Szlaki drogowe na pograniczu Puszczy warmi i mazur.pdf

(1663 KB) Pobierz
Kwartalnik Historyczny
Rocznik CVI, 1999, 1
PL ISSN 0023-5903
ELŻBIETA KOW ALCZYK
(Instytut Archeologii UW)
SZLAKI DROGO W E W PUSZCZY N A POGRANICZU
M A ZO W IEC K O -PR U SK IM W ŚREDNIOW IECZU
Jeżeli chcielibyśmy poznać przebieg dróg na północnym Mazowszu przed XV w., to
poza liczącą ponad dwadzieścia lat pracą Teresy Dunin— ąsowicz1 natrafimy na
W
,
pustkę bibliograficzną. W opracowaniu tym na obszarze puszczańskim między Orzy-
cem i Pisą na przełomie XII i XIII w., z wyjątkiem szlaku łączącego Ciechanów
z Makowem i Ostrołęką, nie odnotowano żadnej innej drogi. W
Atlasie Mazowsza
w drugiej połowie XVI w.
zarówno w części opisowej, jak i kartograficznej, sprawa
przedstawia się identycznie2. Niewątpliwie spowodowane jest to, w głównej mierze,
zasobem źródeł. Ale nie tylko. W badaniach pominięto bowiem źródła krzyżackie,
a ponadto badacze nie mieli dostępu do znacznej części pruskich źródeł kartograficz­
nych. Podobnie jest w historiografii niemieckiej (zajmującej się w głównej mierze
T. Dunin—
Wąsowicz,
Węzeł drogowy pułtuski na tle sieci komunikacyjnej wczesnośredniowiecznego
Mazowsza (X-X1II w.),
w:
Pułtusk. Studia i materiały z dziejów miasta i regionu,
t. 2, Warszawa 1975, s.
55— mapa
Schemat ważniejszych połączeń komunikacyjnych na północnym M azowszu na przełomie
71,
XII/XIII
w. Przedstawione szlaki łączą grody znane z falsyfikatu mogileńskiego, a kierunki ich przebiegu
w stronę Prus nie są wyjaśnione. Na mapie tej pojawiają się też miejscowości powstałe dowodnie znacznie
później. Brak om ówienia tych szlaków w wiodącej pracy polskiej historiografii: S. Weymann,
Cła i drogi
handlowe w Polsce piastowskiej,
Poznań 1938. Rekonstrukcją sieci drogowej w ziemi ciechanowskiej
w XV w. zajęła się A. Borkiewicz-Celińska,
Osadnictwo Ziemi Ciechanowskiej w X V wieku (1370-1526),
„Studia z dziejów osadnictwa”, t. 8, Wrocław 1970, s. 134—
139 oraz mapa 8. W pracy o Zawkrzu, eadem,
Osadnictwo Zawkrza w okresie książęcym,
w:
Studia i materiały do dziejów ziemi zawkrzeńskiej,
1.1, red.
J. Antoniewicz, W arszawa 1971, s. 66-67 problematyce dróg autorka poświęciła już tylko kilka zdań. Patrz
też S. Pazyra,
Dzieje Ciechanowa i ziemi ciechanowskiej,
Ciechanów 1976, s. 55-74. Odtworzona na
podstawie zapisów z XV-XVI w. i materiałów kartograficznych z przełomu XVIII/XIX w. sieć dróg nie
oddaje w pełni starszego obrazu. Upadek grodów wczesnokasztelańskich na przełomie XII/XIII w., a na­
stępnie silna akcja osadnicza i lokacje miast na surowym korzeniu w XIV -X V w., po obu stronach granicy,
spowodowały nie tylko rozwój, ale i pewne zmiany w przebiegu starszych dróg. Już po napisaniu niniejszego
opracowania, przedstawionego i opublikowanego w streszczeniu w
VII Konferencja Sprawozdawcza. B a­
dania Instytutu Archeologii w roku akademickim 1996/1997, Waszeta 7-10. 11. 1997. Streszczenia refera­
tów,
Warszawa 1997, s. 16, na początku 1998 r., ukazała się książka J. Powierskiego,
Prusowie, Mazowsze
i sprowadzenie Krzyżaków do Polski,
t. 1, Malbork 1996, w której autor nieco uwagi poświęcił systemowi
drogowemu Mazowsza wczesnośredniowiecznego. Uwagi nasuwające się w związku z tą lekturą zostały
włączone do niniejszego opracowania.
H. Rutkowski,
Drogi,
w:
Atlas historyczny Polski. M azowsze
w
drugiej połowie X VI wieku,
cz. 2, red. W.
Pałucki, W arszawa 1973, s. 112-120 (dalej: Atlas Maz.) oraz mapa
Ważniejsze drogi na Mazowszu w XVI
wieku.
Również dwie prace W. Szulista,
Ważniejsze szlaki handlowo-komunikacyjne Warmii i M azur
w X V I-X V III w.,
„Komunikaty M azursko-W arm ińskie”, 1972, nr 2 -3 (116-117), s. 297-318 i
Ważniejsze
szlaki handlowo-komunikacyjne województwa mazowieckiego w X VI—
XVIII w.,
„Rocznik Mazowiecki” 6,
1976, s. 325-358, nie wnoszą żadnych istotnych danych do omawianego zagadnienia, choć autor wspomina
0 połączeniu między Chorzelami a Kolnem, idącym przez Zaręby, Brodowe Łąki, Zawady, Żelazną, Stegnę
1 Osowiec Kmiecy, a od Myszyńca dwoma równoległymi trasami przez Dudy (raczej Dęby — E.K.),
Pupkowiznę, Nową Rudę, Kozioł i Czerwone (s. 349-350 oraz mapa na s. 328-329). Praca ta opiera się na
materiałach kartograficznych końca XVIII i pierwszej połowy XIX w., a zaproponowany przebieg drogi
budzi wątpliwości.
http://rcin.org.pl
4
Elżbieta Kowalczyk
toruńskimi szlakami handlowymi)3 w odniesieniu do dróg puszczańskich na północ od
granicy z 1343 r.
Tylko sporadycznie, na marginesie opracowań poświęconych zupełnie innych
zagadnieniom, przytacza się wzmiankę z dokumentu z 1388 r.: „sequendo antiquam
viam, que dicitur heerweg, que et diicit in Ortlufsburg per siluam, que dicitur Nadeyn”4.
Aliści już przebieg tej drogi widzą poszczególni badacze zupełnie odmiennie. Ta stara
wojenna droga miała iść, wedle części badaczy, z Sambii przez okolice Szczytna na
Mazowsze przez Chorzele nad Orzycem (wcześniej przez Przybrody) i dalej przez
Krzynowłogę do Ciechanowa5, a jej trasa miała odpowiadać późniejszemu traktowi
z Królewca do Warszawy. Inni uważali, że trakt ten szedł z Królewca przez Pasym,
Zajączki, Jedwabno, Napiwodę, Nidzicę do Warszawy6, co jest niezgodne z położe­
niem geograficznym wymienionych miejscowości, a podróż takim traktem powodo­
wałaby znaczne nadłożenie drogi. Tymczasem okoliczności powstania tego dokumentu
(oświadczenie dotyczące przebiegu granicy między dobrami biskupów i kapituły war­
mińskiej), a i odpowiedni jego fragment w wersji niemieckiej zawierający uzupełnie­
nie, „bis an die aide herstrassen, die die Littowen czogen”, jednoznacznie wskazują, że
szlak wiódł z Litwy w okolice Szczytna i Barczewa, przez północno-wschodnie Ma­
zowsze7. Potwierdza to poświadczona w 1438 r. nazwa Kiejstutówbród („20 mansos
Keysthuthiwbrod nuncupatos”)8, w miejscu której powstała dzisiejsza wieś Rakowo,
gm. Wąsosz. Jerzy Nalepa zlokalizował ją u brodu przy ujściu Ludwigówki do Wissy,
prawego dopływu Biebrzy. Jak się przyjmuje, w nazwie tej zachowała się pamięć
0 wyprawach księcia litewskiego Kiejstuta, który przez ten bród przeprawiał się
zapewne w czasie wypraw w 1361 r. (na Pisz), na przełomie 1365/1366 (na Pisz,
okolice Nidzicy i Działdowo) i w 1376 r. (na okolice Nidzicy i Działdowo)9, a zapewne
1w 1368 r. na Pułtusk. O tej samej wyprawie Jan Długosz pisze, że Litwini „tajemnymi
drogami, przez bezdroża leśne przybywają niespodziewanie pod [...] Pułtusk”10.
^Istnieje wprawdzie opracowanie A. Semrau,
Ein vorgeschichtlicher Handelsweg im Bereich des Ordens­
landes,
„Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für W issenschaft und Kunst zu Tliorn” 40, 1932, s.
136-140, ale dotyczy ono szlaku idącego przez ziemię lubawską, znanego z dokumentów od 1260 r., patrz
niżej.
*Codex diplomaticus Warmiensis
(dalej: CDW arm.), t. 3, wyd. C. P. Woelky, Braunsberg-Leipzig 1874,
nr 218.
5Por. V. Röhrich,
Die Kolonisation des Ennlands,
„Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde
Ermlands” 14,1903, s. 686; K. Buczek,
G eograficzno-historycznepodstaw y Prus Wschodnich,
Toruń 1936,
s. 18; A. Borkiew icz-Celińska,
Osadnictwo Ziemi Ciechanowskiej,
s. 139. Dwie ostatnie prace mylnie
podają 1353 r.
6K. Abe,
Die Komturei Osterode des Deutschen Ordens in Prussen 1341-1525,
Köln-Berlin 1972, s. 5; A.
Semrau, op. cit., s. 137-138, na którego powołuje się K. Abe, opisuje zupełnie inny trakt, idący przez ziemię
lubawską.
7Porównaj M. Toeppen,
Historisch-com paralive Geographie von Preussen,
Gotha 1858, s. 153; idem,
Historia Mazur. Przyczynek do dziejów krainy i kulim y pruskiej,
Olsztyn 1995, s. 93 przyp. 68.
8AGAD, Metryka Koronna (dalej: MK), 3 3 5 ,1 3v—
14.
9J. Nalepa,
Kienstutów Bród, Kynstutte Brast i Kiejstut oraz chronologia denalizacji w języku starolitew-
skim,
w: „Opuscula Slavica”, t. 1, Lund 1971, s. 131-143; J. Wiśniewski,
D zieje osadnictwa w powiecie
grajewskim do połowy X V I w.,
w:
Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego,
1.1, W arszawa 1975,
s. 27-28, 37-38, 121, 125-126. Nazwa ta zachowała się do dziś i noszą ją podmokłe grunta między
Rakowem a Balcerem. Podobnego zdania był E. Kroehnert,
Die deutsch-russische Grenze von Eydtkuhnen
b isSoldau,
„Mitteilungen der Literarischen Gesellschaft Masovia” 18,1913, s. 98 przyp. 1, który widział
tę przeprawę w niedalekim Szczuczynie; patrz wcześniejszą uwagę J. Wiśniewskiego zawartą w recenzji
pracy K. Zierhoffer,
Nazwy miejscowe północnego M azowsza,
Wrocław 1957, w „Onomastica” 5, 1959, 2
(9), s. 498, przyp. 14.
1(,J. Długosz,
Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego,
ks. 9, W arszawa 1975, s. 425.
http://rcin.org.pl
Szlaki drogowe na pograniczu m azowiecko-pruskim
5
Również w innych polskich i krzyżackich źródłach pisanych z XIV -XV w.
zachowały się przekazy, które mogą posłużyć do rekonstrukcji szlaków na obszarze
puszcz porastających północne dorzecze Narwi. Są to przede wszystkim wzmianki
o brodach na prawych dopływach Biebrzy: Łeku (Ełku) — „ad vadum Likke, incipien-
do in vulgari a Kamyonibrod” i na Wissie — „ubi transitus est” oraz na dopływach
Narwi: Szkwie — „vadum antiquum trans fluvium dictum Ditwo”, Rozodze —
„antiquum vadum trans fluvium dictum Rusów” i w dwóch miejscach na Orzycu —
„ad vadum dictum Singurbrast; a vado in Pruthenico Singurbrast et in Polonico Sgers
nominato; ad vadum in Pruthenico Singurbrast et in Polonico Sgersc nuncupatum” oraz
„ad merica, que est sita iuxta paludcm, que Pribrodes appellatur; ad locum, ubi Bibrode
et Nariza conveniunt; do Pribroden wendt kegen der Naritzen”, zawarte w dokumen­
tach krzyżackich z pierwszej połowy XIV w., opisujących granice mazowiecko-pru-
skie" oraz w dokumencie rozgraniczenia polsko-litewskiego z 1358 r.'2 Ponadto
w jednym z tych dokumentów (NKDM, nr 248), sporządzonym przed 1341 r., mówi
się o „antiquam viam”, przekraczającej Wissę w miejscu brodu, identyfikowanego
przez J. Nalepę z Kiejstutówbrodem, a przez Jerzego Wiśniewskiego z okolicami
Radziłowa, w dolnym biegu tej rzeki13. Najciekawszą jednak wiadomość zawiera nie
datowany krzyżacki dokument (A) powstały najwcześniej około połowy XIV w.,
w którym czytamy o drodze prowadzącej z Galindii na Ruś („uf dem hollen wege, den
man pflegt zu fahren aus Galinden hin kegen Rusen”)1 , być może zbieżnej częściowo
4
ze wspomnianą wyżej „Herstrassen-Heerweg”.
Pomiędzy tymi brodami rozciągały się rozległe bagna i charakterystyczne obszary
leśne o nazwach odnotowanych we wspomnianych dokumentach. Poczynając od za­
chodu, na międzyrzeczu Orzyca i Omulwi rósł las „Raduka” (NKDM, nr 257, 258),
którego nazwa jest identyczna z nazwą lewego dopływu Orzyca (NKDM, nr 247; A),
utożsamianego z Baranówką'5. Zapewne nieco dalej na południowy wschód znajdował
się las „Lamasela” (A), a za nim las „Lukę” (A) porastający dorzecze Trybówki
(„Luco”). Jeszcze dalej na wschód, w górnym dorzeczu Rozogi i Szkwyir’ rozciągał się
las „Rozogi” (NKDM, nr 258), którego południową częścią był zapewne las „Deme-
Nowy kodeks dyplom atyczny Mazowsza,
cz. 2:
Dokumenty z lat 1248-1355,
wyd. I. Sułkowska-Kuraś, S.
Kuraś oraz K. Pacuski i H. Wajs, W rocław 1989 (dalej: NKDM), nr 212,248,257,259-260; aby zmniejszyć
liczbę przypisów, włączono do tekstu odsyłacze do tych dokumentów. M. Toeppen,
Historia,
s. 46, przyp.
1; E. Kowalczyk,
Topografia granicy mazowiecko-krzyżackiej w świetle ugody granicznej z listopada 1343
roku,
KH 99,1992, 2, s. 41-42, 48, 50, 54, 56, 58.
n lura M asoviae terrestria,
t. 1, wyd. J. Sawicki, W arszawa 1972 (dalej: lura), nr 16.
1 J. Nalepa, op. cit.; podobnego zdania był M. Toeppen,
Historisch,
s. 27; J. Wiśniewski,
Dzieje,
s. 28 przyp.
34 oraz s. 37-38.
14M. Toeppen,
Historia,
s. 46, przyp. 1. Za taką datacją przemawia wymienienie w nim zamku w Działdowie
(„hawses Soldaw”), który, jak wykazały badania wykopaliskowe, nie powstał wcześniej, niż w połowie
XIV w., M. Milewska, „Sprawozdanie z badań archeologicznych prowadzonych na zamku w Działdowie
w latach 1981-1989”, Warszawa 1990 (mszp. w archiwum Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Cie­
chanowie).
''O odmiennych lokalizacjach poniższych obiektów i ich nazwach patrz E. Kowalczyk,
Topografia',
Identyfikacja Raduki znajduje dodatkowe uzasadnienie w obocznej nazwie Baranowa, Rudkowo, poświad­
czonej od 1579 r., G. Leyding, op. cit., s. 120 oraz w nazwie rzeczki Ruda,
Liles ac res gestae inter Polonos
OrdinemqueCruciferorum,
wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1893 (dalej: Lites II), s. 62 art. 2, przyp. 9. W tym
miejscu należy tylko dodać, że błędną lokalizację lasu Raduka podają także H. i G. Mortensen, R. Wenskus,
H istorisch-geographische Atlas des Prussenlandes,
cz. 3, Wiesbaden 1973, mapa
Vorgeschichtliche und
mittelalterische Wehranlagen.
lfiJest rzeczą charakterystyczną, że jeszcze dziś górny bieg Szkwy nosi nazwę Rozogi i tu też leży wieś o tej
nazwie.
http://rcin.org.pl
6
Elżbieta Kowalczyk
row”, mający w swym środku część o nazwie „Malsaranges” (A). Być może las
„Demerow” można ostrożnie identyfikować z okolicą późniejszej wsi Dąbrowy, poło­
żonej między Szkwą i Rozogą. Dalej w dorzeczu Pisy rósł las „Ynatus-Ynacus”
(NKDM, nr 247, 257; A), graniczący od południa z lasem „Narwomede” (NKDM, nr
248).
W ymienione w dokumentach bagna to „Russe” (NKDM, nr 212), „Pribrodes”
(NKDM, nr 248) i „Ligopane” (NKDM, nr 212). Bagno „Russe” Max Hein umieszczał
między Chorzelami i Zarębami, a więc na znacznym obszarze, który uściślił Kazimierz
Pacuski, uznając, że jest to Szeroka Biel (czyli bagna Płodownicy)17. Natomiast
Wojciech Kętrzyński przemienił to bagno w jezioro i używał nazwy Ruskie, co z kolei
spowodowało, że Przemysław Zwoliński utożsamił je błędnie z jeziorem Ruskim
w zlewni jeziora Sasek (raczej Sasek Wielki)1 . Najbardziej prawdopodobne, z topo­
8
graficznego punktu widzenia, jest utożsamienie bagna „Russe” z bagnem Opalenicą,
leżącym na północ od Chorzeli, i przyjęcie, że jego zachodnia część nosiła kancelaryjną
nazwę „Pribrodes”, mało odpowiednią dla bagna i użytą przez kancelistów krzyżackich
niezgodnie z jej rzeczywistym znaczeniem. Wcześniej „Przybrody” utożsamiano z ca­
łym bagnem Opalenicą1 , a następnie z bagnem Łatana w widłach Omulwi i Trybów -
9
ki20. Hans Koeppen widział w nim bagno Szeroka Biel, czyli bagna Płodownicy, na
wschód od Łazów21. Daleka od prawdy była moja poprzednia lokalizacja, umieszcza­
jąca ten bród na południowy wschód od Chorzeli22.
Ostatnie bagno, „Ligopane”, leżało również między Orzycem i Omulwią. Od jego
identyfikacji uchylili się prawie wszyscy badacze. K. Pacuski przyjął, że jest to bagno
Bogdaniec23, stanowiące północno-wschodnią część bagna Szeroka Biel, nad Płodow-
nicą, między Krukowem a Zarębami. Podobieństwo semantyczne nazwy pruskiej
„Ligopane” i polskiej Szeroka Biel przemawia za utożsamieniem obu obiektów24.
Wcześniej P. Zwoliński za W. Kętrzyńskim uznał i to bagno za jezioro i umieścił
mylnie w zlewni jeziora Sasek25. Obrazu dopełnia jezioro „Robins” (NKDM, nr 248)
PreussischesUrkundenbuch,
t. II/2, wyd. M. Hein, Königsberg 1935 (dalej: Pr. Urk.), nr 882, przyp. 10;
powtórzył to H .-J. Karp,
Grenzen in Ostmitteleuropa während des Mittelaters,
K öln-W ien 1972, s. 35
przyp. 18.
W. Kętrzyński,
Prusy a Polska przed przybyciem krzyżaków,
„Przewodnik Naukowy i Literacki” 9,1881,
s. 275; P. Zwoliński,
Hydronimia Wisły,
cz. 1 :
Wykaz nazw w układzie hydrograficznym,
W rocław 1965, nr
530; NKDM, s. 213 przyp. 13.
19
.
A. Döhring,
Die Grenzen der altpreussischen Landschaft Sassen,
„Altpreussische M onatsschrift” 44,
1907, s. 233 przyp. 60, mapa
Sassen im XIV. Jaltrh.
20
H. Harmjanz,
Volkskunde und Siedlungsgeschichte Altpreussens,
Berlin 1936, s. 64, mapa
Die altpreus­
sischen Landschaften um das Jahr 1200.
21Pr. Urk., t. III/3, wyd. H. Koeppen, Königsberg 1958, nr613, przyp. 8; Tę błędną identyfikację powtórzył
ostatnio W. Sieradzan,
Spory graniczne między M azowszem a Zakonem Krzyżackim w X IV i pierw szej
p ołow ieX V w ieku,
„Komunikaty M azursko-W arm ińskie” 1966,3 (213), s. 351. Praca ta pełna jest rażących
pomyłek identyfikacyjnych, w części przejętych z literatury niemieckiej, w części będących rezultatem
słabej znajomości geografii regionu, patrz polemika E. Kowalczyk,
W sprawie przebiegu granicy mazo-
wiecko-krzyżackiej. Uwagi na marginesie pracy Wiesława Sieradzana,
KH 104, 1997, 4, s. 37-42.
22E. Kowalczyk,
Topografia,
s. 48.
23NKDM, nr 212 przyp. 12.
Nazwa pruska może pozostawać w związku z litewskim „l�½gus” — ‘równy, gładki’ i „panneam” —
‘bagno’. G. Gerullis,
Die altpreussischen Ortsnamen,
Berlin-Leipzig 1922, s. 88. Nie można wykluczyć
związku z polskim czasownikiem ‘lgnąć’ i rzeczownikiem ‘ligawica’ — ‘grząska, podmokła ziemia,
trzęsawisko, m oczary’, F. Sławski,
Słownik etymologiczny języka polskiego,
t. 4, Kraków 1971-1972, s.
211-212,251.
25Patrz przyp. 18.
18
17
http://rcin.org.pl
Szlaki drogowe na pograniczu m azowiecko-pruskim
7
utożsamiane z jeziorem Rybno, dzisiejszym jeziorem Łacha, położonym na zachód od
ujścia Wincenty do Pisy26. Wydaje się jednak, że było to inne jezioro o tej samej nazwie,
pr:ez które przepływa Rybnica i które przecięte było granicą państwową, co jest
widoczne na mapie starostwa piskiego Józefa Naronowicza-Narońskiego i o którym
wspomniano w
Inw entarzu Starostwa Łom żyńskiego
Piotra K ochanow skiego
z 1605 r.2
7
Informatorami Krzyżaków, dostarczającymi wiadomości o topografii puszczy
porastającej prawe dorzecze Narwi, byli, jak się przyjmuje, poddani Prusowie, o któ­
rych wspomniano w jednym z dokumentów (NKDM, nr 248). Ale rzecz charaktery­
styczna: w dokumencie tym, opisującym przebieg granicy mazowiecko-galindzkiej,
zawarto informację, że była ona nie znana Prusom z pobliskiej Natangii, ale znali ją
Prjsowie z Dzierzgonia („nostris Pruthenis de Natangia sunt ignote, sed sunt a Pruthe-
nis de Kirsburg requirende”). Tu rodzi się pytanie: skąd w odległym Dzierzgoniu znano
nie tylko nazwy kolejnych dopływów Narwi, ale i nazwę leżącego w głębi puszczy
jeziora oraz nazwę brodu? Możliwa jest tylko jedna odpowiedź. Owi Prusowie to
prcewodnicy kupców handlujących z Rusią (Litwą) i dlatego musieli znać położenie
i razwy wszystkich wymienionych wyżej obiektów. Wiedzieć, gdzie są brody i jak
obejść bagna lub przez nie przejść.
Nie dziwi zatem fakt, że znaczna część przytoczonych nazw ma obce brzmienie.
Niektóre rzeki nosiły podwójne nazwy pruskie i polskie, płynąc przez obszary zasied­
lone przez Prusów i Mazowszan, tak jak na przykład Omulew, której nazwy to „Malie”
(NKDM, nr 212, 247, 257) i „Omolow” (NKDM, nr 258)2 . Ponadto, pruscy przewod­
H
nicy mijanym miejscom nadawali własne nazwy lub przekształcali znane sobie nazwy
pdskie zgodnie z fonetyką języka pruskiego. Następnie niemieccy kanceliści podane
nazwy dostosowywali do fonetyki i pisowni języka niemieckiego i łaciny. Niekiedy,
jak w przypadku nazwy brodu „Sgiersk”, podano nazwę polską i pruską. Natomiast
zdublowanie, na przykład, członów bród (brast) i bagno (pelk) w pruskich nazwach
„vidum Singurbrast” i „paludes Tlokunpelk” (NKDM, nr 247, 260) wskazuje, moim
zdiniem, na to, że kanceliści krzyżaccy nie do końca zdawali sobie sprawę z istoty
zapisywanych nazw. Z kolei nazwa „Namoyunpelk” jest, jak sądzę, hybrydą polsko-
praską, bowiem człon pierwszy „Namoyun”, znany też z zapisów „Namnye”, „Ne­
n n e”29, to polska nazwa Niemyje, powiązana z czasownikiem „myć”, w znaczeniu —
„wypłukiwać, wymywać”30. Oznaczała ona bagno, które „nie jest wymywane, wypłu-
kivane, jest słabo odwodnione, z którego wypływają rzeki o nieczytelnym korycie”,
coodpowiada hydrografii górnego Orzyca, wypływającego z tego bagna, którego bieg
był nieczytelny dla obserwatorów jeszcze w XIX i na początku XX w. Ponadto część
E. Kroehnert, op. cit., s. 99, przyp. 2; H. Harmjanz, op. cit., s. 64; NKDM, nr 248 przyp. 5.
J Szeliga,
Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej potowy
X \U wieku,
W arszawa 1997, [mapa poza tekstem] 1,
DistrictusJohannisburgensis.
Mapa sporządzona jest
w ‘kali około 1:100 000. Przy czym Rybnica, prawy dopływ Pisy, jest rzeką wypływającą z jezior Pogubię,
a ne rzekązasilającą dwa jeziora Rybno, jak to przedstawiono na mapie w Atlasie Maz.,cz. 1. W
Inwentarzu
(za F. Piaścik,
Osadnictwo w Puszczy Kurpiowskiej,
Warszawa 1939, s. 23-24 przyp. 14) wymieniono
Ry)no W ielkie i drugie Rybno, które „złączoną ma granicę z Puszczą X -cia Pruskiego”.
V sprawie tej nazwy wypowiedział się ostatnio J. Domański,
Nazwy rzeczne na -y, -ew , -w a, -w ia,
„O iom astica” 50,1995, s. 24.
M<.DM, nr 212 oraz niemiecka wersja dokumentu zastawu Zawkrza z 1384 r., H. Harmjanz, op. cit., s.
54:>ba te zapisy są już zbliżone do polskiego brzmienia nazwy.
J Rieger, E. W olnicz-Pawłowska,
Nazwy rzeczne w dorzeczu Warty,
Wrocław 1975, s. 95 (rzeka Myje).
Pairz E. Kowalczyk,
Topografia,
s. 40.
29
http://rcin.org.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin