowego jest zagadnieniem interdyscyplinarnym. Obok spraw natury duchowej i moralnej podejmuje ono również konkretne problemy ludzkie. Dlatego też w Sztuce kierownictwa duchowego Czytelnik otrzymuje bardzo szerokie spektrum tematów z zakresu teologii,
Wprowadzenie
historii duchowości, psychologii ogólnej i psychologii komunikacji, dzięki którym będzie mógł uczyć się integralnego spojrzenia na człowieka, na jego duchowe i ludzkie doświadczenia. Ważny temat niniejszej pracy stanowi spotkanie duchowości i psychologii na gruncie kierownictwa duchowego. Chociaż kierownictwo nie może posługiwać się metodami psychologii, a w jego ramach nie można stosować interpretacji psychologicznych, jest ono bowiem przede wszystkim rozeznaniem działania Boga w ludzkim życiu, to jednak kierownik duchowy winien choćby w ograniczonym zakresie rozumieć problemy psychologiczne i psychiatryczne, aby w razie potrzeby odesłać swojego podopiecznego do kompetentnych osób i instytucji.
Podobnie jak książka Sztuka spowiadania. Poradnik dla księży2, która ukazała się w niniejszej serii, również Sztuka kierownictwa duchowego ma formę poradnika, tym razem jednak skierowanego nie tylko do księży, ale także i do osób świeckich: psychologów, psychiatrów, terapeutów, doradców rodzinnych. Stąd też podtytuł książki brzmi Poradnik dla duchownych i świeckich. Książka może osobom z tych środowisk pomagać w odróżnieniu problemów natury psychologicznej czy psychiatrycznej od problemów natury moralnej i duchowej. Jest to ważne zagadnienie, ponieważ problemy natury religijnej nie mogą być rozwiązane za pomocą metod psychologicznych czy psychiatrycznych i odwrotnie. Sztuka kierownictwa duchowego zawiera sześć rozdziałów: Teologia kierownictwa duchowego, Kierownictwo duchowe w historii duchowości, Kierownictwo duchowe a duchowy rozwój, Kierownictwo duchowe a psychologia, Kierownictwo duchowe w praktyce, Stawanie się kierownikiem duchowym. Do artykułów dołączona została szeroka bibliografia, która zawiera niemal wszystkie publikacje w języku polskim, jakie ukazały się od 1950 roku oraz wybrane pozycje w pięciu zachodnich językach.
3. Prezentowana książka Sztuka kierownictwa duchowego jest w znacznym stopniu owocem współpracy Centrum Duchowości w Częstochowie z kwartalnikiem „Życie Duchowe". Obok tekstów, które zostały zamówione specjalnie na potrzeby niniejszego opracowania, zamieszczono wybrane opracowania z Kursów Duchowości Ignacjańskiej, jakie odbywały się w Centrum Duchowości w Częstochowie w latach 1991-19933. Do książki włączono także wybrane artykuły na temat kierownictwa, jakie ukazały się na ła-
2 J. Augustyn SJ, St. Cyran (red.), Sztuka spowiadania. Poradnik dla księży, Kraków 2005.
3 Por. K. Osuch SJ (red.), W radości z Chrystusem, Kraków 2006, s. 220-223.
mach dwu jezuickich czasopism: polskiego kwartalnika „Życie Duchowe" oraz francuskiego „Christus". Dołączono również artykuły z „Revue de Spi-ritualite Ignatienne" i „Concilium. Revue Internationale de Theologie". Znakomite artykuły naszych zachodnich współbraci zamieszczone w niniejszej książce są doskonałym dopełnieniem polskiego doświadczenia w zakresie kierownictwa duchowego opisanego w niniejszej pozycji.
Jest rzeczą oczywistą, że praca zbiorowa zawieraj ąca artykuły pisane w ciągu dwudziestu lat przez kilkudziesięciu Autorów, krajowych i zagranicznych, posiadających z konieczności różne doświadczenie ludzkie, duchowe i duszpasterskie, będzie prezentować różne punkty widzenia, które mogą wydać się niekiedy mało spójne. Redaktorzy książki nie próbowali bynajmniej eliminować istniejących pomiędzy Autorami różnic. Samo pojęcie kierownictwa duchowego, jak też jego praktyka, zależy przecież od szkoły duchowości, w ramach której jest ona prowadzona. Ważne dla metody kierownictwa duchowego są także „osobiste elementy": wrażliwość ludzka i duchowa, charakter, naturalny talent psychologiczny, historia życia, a nade wszystko głębia życia duchowego. Nie może przecież prowadzić ludzi do Boga ten, kto najpierw sam nie szuka Go z całym zaangażowaniem i szczerością.
Sztuka kierownictwa duchowego. Historia, teoria, praktyka. Poradnik dla duchownych i świeckich, choć ofiaruje bardzo bogaty materiał poświęcony kierownictwu duchowemu, nie chce bynajmniej dawać gotowych rozwiązań wszystkich problemów, pytań i trudności, jakie pojawiają się na tym polu zarówno dla kierownika duchowego, jak i dla osób korzystających z jego posługi. Pragnie raczej być zachętą do osobistego, intensywnego poszukiwania i rozeznania.
Alumnom i młodym księżom, którzy sięgną po tę pozycję, chciałbym życzyć, aby dane było im spotkać prawdziwych duchownych ojców i mistrzów kierownictwa duchowego, dzięki którym mogliby poczuć się prawdziwymi duchowymi synami. Wielu młodym kapłanom imponuje myśl bycia dla ludzi duchowym przewodnikiem szczególnie w ramach posługi konfesjonału. Szkoda, że często te zainteresowania i fascynacje kończą się jedynie na marzeniach. By mogli stawać się duchowymi przewodnikami, konieczne jest osobiste doświadczenie. To dzięki niemu staną się w sposób naturalny duchowymi nauczycielami i kierownikami.
W tym miejscu pragnę podziękować wszystkim Autorom za ich życzliwą współpracę z „Życiem Duchowym", jak też w przygotowaniu niniejszej pozycji. Niech wspólny trud Autorów, Redaktorów i Wydawnictwa WAM owocuje większym otwarciem na kierownictwo duchowe w polskim Kościele. Pan Bóg pragnie, abyśmy przez indywidualny duchowy dialog, prowadzony
...
dziadekpp