Levack B. - Polowanie na czarownice w Europie wczesnonowożytnej.pdf

(8947 KB) Pobierz
Spis treści
P r z e d m o w a ..........................................................................................................................
Rozdział 1
W p ro w ad zen ie.....................................................................................................................
Zakres pojęcia „czary” ..............................................................................................
Czary i r z e c z y w isto ść ..............................................................................................
Rozmiary p olow ania....................................................................................................
P r z y p isy ..........................................................................................................................
Rozdział 2
Podstawy in telek tu a ln e....................................................................................................
Elementy zbiorczej koncepcji cza ro stw a .............................................................
D i a b e ł ....................................................................................................................
Pakt z D ia b łe m ....................................................................................................
S a b a t..........................................................................................................................
L o t ..........................................................................................................................
M e ta m o r fo z a .........................................................................................................
Rozpowszechnienie w ie r z e ń ...................................................................................
Sprzeciw ren e sa n su ....................................................................................................
Czary i strach przed r e b e lią ...................................................................................
P r z y p is y ..........................................................................................................................
7
11
13
21
30
34
37
39
39
44
48
54
59
60
69
72
75
Rozdział 3
78
Podstawy p r a w n e .............................................................................................. .....
Zmiana procedury s ą d o w e j...................................................................................
79
T o r t u r y ..........................................................................................................................
85
Czary i sądy ś w ie c k ie ..............................................................................................
94
Procesy o czary w sądach lo k a ln y ch ................................................................... 102
P r z y p is y ..........................................................................................................................107
Rozdział 4
Wstrząs r e fo r m a c ji......................................................................................................... 110
N ow y światopogląd relig ijn y ................................................................................... 114
Strach przed D ia b łe m .........................................................................................114
Świętość osobista, wina i cz a r y .........................................................................118
Atak na zabobony, pogaństwo i m a g i ę ........................................................122
Czary a Państwo B o ż e .........................................................................................123
Biblia
i c z a r o stw o ..............................................................................................124
Konflikt religijn y......................................................................................................... 127
Reformacja i zmierzch cza ro stw a ........................................................................ 133
P r z y p isy .......................................................................................................................... 136
Rozdział 5
Kontekst s p o łe c z n y ......................................................................................................... 138
Lokalizacja geograficzna i umiejscowienie s p o łe c z n e ................................. 142
6
Kim były cza ro w n ice? .............................................................................................. 145
P ł e ć .......................................................................................................................... 146
W ie k .......................................................................................................................... 151
Stan c y w iln y ......................................................................................................... 155
Status społeczny i ek on om iczn y........................................................................159
Osobowość czarow n icy.........................................................................................161
Czarownice jako b u n to w n icy ............................................................................. 163
Przemiany społeczne i wielkie p olo w a n ie............................................................. 164
P r z y p isy .......................................................................................................................... 167
Rozdział 6
Dynamika polowania na czarow n ice............................................................................. 171
Warunki w stę p n e ......................................................................................................... 172
„Języczek spustowy” .............................................................................................. 178
Rozwój p o lo w a ń ......................................................................................................... 181
Pojedyncze procesy i małe p o low a n ie.............................................................182
Polowania na średnią sk a lę................................................................................... 183
W ielkie p o lo w a n ia .............................................................................................. 183
Zakończenie polowania na czarow n ice.................................................................. 188
P r z y p isy .......................................................................................................................... 195
Rozdział 7
Chronologia i geografia polowania na czarow nice..................................................197
Prawidłowości c h r o n o lo g ic z n e ............................................................................. 197
Prawidłowości g e o g r a fic z n e ................................................................................... 203
Zachodnia i środkowozachodnia E u rop a........................................................204
Wyspy B r y ty js k ie .............................................................................................. 211
S k a n d y n a w ia ......................................................................................................... 216
Środkowowschodnia i wschodnia E uropa....................................................... 224
Południowa E u r o p a .............................................................................................. 230
W n io s k i.......................................................................................................................... 236
P r z y p isy .......................................................................................................................... 239
Rozdział 8
Zmierzch i p rzeżytk i......................................................................................................... 242
Zmiany w są d o w n ic tw ie .........................................................................................245
N ow y św ia to p o g lą d ....................................................................................................247
N ow y klimat r e lig ijn y .............................................................................................. 254
Przemiana społeczna i gospodarcza........................................................................255
Przeżytki i renesans c z a r o stw a ............................................................................. 258
P r z y p isy ..........................................................................................................................267
Nota bibliograficzna......................................................................................................... 270
B ib lio g ra fia ..........................................................................................................................275
Aneks do przekładu na język p o ls k i............................................................................. 285
M a p k a ............................................................................................................................... 291
I n d e k s ............................................................................................................................... 294
Przedmowa
Pomysł napisania tej książki zrodził się w czasie moich wykładów
i seminariów, jakie prowadziłem w ciągu ostatnich dziesięciu lat na
tem at dziejów czarostwa. W czasie tych zajęć uświadomiłem sobie
brak książki, która byłaby studium polowania na czarownice na skalę
europejską — oskarżeń, procesów i egzekucji tysięcy osób od 1450 do
1750 r., obwinianych o przestępstwo uprawiania czarów. Sporo już
napisano — zwłaszcza w ostatnich latach —na ten przygnębiający,
lecz ważny temat. Bogactwo tej literatury powoduje trudności w jej
przyswojeniu, wielość zaś teorii dotyczących polowań na czarownice
wywołuje więcej nieporozumień, niż przynosi wyjaśnień. M oim
celem było zarówno przedstawienie spójnego wprowadzenia do tej
problematyki, jak i przyczynienie się do rozwoju dyskusji naukowej.
Esej niniejszy jest próbą wytłumaczenia, dlaczego wielkie euro­
pejskie polowanie na czarownice miało miejsce. Jest również próbą
wyjaśnienia, dlaczego osiągnęło ono szczyt pod koniec XVI w. i na
pocz. X V II w., dlaczego w niektórych krajach przybrało o wiele
bardziej gwałtowną postać niż w innych i dlaczego się zakończyło.
Odpowiedź na te pytania nie jest prosta. Przede wszystkim dlatego,
że to ogólnoeuropejskie polowanie na czarownice nie było odosob­
nionym faktem czy epizodem historii, lecz składały się nań tysiące
jednostkowych procesów sądowych od Szkocji po Siedmiogród i od
Hiszpanii po Finlandię w okresie ponad 300 lat. Jakkolwiek procesy
te miały wiele cech wspólnych, przebiegały one jednak w różnych
warunkach historycznych i często były odbiciem lokalnych poglądów
na sprawy czarów i guseł, właściwych dla pewnych miejscowości.
Poza tym polowanie to było wyjątkowo złożonym przedsięwzięciem.
Obejmowało ono zarówno klasy wykształcone, jak i pospolity lud,
znajdowały w nim odbicie pojęcia zarówno elity, jak i ludu, dotyczą­
ce czarów. Było to zjawisko o wymiarze zarówno religijnym, jak
i społecznym, uwarunkowane przez wiele czynników politycznych
i prawnych. Nie zaskakuje więc fakt, iż wyjaśnienia sprowadzające
całe zagadnienie do jednej tylko przyczyny okazały się niewystar­
czające, jeśli nie w sposób oczywisty fałszywe.
W czasie rozważań problematyki polowania napotkałem tru d ­
ność w przedstawieniu zarówno jego złożoności, jak i zróżnicowania.
Cztery rozdziały poświęcone zostały różnym przyczynom polowania
w Europie. Rozdziały 2. i 3. są omówieniem dwu najważniejszych
czynników, które uwarunkowały wielkie polowanie: ukształtowania
się zbiorczej koncepcji czarów i rozwoju procedur prawnych um oż­
liwiających skazanie wielkiej liczby czarownic. Rozdziały 4. i 5.
dotyczą ogólnych religijnych i społecznych przeobrażeń, które były
pobudką do polowań, zwłaszcza w XVI i na pocz. X V II w., gdy
zjawiska te osiągnęły najintensywniejszą fazę. Rozdział 6. książki
obejmuje ogólne przyczyny wielkiego polowania i jest przejściem do
omówienia składających się nań poszczególnych polowań. Dążeniem
moim było wyjaśnienie, dlaczego rozpoczęły się polowania indywi­
dualne, a także ukazanie różnych dróg ich rozwoju i sposobów za­
kończenia. W rozdziale 7. położono silniejszy nacisk na zróżnicowa­
nie tego procesu, wskazano przyczyny nierównoczesności i geogra­
ficznego rozmieszczenia procesów. W rozdziale 8. następuje zmiana
tematyki i powrót do problemów ogólnoeuropejskich w celu wska­
zania przyczyn zakończenia polowań. Zająłem się też tu bliżej
złożonością procesu, wskazując, że zmniejszenie liczby dochodzeń
sądowych było wynikiem prawnych, religijnych i społecznych prze­
obrażeń.
Jakkolwiek w książce tej omówiono wielki obszar geograficzny
i wiele wieków historii Europy, nie pretenduje ona do wyczer­
pującego przedstawienia problematyki czarów w dziejach Europy.
Z wyjątkiem źródłowych materiałów średniowiecznych i niektórych
obserwacji współczesnych książka poświęcona jest wyłącznie okreso­
wi wczesnonowożytnemu. Dotyczy też w większym stopniu polowa­
nia na czarownice niż czarostwa, jeśli to ostatnie pojęcie rozumie się
jako wierzenia i działania samych czarownic. Istnieje oczywista
potrzeba syntezy wierzeń na temat czarownic i ich praktyk w róż­
nych częściach Europy, w książce tej jednakże nie podjęto takiej
próby.
Pragnę wyrazić wdzięczność University Research Institute U n i­
wersytetu Teksaskiego w Austin za pomoc finansową, która um oż­
liwiła mi napisanie znacznej części książki. Pragnę również po­
dziękować panom M yronowi Gutmannowi, Richardowi Kieckhefe-
rowi i Guy Lytlem u za przeczytanie fragmentów różnych roz­
działów w rękopisie i za udzielenie mi wielu cennych uwag. Jestem
również wdzięczny Travisowi Hanesowi za przeczytanie całego
rękopisu i za wiele pomocnych sugestii. W pracy nad moimi

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin