Problematyka „Chłopów”

Społeczna i ekonomiczna

W Chłopach odnajdziemy wątki dotyczące biedy i nędzy mieszkańców wsi, historie życia komornic czy małorolnych chłopów, wyzysku parobków przez bogatszych gospodarzy. Na przykładzie losów Agaty, Jagustynki, Szymka i Nastki czy Bylicy Reymont przybliżył sytuację ludzi w zaborze rosyjskim, którzy nie mieli swej ziemi i większych szans na usamodzielnienie.

Choć na końcu dziedzic, sprzedając lipczanom ziemię, a nawet umożliwiając niektórym zakup na raty (Szymek i Nastka), okazuje się człowiekiem litościwym i empatycznym), jednak w przeważającej części tetralogiibohaterowie są uzależnieni od bogatych panów i właścicieli folwarków. Nieumiejący pisać i czytać, nieznający się na przepisach prawa czy zasadach działania sądów – postaci Reymonta są od kołyski naznaczone piętnem „wieśniaka”, człowieka z nizin społecznych. Ci prości, wręcz czasem prymitywni ludzi jednak czerpią radość ze swego zwykłego życia wyznaczanego przez rytm natury, niezmienną powtarzalność czterech pór roku, obrzędów i ceremonii liturgicznych.

Zjednoczeniowa i patriotyczna – siła gromady

Gdy spojrzymy na utwór Reymonta pod kątem bohatera zbiorowego (gromady), potrafimy dostrzec tkwiące w nim siły przeciwstawione słabości jednostek. W Chłopach mamy do czynienia z wielostronnym konfliktem mieszkańców Lipiec z dworem, zapoczątkowanym decyzją dziedzica o wyrębie lasu – źródła utrzymania bohaterów. Innym momentem, gdy wieś jednoczy się przeciw jakiemuś pomysłowi bądź idei jest sprawa budowy rosyjskiej szkoły w Lipcach (wówczas w chłopach budzi się również poczucie świadomości narodowej, ponieważ pod przywództwem Antka protestują przeciw nauce prowadzonej w języku zaborcy).

Bohaterowie jednoczą się dzięki namowom Rocha, gdy mężczyźni przebywają w areszcie, a kobiety nie potrafią poradzić sobie z pracami na polu. Wówczas to przedsiębiorczy i troszczący się o sprawy wsi Rocho namawia mieszkańców sąsiednich miejscowości, by przyszli Lipcom z pomocą – i przychodzą, ofiarni i bezinteresowni, pracując dwa dni.
Solidarność gromady w kryzysowych momentach sprawia, że utwór posiada ważne przesłanie, mówiące o sile ogółu wobec bezsilności jednostki. Poza pozytywnymi aspektami kolektywizmu wsi widać również negatywne skutki zjednoczenia działań bohaterów, czego dowodem mogą być losy Jagny, a raczej to, co spotkało dziewczynę na końcu powieści. Psychologiczno-egzystencjalna

Władysław Reymont najwięcej miejsca poświęcił uwidocznieniu psychologiczno-egzystencjalnych wątków dzieła. Wokół takich problemów, jak konflikt pokoleń, nacisk gromady, przemijanie czy trwałość rodziny zbudował szereg czasem całkowicie różnych wątków, dzięki czemu jego tetralogia zyskała miano uniwersalnej.

Jednym z głównych tematów powieści Reymonta jest nieuchronność przemijania, ukazana na przykładzie Macieja Boryny czy Agaty. W Lipcach jedni bohaterowie umierają (Maciej i Agata), by zrobić miejsce innym (Mateusz czy Szymek) – taka jest kolej życia.

Reymont przejrzyście zarysował również psychologiczny aspekt konfliktu pokoleń. Na przykładzie stosunków między Maciejem a Antkiem Boryną, którzy długo pozostają ze sobą skłóceni, by w końcowej scenie drugiego tomu symbolicznie się zjednoczyć, pisarz zaznacza, jak ważna jest rodzina i podkreśla, że nie jest możliwe odcięcie się od korzeni. Z umiejętnością godną genialnego psychologa i socjologa Noblista ukazał przemianę głównych bohaterów, czego przykładem może być los Hanki, która z kobiety płaczliwej, słabej, podporządkowanej mężowi i pozbawionej swego zdania staje się pod wpływem wydarzeń (wywołanych przez niewiernego męża) silną, pewną siebie, zdecydowaną gospodynią.

Ciekawą interpretacją epopei jest również odczytanie jej poprzez pryzmat wpływu gromady na jednostkę. Przejawem tego jest miejsce Jagny w wiejskiej społeczności. Ta naprawdę zagubiona i wrażliwa dziewczyna na końcu powieści zostaje potraktowana przez wieś gorzej niż zwierzę.Reymont przedstawił siłę, z jaką grupa może oddziałać na jednostkę, opisał działanie psychologii tłumu - widoczne w scenie, gdy mieszkańcy Lipiec pod przywództwem organiściny namawiają się w karczmie na danie „nauczki” Jagnie - i prawie wszyscy (prócz Mateusza) – przystają na wywiezienie dziewczyny poza granice wsi, czyli wykluczenie jej poza nawias gromady. Wieś narzuciła Jagnie swoje zasady, a gdy ona nie chce żyć wedle norm zamkniętej społeczności – zostaje w brutalny sposób z niej wykluczona.

W Chłopach odnajdziemy wszystko to, co charakteryzuje społeczeństwo i jednostkę. Mamy tam panoramę różnorodnych charakterów, zachowań, różne motywacje wyborów; podkreślone przywiązanie ludzi do tradycji i gloryfikację pracy, która, choć nie daje komfortowego życia, nadaje mu sens i rytm