Pakulski Jan - Itinerarium książęco-królewskie Przemysła II.pdf

(2855 KB) Pobierz
M
A
T
E
R
I
A
Ł
Y
Jan PAKULSKI
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Instytut Historii i Archiwistyki
Itinerarium książęco-królewskie Przemyśla II
W ostatnich latach itineraria władców oraz dostojników świeckich i kościelnych stały się częstym
tematem badawczym w polskiej mediewistyce. Pełnego przeglądu badań dokonał ostatnio P. Wę-
cowski
1
. Stąd jedynie gwoli przypomnienia nadmienię za nim, że nie jest to zagadnienie nowe, bo
rozpoczął je w 1847 r. T. Lipiński publikując fragmentaryczne itinerarium Zofii Jagiellonki z 1556 r.
Ponad sto lat temu obszerne kalendarium podróży Władysława Warneńczyka zestawił S. Kwiatkow-
ski. W latach następnych opracowano itineraria innych Jagiellonów, królów Władysława Jagiełły,
Kazimierza Jagiellończyka (częściowo), Jana Olbrachta, Aleksandra, Zygmunta Starego i Zygmun-
ta Augusta a także księcia Witolda. Zainteresowano się także itinerariami królowych. Tak więc
zestawiono, choć fragmentarycznie, itinerarium Elżbiety Pileckiej, trzeciej żony Władysława Jagieł-
ły i Elżbiety Rakuskiej, żony Kazimierza Jagiellończyka
2
. Wcześnie dostrzeżono też znaczenie itine-
rariów monarszych dla różnych studiów historycznych (dzieje polityczne, gospodarcze, dyploma-
tyka itp.). Głównie jednak w itinerariach szukano informacji o funkcjonowaniu administracji i za-
rządu państwa. Na potrzebę i wagę tego typu badań zwrócili uwagę K. Jasiński
3
, a zwłaszcza A. Gą-
siorowski
4
.
Nie dziwią więc podejmowane ostatnio kolejne próby badawcze. Można tu wymienić rozważa-
nia E. Rymara
5
, G. Rutkowskiej
6
i T. Jurka
7
. Wzorem A. Supruniuk przy opracowywaniu sylwetek
książąt i ich otoczenia warto zestawiać kalendarium ich podróży
8
. Dalej, co istotne, zaczęto intere-
sować się podróżami czołowych przedstawicieli średniowiecznej elity władzy. Na potrzebę tego
Por. bliżej P. Węcowski,
Polskie itineraria średniowieczne i nowożytne. Przegląd badań i propozycje badawcze,
St. Źródł. 37,
2000, s. 13-48.
2
A. Gąsiorowski,
Polskie itineraria późnośredniowieczne,
Zap. Hist. 50, z. 3, 1985, s. 224-226; S. Kuraś,
Burzliwe życie
królowej Elżbiety Pileckiej,
„Problemy", nr 11, 1986, s. 21-24, 33-37; O. M. Przybyłowicz,
Elżbieta Granowska trzecia żona
Władysława Jagiełły. Zycie codzienne królowej,
Kwart. HKM 45, 1997, z. 1, s. 12-13.
3 K. Jasiński,
Uwagi o itinerarium króla Władysława Jagiełły,
St. Źródł. 20, 1976, s. 227.
4
Por. A. Gąsiorowski,
Itinerarium króla Władysława Jagiełły (1386-1434),
Warszawa 1972, passim; idem,
Podróże panują-
cego w średniowiecznej Polsce,
Czas. Pr. Hist. 25, 1973, z. 2, s. 41; idem,
Polskie itineraria,
s. 221.
5
E. Rymar,
Margrabiowie brandenburscy na ziemiach polskich. Itinerarium,
„Rocznik Słupski" 1988/89, s. 38 i n.
6 G. Rutkowska,
Itinerarium królowej Jadwigi 1384-1399,
w:
Dzieło Jadwigi i Jagiełły,
oprac. W. Biliński, Warszawa 1989,
s. 204 i n.
7
T. Jurek,
In sede viduali. Nad itinerarium księżnej świdnickiej Agnieszki z lat 1385-1392,
w:
Europa Środkowa i Wschodnia
w polityce Piastów,
red. K. Zielińska-Melkowska, Toruń 1997, s. 285-289.
8
A. Supruniuk,
Otoczenie księcia mazowieckiego Siemowita IV (1374-1426),
Warszawa 1998, s. 309-322. Zob. też P. Zmudz-
ki,
Studium podzielonego Królestwa. Książę Leszek Czarny,
Warszawa 2000, s. 542-528.
Studia Źródłoznawcze, t. XXXIX, ISSN 0081-7174, ISBN 83-7181-197-7
1
70
Jan
ki
typu badań zwrócił uwagę już w 1985 r. A. Gąsiorowski
9
. Doczekali się więc swoich itinerariów
arcybiskupi gnieźnieńscy Mikołaj Kurowski i Wojciech Jastrzębiec
10
, Wincenty Kot i Jan Gruszczyń-
ski
11
. Zestawiono kalendaria podróży kilku starostów generalnych Wielkopolski z XV w., itinera-
rium podskarbiego, marszałka koronnego Dymitra z Goraja oraz kasztelanów i wojewodów kra-
kowskich
12
. Próbuje się także śledzić mobilność czołowych przedstawicieli średniowiecznego moż-
nowładztwa
13
. Poszerza się także kwestionariusz badawczy. Jak zauważył P. Węcowski w starszych
opracowaniach ograniczano się z reguły do prostego zestawiania miejsc i czasu pobytu w nich panu-
jących, w nowszych próbuje się szerzej komentować trasy objazdów
14
.
Niewątpliwie zakres badań warunkuje zachowany materiał źródłowy. Mamy licznych średnio-
wiecznych książąt, o których niewiele wiemy i stąd kreślenie ich itinerariów jest niemożliwe. Po
innych pozostało kilkadziesiąt czy też kilkaset wzmianek i tych podróże warto już analizować. Wśród
nich widziałbym księcia wielkopolskiego, odnowiciela Królestwa, Przemysła II (14 X 1257-8 II
1296). O jego mobilności mówią liczne zachowane dokumenty, roczniki i kroniki (uwzględniamy
z nich tylko informacje chronologiczno-geograficzne)
15
. Mimo to jego szlaki urzędowe nie doczeka-
ły się analizy. J. Tęgowski zestawił jedynie statystycznie miejsca pobytów Przemysła, licząc niesłusz-
nie, że jeden dokument odpowiada jednemu pobytowi
16
. Ostatnio władcy temu poświęcono osobną
monografię oraz zbiór studiów, będący pokłosiem rocznicowej konferencji
17
.
Prezentując poniżej itinerarium księcia-króla Przemysła II stosujemy schemat wykorzystywa-
ny już w literaturze. Na jego podstawie spróbujemy prześledzić częstotliwość pobytu Przemysła II
w poszczególnych miejscowościach, związki między pobytem a świętami kościelnymi, dniami tygo-
dnia a także wiecami, szybkość podróżowania, zajmiemy się też otoczeniem władcy i jego aktywno-
ścią publiczną.
1267
8 XI
(sexto Idus Novembris)
wtorek
ok. 27 V
(VIKalendas
piątek
między 27 a 31 V
piątek-wtorek
między 27 a 31 V
piątek-wtorek
Junii)
k. Kalisza
1272
KDWlkp., 1.1, nr 430
18
k. Drezdenka
Strzelce Krajeńskie
Wieleń
MPH s. n., t. VIII, s. 128 (163); MPH s. n.,
t. VI, s. 51(118)
MPH s. n., t. VI, s. 51 (118), MPH s. n.,
t. VIII, s. 128 (163);
Annales,
lib. VII, s. 179
MPH s. n., t. VI, s. 51 (118); MPH s. n.,
t. VIII, s. 128 (163)
9 A. Gąsiorowski,
Polskie itineraria,
s. 223.
10
S. Sroka,
Przyczynki do biografii arcybiskupa gnieźnieńskiego Mikołaja Kurowskiego,
„Nasza Przeszłość" 73, 1990, s. 293-
-303; G. Lichończak-Nurek,
Wojciech herbu Jastrzębiec arcybiskup i mąż stanu (ok. 1362-1436),
Kraków 1996, s. 247-264.
1 A. Gąsiorowski,
Polskie itineraria,
s. 228-234.
1
1
2
Por. A. Gąsiorowski,
Urzędnicy zarządu lokalnego w późnośredniowiecznej Wielkopolsce,
Poznań 1970, s. 248-260; J. Wie-
siołowski,
Ambroży Pampowski — starosta Jagiellonów,
Wrocław 1976, s. 165-169; F. Sikora,
Dymitr z Goraja pan na
Szczebrzeszynie w służbie Władysława Jagiełły w latach 1386-1400,
St. Hist. 29, 1986, z. 1, s. 3-30; P. Węcowski,
Działalność
publiczna możnowładztwa małopolskiego w średniowieczu. Itineraria kasztelanów i wojewodów krakowskich,
Warszawa 1998,
passim.
1
3
Por. J. Wroniszewski,
W sprawie mobilności polskiego rycerstwa w późnym średniowieczu (Na przykładzie Gutów herbu
Rawa),
w:
Personae — colligationes —facta,
red. J. Bieniak i in., Toruń 1997, s. 185-192.
1
4
Zob. A. Gąsiorowski,
Święta Pańskie w praktyce objazdów króla Władysława Jagiełły,
w:
Europa Środkowa,
s. 281-282.
1
5
Wydane w kodeksach dyplomatycznych i zbiorach dokumentów, zwłaszcza w
Kodeksie Dyplomatycznym Wielkopolski, Pom-
merellisches Urkundenbuch
i innych niżej cytowanych publikacjach, a także wydania w
Monumenta Poloniae Historica
(MPH
i MPH s. n.) oraz w
Annales
Jana Długosza.
1
6
Por. J. Tęgowski,
Itinerarium Przemysła II,
w:
700 lat układu kępińskiego. Materiały na sesję naukowa organizowaną przez
Gdańskie Towarzystwo Naukowe i Oddział Gdański Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w dniach 11-12 grudnia 1982,
red.
M. Kowalewska, Gdańsk 1992, s. 44-48.
1 B. Nowacki,
Przemysł II1257-1296 odnowiciel Korony Polskiej,
Poznań 1997;
Przemysł II odnowiciel Królestwa Polskiego,
7
red. J. Krzyżaniakowa, Poznań 1997. W obu pracach wcześniejsza literatura.
1
8
Bolesław Pobożny za zgodę dziesięcioletniego Przemysła II sprzedaje wieś mieszczaninowi poznańskiemu Tylonowi.
Trudno to wystąpienie Przemysła uznawać za samodzielne; w liście świadków występują jeszcze jego wychowawcy Drogo-
mir i Przybysław.
Itinerarium książęco-królewskie Przemyśla II
71
31 V
(in die Rogationum)
wtorek
początek roku
VI-VII
VII
(in mense Julio)
VII
(in mense Julio)
7 VII
(VII Idus Augusti)
piątek
22 VIII
(XIKalendas
piątek
Septembres)
Drezdenko
1273
Gniezno
Szczecin
Drezdenko
Poznań
Inowrocław
Szymanowice
Poznań
1274
M P H s. n., t. VI, s. 51 (118);
M P H s. n., t. VIII, s. 128 (163)
KDWlkp., t. II, nr 6 3 9
1 9
\20.
M P H s. n., t. VI, s. 51 (119)
M P H s. n., t. VIII, s. 128 (164)
M P H s. n., t. VI, s. 52(120);
MPH, t. VIII, s. 128 (164)
M P H s. n.,t. VI, s. 52 (120);
21
M P H s. n., t. VIII, s. 128 (164)
KDWlkp., 1.1, nr 45
:
22
KDWlkp., 1.1, nr 451
KDWlkp., 1.1, nr 453
1 X
(in die sancti Remigii confessons)
niedziela
Brak danych
7 IV
(in dominica domine longe)
niedziela
27 III
(sexto Kalendas Aprilis,
in vigilia sancti Prisci martyris et Malche)
piątek
12 III
(quarto Idus Martii)
piątek
24 IV
(in die sancti Georgii in sabbato)
sobota
17-22 V
(infra octavas Penthecostes)?
poniedzialek-sobota
30 VI-5 VII
(infra
Petri et Pauli)
octavas apostolorum
1275
Grabonóg
1276
Dlusk
KDWlkp., 1.1, nr 458
KDWlkp., 1.1, nr 460
23
1277
KDWlkp., 1.1, nr 464
Poznań
Stolec
k. Ząbkowic Śląskich
Lubiń?
Poznań
MPH, t. I, s. 655, 495;
24
Annales,
lib. VII, s. 196
KDWlkp., 1.1, nr 467;
-,25
KDWlkp. s. n., z. 1, nr 32
2
KDWlkp., t. III, nr 2030 (467a);
26
KDWlkp., s. n., z. 1, nr 33"'
Zdaniem K. Jasińskiego,
Stosunki Przemysła II z mieszczaństwem,
w:
Czas, przestrzeń i praca w dawnych miastach. Studia
ofiarowane Henrykowi Samsonowiczowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin,
red. A. Wyrobisz, Warszawa 1991, s. 323, Prze-
mysł II uciekł z Gniezna dzięki pomocy Piotra Winiarczyka w początkach 1273 r. Zdaniem innych badaczy do ucieczki
doszło później, por. B. Nowacki,
PrzemysłII,
s. 58.
20
Wedlug K. Jasińskiego,
Ludgarda,
PSB, 1973, s. 87, ślub Przemysła II i Ludgarady odbył się w polowie roku.
21 Według Długosza,
Annales,
lib. VII, s. 186 Ludgardę witano w Poznaniu 7 lipca.
22 Dokument wystawił Bolesław Pobożny w Inowrocławiu
„cum testibus, qui presentes fuerant annotatis, videlicet duce
Primuzlao Poznaniesi
Zob. J. Powierski,
Krzyżacka polityka Przemysła II w pierwszym okresie jego aktywności politycz-
nej,
w:
Przemysł II,
s. 106.
23 Dokument wystawił Bolesław Pobożny wspólnie z Przemysłem II.
2
4
Według Długosza Przemysła II uwięził książę legnicki Bolesław Rogatka, czego zdaniem literatury nie można wyklu-
czyć. Zob. B. Nowacki,
PrzemysłII,
s. 67 (tam wcześniejsza literatura).
2
s
S. Krzyżanowski,
Dyplomy i kancelaria Przemysła II,
„Pamiętnik AU. Wydz. Filologiczny i Historyczno-Filozoficzny" 8,
1890, s. 184-185, reg. 5 dokument ten uważa za falsyfikat, podzielają jego pogląd Z. Perzanowski, KDWlkp., s. n., z. 1,
s. 95-96 oraz B. Nowacki,
Przemysł II,
s. 68. Nie można jednak wykluczyć pobytu księcia w Lubiniu po 24 IV a przed 30 VI
1277 w trakcie powrotu ze Śląska do Poznania.
2
6
S. Krzyżanowski, op. cit., s. 63, uznaje dokument ten za falsyfikat. Broni jego autentyczności Z. Perzanowski, KDWlkp.
s. n., z. 1, s. 97-98 dowodząc, że został on tylko interpolowany we fragmencie dotyczącym uprawnień łowieckich.
19
72
Jan
ki
16 VIII (sequenti
die Assumptio-
nis sancte Marie Virginis)
poniedziałek
b. d.
b. d.
b. d.
11
(Kalendas Januarii)
sobota
13 I
(Idus Januarii)
czwartek
1IV
(Kalendas Aprilis)
piątek
b. d.
24 VIII
(in die beati Bartholomei
apostoli)
środa
10 XII
(quarto Idus Decembris)
sobota
Poznań
KDWlkp., t. I, nr 469; KDWlkp., s. n.,
z. 1, nr 34
KDWlkp., 1.1, nr 470
Continuatio Claustroneoburgensis,
VI, ed
•27
W. Wattenbach, MGH SS, Bd IX, s. 745~"
KDWlkp., t. XI, 1705
1278
Poznań
Opawa?
b. m.
Poznań
Pobiedziska
Zbąszyń
Poznań
Ląd
KDWlkp., 1.1, nr 472
KDWlkp., 1.1, nr 473
28
KDWlkp., 1.1, nr 474
KDWlkp., 1.1, nr 478
KDWlkp., 1.1, nr 482
29
Poznań
1279
KDWlkp., 1.1, nr 484
ok. 7 IV
(die Veneris septimo Idus Aprilis)
Kalisz
piątek
po 13 IV
Poznań
czwartek
11 VI
(die dominica proxima ante
Poznań
festum sancti Viti et Modesti)
niedziela
6 VII
(in octava beatorum Petri et Pauli)
Poznań
czwartek
4 X
(in die beati Francisci confessons)
Kalisz
środa
21 XI
(XI Kalendas Decembris)
Poznań
wtorek
22 XI
(in die sancte Cecilie virginis)
Poznań
środa
b. d.
Poznań
Annales,
lib. VII, s. 205
Annales,
lib. VII, s. 205
:
KDWlkp., 1.1, nr 485
•30
KDWlkp., 1.1, nr 486
KDWlkp., 1.1, nr 488
KDWlkp., 1.1, nr 489
KDWlkp., 1.1, nr 518
31
I. Hlavâcek, Z. Hled^kovâ,
Nichtbohemi-
kale mittelalterliche Originalurkunden in
den Böhmischen Ländern,
„Archiv und
Wissenschaft" Neue Folge, Bd 1, Köln-
-Wien 1977, s. 105
27
Data i miejsce tego zjazdu budzą kontrowersje, por. B. Nowacki,
Przemysł II,
s. 68.
S. Krzyżanowski, op. cit., s. 183, reg. 10 poprawia datę na 13 I.
2
9
J. Tęgowski,
W sprawie emendacji daty dokumentu Przemysła II dotyczącego powrotu Siemomysła na Kujawy,
„Zapiski
Kujawsko-Dobrzyńskie", 1978, Seria A, Historia, s. 213-219, przesuwa datę tego dokumentu na 1279 r. Jego argumentację
uznali za nieuzasadnioną J. Bieniak,
Znaczenie polityczne koronacji Przemysła
II, w:
Orzeł Biały. Herb państwa polskiego,
red. S. K. Kuczyński, Warszawa 1996, s. 41, przyp. 60 i B. Nowacki,
Przemysł II,
s. 78, przyp. 75.
30
Długosz podaje, że chory Bolesław Pobożny wezwał Przemysła II do Kalisza i powierzył jego trosce księstwo kaliskie,
żonę i córki. Po śmierci 4 kwietnia, zwłoki przewieziono do Poznania i pochowano w katedrze przy udziale Przemysła.
K. Jasiński,
Genealogia Piastów wielkopolskich. Potomstwo Władysława Odonica,
„Kronika Miasta Poznania", 1995, nr 2,
s. 42, poprawia datę śmierci na 13 kwietnia, ale informacji o miejscu pochówku przypisuje dużą wiarygodność.
3! S. Krzyżanowski, op. cit., s. 186, reg. 27 przesuwa datę z 1282 na 1279 r. ze względu na listę świadków.
28

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin