Sieniatycki_ks_Zarys_dogmatyki_katolickiej_Tom_IV_Krakow_1931.pdf

(15065 KB) Pobierz
Ks. Dr. M. S I E N I A T Y C K I
PRO F.
U N IW .
J A S iE L L
W
K R A K O W IE .
ZARYS
DOGMATYKI KATOLICKIEJ
T O M IV.
O SAKRAM ENTACH I RZE C ZA C H
OSTATECZNYCH
K R A K Ó W
"“Drukarnia Polska Franciszka Zemanka w Krakowie.
1 9 3 1.
N A K ŁA D E M AUTORA.
Ni hi l
obstat:
X. Dr. A. Byslrzonowski
cłntor.
T R A K T A T SIÓDMY,
O SAKRAM ENTACH.
Łaska i cnoty wlane, o których była mowa w poprzednich
traktatach, bywają
zwyczajnie
udzielane przez Sakramenta,
stąd po traktatach o łasce i o cnotach wlanych następuje traktat
o Sakramentach. Traktat ten rozpada się na dwie części:
pierwsza
mówi o Sakramentach w ogólności,
druga
o Sakra­
mentach w szczególności czyli o poszczególnych Sakramentach.
W Krakowie, 29. grudnia 1930.
L. 11341/30.
POZWALAMY
DRUKOWAĆ.
CZĘŚĆ P IE R W S ZA .
Z KSIĄŻĘCO-METROPOLITALNEJ KURJI
O Sakramentach w ogólności.
Kraków, dnia 30. grudnia 1930.
De A u g u s t i n i s , De re sacramentaria 2, 2 v. Romae 1889. L. B i 1-
1 o t, De Ecclesiae sacramentis ł , 2 v. Romae 1929. I. B. F r a n z e l i n , De sa-
cramentis in genere
1,
Romae 1901. N. G i h r , Die hl. Sakramente der Kath.
Kirche *, Freiburg 1918. G. van N o o r t, De Sacramentis 4, Amsterdam 1927.
L ć p i c i e r, Tract. de Sacramentis in communi, Paris 1923. I. H. O s w a l d ,
Die dogmatische Lehre von den Sakramenten6, 2 vol. Munster 1894.
P. P o u r r a t , La theologie sacramentaire4, Paris 1910. I. B, S a s s e, Insti-
tutiones theologicae de sacramentis ecclesiae, 2 vol. Friburgi 1898. A. d e
S m e d t, Tractatus dogmatico-moralis de sacramentis in genere, de bapti-
smo, et confirmatione, Brugis 1915. P. S c h a n z, Die Lehre von den hl.
Sakramenten der Kathol. Kirche, Freiburg 1893. A. D. S e r t i 11 a n g e s,
Les sept sacrements de 1'Eglise, Paris 1912. F. S t e n t r u p, De sacramen­
tis in genere, Innsbruck 1900.
ROZDZIAŁ
PIERWSZY.
t A D A M STEFAN
K s tq if
-
M etro p o lita
Ks. A. Obrubański
K a n c le r z .
Pojęcie i części składowe Sakramentu.
1. P o j ę c i e
Sakramentu.
E. de B a c k e r. Sacramentum. Le mot et 1'idee reprćsentśe par lui
dans les oeuvres de Tertullien, Louvain 1911, V. Gróne, Sacramentum oder
Begriff und Bedeutung von Sakrament in der alten Kirche bis zur Schola-
stik, Brillon 1853. E. Hocedez, La conception augustinienne du sacrament
dans le Tract. 80: Recherches de science relig. 1919. O r i o n , Etude hi-
storique sur la notion du sacrament depuis la fin du I-er sićcle jusqu'au
concile de Trent, Paris 1899, P. S c h a n z, Der Begriff des Sakramentes
bei den Vatern, Tiib.-Quartalschrift 1891. De G h e 11 i n c, de B a c k e r,
P o u c k e n s , L e b a c ą z , Pour 1'histoire du mot „sacramentum" I. Les
Anteniceens 1 vol Louvain.
1.
Sakrament (od sacrum = święte) etymologicznie oznacza
wszystko, co święte. Ponieważ to, co święte jest zawsze czemś
tajemnem, ukrytem, niezbadanem, przeto Grecy, podkreślając tę
tajemniczość, to co Łacinnicy nazywają Sakramentem, nazwali
Mysterium (tajemnica) tak, że Sakrament i Mysterium jedno i to
samo oznaczają, mianowicie rzecz świętą, ukrytą, tajemniczą.
W tym sensie Sakramentami albo Mysteriami nazywają się
w Piśmie św. i u Ojców tajemnice wiary (1 Tim. 3. 9),1 ukryte
zamiany Boże: „aby nam oznajmił tajemnicę (sacramentum)
woli sw ej“ (Ephes. 1. 9).
, .vi, r ; Zwłaszcza Wcielenie Syna Bożego jest nazwane sakramentem: „ja ­
śnie wielką tajemnicą pobożności (sacramentum pietatis), która jest oznaj­
miona w ciele" (1 Tim. 3. 16; Col 1. 26). Wszystko, co w związku z tajem­
nicą Wcielenia pozostaje nazywają Ojcowie sakramentem = tajemnicą.
Św. I g n a c y Antjoch. dziewictwo Marji, narodzenie i śmierć Chrystusa
nazywa trzema tajemnicami (Ephes. 19. 1). Cala chrześcijańska religja,
nauka, instytucje są „godnemi czci i wzniosłemi sakramentami" (0 r i g e-
n e s in Iesu Nave hom. 4. n. 1.). Dla T e r t u l j a n a (Praescr. c. 20.) nauka
chrześc.: jest „tego samego sakramentu jedną tradycją". U św. C y p r j a na
Sakramentem nazywa się: życie Chrystusa, Trójca św., modlitwa Pańska,
K ościół1 . Św, A u g u s t y n mówi o Sakramencie ołtarza, symbolu, mod­
)
*
litwy Pańskiej, o sakramencie Chrztu (serm. 228. n. 3),3).
0 tem co ma jakąś świętość ukrytą, albo o tem, co się odnosi
do świętości, jako jej przyczyna, albo znak, albo w jakimkolwiek
innym zostaje do niej stosunku; w szczególności teraz mówimy
>o Sakramentach, o ile mają rację
znaku
i według tego Sakra-
menta należą do rodzaju znaków".
3J
Z tego powodu Sakramentami nazywają się:
znaki, sym bole
rzeczy świętych.
„Znaki, powiada św. Augustyn (ep. 138. n. 7),
gdy rzeczy bożych dotyczą, nazywają się Sakramentami".
W tym sensie figury St. Test., owszem cały St. Test. jako figura Now.
Test., proroctwa, przypowieści, podobieństwa, dlatego, że pod zewnętrzną
osłoną kryją rzeczy święte (są znakami rzeczy świętych), nazywają się
Sakramentami. Także Sakramentami w tym sensie nazywają się ceremonje,
ryty należące do kultu Bożego, za pomocą których człowiek oddaje się Bogu
1 nadprzyrodzoną z nim łączność nawiązuje. Otóż i Sakramenta w ścisłem
słowa znaczeniu tak St. jak i Now. Test. należą do znaków (symbolów)
rzeczy świętych.
3.
Znak jest to rzecz, pod zmysły podpadająca, której wi­
dok przywodzi na myśl inną rzecz. „Signum est res praeter
speciem quam ingerit sensibus aliquid aliud ex se faciens in
cogitationem venire" (Augustin. de doctr. christ. 2. 1.). Związek
między znakiem a rzeczą przez niego symbolizowaną, może być
naturalny, sztuczny (dowolny) i mięszany (pośredni).
Znaki
naturalne
(signa naturalia) są takie, które już z natury przy­
wodzą na myśl drugą rzecz, już z natury coś pewnego oznaczają n. p. dym
z natury rzeczy każe domyślać się ognia, łzy wskazują na boleść lub ra­
dość, jutrzenka na bliski wschód słońca, ślad nogi na przechodzącego, za­
pach miły na bliskość kwiatka itp. Znaki
sztuczne
(s. arbitraria) są te,
które tylko z umowy lub ze zwyczaju są znakami pewnej rzeczy n. p. ga­
łązka oliwna jest symbolem pokoju, paw symbolem pychy, sztandar sym­
bolem zwycięstwa, słowa, pismo są symbolami pewnej myśli ludzkiej, sy­
gnał kolejowy znakiem nadchodzącego pociągu, głos dzwonu symbolem
mającego się odbyć nabożeństwa i t. p. Znaki
mieszane
(s. mixta) są po-
średniemi między naturalnemi a sztucznemi, mianowicie są te, które z po­
wodu swego naturalnego podobieństwa z tem, co mają oznaczać, były od-
powiędnę, by je na symbol obrać. Do tej ostatniej kategorji znaków na-
leżą nasze Sakramenta. Są znakami sztucznemi, bo żadne znaki, z natury
swej, nie mogą oznaczać i sprawować łaski a tylko z ustanowienia Chry­
stusa, ale uczestniczą w znakach naturalnych, bo z natury swej mają pewne
podobieństwo z tem, co oznaczają i sprawują i dlatego były odpowiedne,
by je Chrystus obrał na znaki sakramentalne. Tak n. p. obmycie wodą
przy chrzcie dobrze symbolizuje obmycie duszy z grzechów przez łaskę
chrztu św., Komunja św. pod postacią chleba i wina symbolizuje pokarm
duchowy itd. Uzmysławiają one i kładą jakby przed oczy skutek duchowy,
który sprawują; przez pewne podobieństwo z rzeczami duchowemi objaśniają,
co Bóg sprawia w duszach naszych, które nie dadzą się widzieć zmy­
słami (Catech. Rom. p. II. cap. 1. 6.). Mimo atoli odpowiedniości pewnych
rzeczy do symbolizowania rzeczy duchowych, znaki sakramentalne tylko
2.
Przez analogję nazwa Sakrament została przeniesiona na
oznaczenie wszystkiego, co ze świętością pozostaje w związku
czy przyczynowym czy symbolu (znaku), czy w jakimkolwiek
innym. Tak jak wyraz „zdrowy", mówi św. Tomasz (3. q. 60. a. 1),
który właściwie przypada zwierzęciu, bo w niem tylko zdrowie
się formalnie znajduje, bywa orzekany nie tylko o zwierzęciu,
ale się mówi: lekarstwo zdrowe, pokarm zdrowy, cera zdrowa itp.
dlatego, że lekarstwo przywraca zdrowie, pokarm je konserwuje,
a cera jest zdrowia objawem tak i „Sakrament może być użyty
1) Zob. S c h a n z, Von den hl. Sakramenten der Kathol. Kirche, Frei-
burg 1893. S. 33.
s) Także u pisarzy świeckich sakramentem nazywano rzecz świętą.
Sakramentem nazywały się: a) przysięga składana przez żołnierzy (sacra­
mentum militare) na wierność cesarzowi i rzeczypospolitej, stąd zaprzy­
siężeni żołnierze nazywali się sacramentarii; b) pieniądze składane, jako
zakład, przez wadzących się w świątyni u pontifexa, z tem, że zwycięsca
w sporze otrzymywał zwrot całej złożonej kwoty, a przegrywający część
z kwoty składał za karę na potrzeby świątyni.
z ustanowienia Chrystusa mogły pochodzić. ..Rzeczy zmysłowe mają z na­
tury odpowiedniość do symbolizowania duchowych skutków, lecz ta od-
powiedniość jest zdeterminowana do specjalnego symbolu ustanowieniem
bożem. Bóg w wyborze znaków sakramentalnych przełożył pewne nad
inne, by był lepszy symbol'1 (św. Tomasz 3. q. 64. a. 2. ad 2.).
4.
Nie każdy atoli znak rzeczy świętej jest Sakramentem,
tylko ten znak rzeczy świętej, która rzeczywiście uświęca czło­
wieka. „W ścisłem znaczeniu nazywa się Sakramentem znak
rzeczy świętej, o ile uświęca ludzi" (św. Tomasz, 3. q. 60. a. 2.).
Dlatego n. p. stworzenia, mówi św. Tomasz, mimo, że są zna­
kami mądrości, dobroci, wielkości bożej, a więc rzeczy świętych,
nie są Sakramentami, bo są znakami tych przymiotów Bożych"
„o ile te są same w sobie święte, a nie o ile my przez nie bywamy
uświęceni" (ib. ad 1.).
Z tego też powodu od nazwy Sakramentu są wykluczone symbole
rzeczy świętych, które inny mają cel, a nie uświęcenie ludzi. Do takich na­
leżały figury St. Test. jak n. p. przejście przez Morze Czerwone, wąż
miedziany, obłok ognisty, manna, zaś w Now. Test. umywanie nóg we Wielki
Czwartek, ceremonje przy Mszy św., przy udzielaniu Sakramentów, Sacra-
mentalia, sama Msza św. Wszystkie te znaki są symbolami rzeczy świę­
tych, ale nie mają w pierwszym rzędzie, uświęcenia dusz na oku. Rzecz
jest widoczna co do figur St. Test. Ceremonje przy Mszy św., przy Sakramen­
tach mają za cel uzmysłowić znaczenie misterjów i być objawem naszej
czci względem Boga i rzeczy świętych. Sakramentalia tylko przygotowują
człowieka do świętości, nie dają mu jej same przez się. (św. Tomasz 1. c.
ad 3.).
Także ofiary St. Test. i ofiara Now. Test. nie są Sakramentami, bo
ofiara nie jest znakiem uświęcenia człowieka, ale symbolizuje wewnętrzne
uczucia człowieka dla Boga, uczucia czci, wdzięczności, pragnienia, prze­
błagania Boga za grzechy i uproszenia sobie łask.
ducha, która zostawia winę na duszy, nie miały mocy oczysz­
czać... Trzeba atoli wiedzieć, że tern samem, iż ceremonje St.
Test. oczyszczały od cielesnych nieczystości, były figurą oczysz­
czenia od grzechów, co się dzieje przez Jezusa Chrystusa" (św.
Tomasz 1— 2. q. 103. a. 2.). Sakramenta Now. Test. symboli­
zują świętość wewnętrzną i dają j ą ’ ).
6.
Z tego, co w poprzednim punkcie było powiedziane, w y­
nika, że, aby znaki rzeczy świętych były Sakramentami muszą
nie tylko symbolizować uświęcenie: człowieka, ale je i rzeczy­
wiście sprawować, czyli muszą być nie tylko
teorełycznemi
ale
i
prakłycznemi
znakami uświęcenia.
Znaki t e o r e t y c z n e (spekulatywne) są tylko symbolami czegoś, ale
nie sprawiają tego, co oznaczają. (Przykłady wyżej przytoczone str. 3. 3.).
Znaki p r a k t y c z n e nie tylko coś oznaczają, ale i sprawiają to, co
oznaczają. Symbol wręczenia kluczy zdobywcy miasta dawał mu rzeczy­
wistą władzę nad miastem. Wszystkie dyplomy nominacyjne są takiemi
znakami praktycznemi, bo nie tylko oznaczają władzę, ale ją faktycznie
dają temu, do kogo są skierowane.
5.
Świętość według pojęcia bibilijnego jest dwojaka:Wew­
nętrzna czyli legalna, świętość ciała (Hebr. 9. 10.) ^wewnętrzna,
świętość ducha przez wlanie łaski uświęcającej. Sakramenta St.
Test. udzielały świętości legalnej, zewnętrznej a symbolizowały,
były figurami świętości wewnętrznej. Świętość zewnętrzna pole­
gała na prawie należenia do narodu wybranego, jako do czciciela
prawdziwego Boga, na wolności od pewnych nieregularności przez
Boga wprowadzonych, przez co człowiek był zdolny do przyjmo­
wania rzeczy świętych lub do ich sprawowania. „W St. Test.
znajdowała się podwójna nieczystość: jedna d u c h o w a , która
jest nieczystością winy, inna c i e l e s n a , która czyniła niezdol­
nym do spełnienia kultu bożego i ta nieczystość niczem innem
nie była jak pewną nieregularnością... Od tej nieczystości ce­
remonje St. Test. miały zdolność oczyszczać. Od nieczystości
Sakramenta są znakami praktycznemi. Nie tylko symboli­
zują świętość ale jej udzielają przyjmującemu je, świętość le­
galną jeśli się rozchodzi o Sakramenta St. Test., świętość wew­
nętrzną, przez wlanie łaski uświęcającej, gdy idzie o Sakra­
menta.Now. Test. Jak słońce nie tylko jest symbolem światła
i ciepła, ale je rzeczywiście daje, jak chmury nie tylko przy­
wodzą na myśl deszcz, ale go zsyłają, tak Sakramenta Now.
Test. nie tylko są znakami łaski, ale ją rzeczywiście udzielają.
Oczywiście tylko Bóg mógł ustanowić Sakramenta, bo tylko
On mógł do znaku materjalnego przywiązać łaskę.
Ojcowie Kościoła i teologowie scholastyczni ile razy o naszych Sakra­
mentach mówią zawsze uważają je za przyczynę laski, czyli za z n a k i
p r a k t y c z n e łaski. T e r t u 1 j a n, mówiąc o chrzcie, bierzmowaniu
i eucharystii, o Sakramentach, które wówczas razem udzielano, powiada:
„Ciało bywa obmyte, by dusza była oczyszczona... ciało bywa przez wło­
żenie rąk zacienione, aby dusza była przez Ducha św. oświecona... ciało
nasze spożywa Ciało i Krew Chrystusa, by dusza Bogiem była żywiona"
(de resurr. carnis 8). Św. C y r y l Jeroz.: „Woda oczyszcza ciało, Duch
św. pieczętuje duszę... Nie patrz na sam element w-ody, lecz przyjmij
w mocy Ducha św. zbawienie" (Catech. 3. 4.). Św. A g u s t y n : . Sakrament
jest niewidzialnej łaski widzialny znak dla naszego uświęcenia ustano­
wiony" (de civ. Dei 1. 10. c. 5.). I z y d o r z Sewilli (t 636): „Pod zasłoną
rzeczy zmysłowych, siła Boża tajemnie zbawienie przez te Sakramenta
sprawuje i dlatego od tajemnych i świętych sił (a secretis virtutibus vel
a sacris) Sakramentami bywają nazwane" (Etymol. 6, 19. 39.). H u g o od*
)
*) Wszystkie te twierdzenia będą poniżej uzasadnione.
św. Wiktora (f 1141): „Sakrament jest to cielesny lub materjalny element,
zawierający niewidzialną i duchową łaskę" (Etymol. 6. 19. 39.). P i o t r L o m ­
b a r d (t 1164): „Nazywa się właściwie Sakramentem, co tak jest znakiem
łaski Bożej i formą niewidzialnej łaski, że tej łaski jest i obrazem i przy­
czyną" (Sent. 4. dist. 1. n. 2. 4.). Wreszcie już wyżej podana definicja św.
Tomasza: „Sakrament jest znakiem rzeczy św. o ile uświęca ludzi"
(3. q. 60 a. 2.).
7. Nie wszystkie atoli znaki uświęcające ludzi są Sakra­
mentami, w dzisiejszem słowa znaczeniu, ale tylko te, które są
n a s t a ł e ustanowione jako z w y c z a j n e znaki uświęcenia.
Udzielenie Ducha św. Apostołom przez tchnienie Chrystusa na
nich (Io. 20. 22.), albo zesłanie Ducha św. na Apostołów w po­
staci ognistych języków (Act. 2. 3) nie były Sakramentami, bo *
nie były to znaki stałe, zwyczajne uświęcenia.
8. Sakramenta są znakami stałemi, praktycznemi naszego
uświęcenia, które dokonuje się przez wlanie łaski uświęcają­
cej. A le łaska jest nam wysłużona przez mękę Chrystusa a bywa
nam dana do osiągnięcia chwały wiecznej, jako celu ostatecznego
uświęcenia. Stąd Sakramenta są wprost (directe) znakami
łaski uświęcającej i tej są znakami okazującemi (signa demon-
strativa), ubocznie (indirecte) są znakami pamiątkowemi (signa
rememorativa) męki Chrystusa; i znakami wieszczemi (signa
prognostica) przyszłej chwały. „Sakramentem nazywa się, mówi
św. Tomasz to, co jest znakiem naszego uświęcenia, w którem
to uświęceniu trzy rzeczy można rozróżnić: samą p r z y c z y n ę
naszego uświęcenia, którą jest męka Chrystusa, f o r m ę naszego
uświęcenia, która polega na łasce i cnotach i c e l o s t a t e c z n y
naszego uświęcenia, którym jest życie wieczne, I tego wszyst­
kiego Sakramenta są znakami. Dlatego Sakrament jest zna­
kiem
pamiątkowym
(signum rememorativum) tego, co przeszło,
mianowicie męki Chrystusa, jest znakiem
okazowym
(s. demon-
strativum) tego co w nas bywa sprawione przez mękę Chry­
stusa, mianowicie łaski i znakiem
wieszczym
(s. prognosticum)
t. j. zapowiadającym przyszłą chwałę'1 (3. q. 60. a. 3).
Zdanie to o potrójnej symbolizacji Sakramentów, powszechnie przez
teologów przyjęte, opiera się na Piśmie św. Co do Sakramentu
Chrztu
Katechizm rzymski (p. II. cap. 1. n. 12.) tak Pismem św. jego potrójny
symbol uzasadnia: „Kiedy Apostoł mówi (Rom. 6. 3.), którzykolwiek
w Chrystusie Jezusie jesteśmy ochrzczeni, w śmierci jego ochrzczeni je­
steśmy, zaiste okazuje, iż chrzest dlatego jest znakiem, iż p r z y p o m i n a
nam mękę i śmierć Pana. Następnie, gdy mówi, albowiem jtesteśmy z nim
pospołu pogrzebani w śmierć przez chrzest, aby jako Chrystus wstał zmar-
twych przez chwałę Ojcowską tak i my, żebyśmy w nowości żywota cho­
dzili (ib. 4.), jest jasnem, iż chrzest jest znakiem, przez który bywa oka­
zaną ł a s k a niebieska nam wlana, w końcu, gdy dodaje, bo jeśliśmy się
wszczepionymi stali w podobieństwo śmierci jego, społem i w zmartwych­
wstaniu będziemy (ib. 5.) pokazuje, że chrzest także ż y c i a w i e c z ­
n e g o jest znakiem". Co do
Eucharystii
tq i ona jest opowiadaniem
śmierci Pana (1 Cor. 11. 26.), daje życie duszy (Io. 6. 58.), jest rękojmią
naszego zmartwychwstania w dzień sądu (Io. 6. 55.). Doskonale potrójne
wspomniane znaczenie Eucharystji oddają słowa antyfony eucharyst.:
„O święta uczto, w której Chrystus bywa przyjęty: bywa czczona p a m i ę ć
j e g o m ę k i , dusza bywa n a p e ł n i o n a ł a s k ą i p r z y s z ł e j c h w a ł y
bywa nam zadatek dany".
9.
Po tem, co dotąd było powiedziane o pojęciu Sakra­
mentu dadzą się następujące definicje Sakramentu ułożyć:
a)
Definicja
obejmująca Sakramenta St. i Now. Testa­
mentu:
„Sakrament jest to znak widzialny, na stałe przez Boga
ustanowiony, symbolizujący i udzielający pew ną/ świętość",
b) Definicja
Sakramentów St. Test.:
„Sakramenta St. Test. były
to znaki widzialne, na stałe, aż do pełności czasów, przez Boga
ustanowione, które dawały świętość zewnętrzną, a symbolizo­
wały świętość wewnętrzną", c) Definicja
Sakramentów Now.
Test.:
„Sakrament jest to znak widzialny, ustanowiony, na stałe,
przez Jezusa Chrystusa, symbolizujący i udzielający łaskę",
albo według słów św. Augustyna: „Sakrament jest to znak wi­
dzialny łaski niewidzialnej, ustanowiony dla naszego uświęce­
nia". To samo wyraża przytoczona już definicja św. Tomasza:
„Sakrament jest to znak rzeczy świętej, o ile uświęca ludzi".
Pojęciu katol. Sakramentu djametralnie przeciwstawia się pojęcie pro­
testanckie. Według protestantów sama wiara usprawiedliwia. Wobec tego
Sakramenta nie mogą być przyczynami łaski., O tyle tylko z usprawiedli­
wieniem mają styczność, o ile pozostają w jakim, choćby luźnym, stosunku,
do wiary przyjmujących Sakramenta. Według C ę n f e s s i o A u g u s t .
(T. 5. p. 13.) Sakramenta są znakami odróżniającemi wiernych od nie­
wiernych, a przedewszystkiem są znakami budzącemi i utrwalającemi wiarę
u tych, którzy je przyjmują. Tego zdania są także L u t e r i M e l a n c h -
t o n. Według K a l w i ą a (Instit. 1 4. c. 14. 5. 1.) Sakramenta obok bu­
.,
dzenia i podtrzymywania wiary są rękojmią obietnic boskich i wyrazem
wobec aniołów i ludzi naszej pobożności i miłości względem Boga. Według
innych jeszcze są poręką albo znakiem otrzymanej lub mającej być
otrzymaną łaski, wyrazem wiary wobec gminy i znakiem rozpoznania wier­
nych. Według Harnacka Sakramenta działają nie dum fiunt sed dum cre-
duntur. Zastępują słowo Boże i są jego pewną formą, służą też jak i słowo
Boże do obudzenia i ożywienia wiary. (D. 9. III * 851.). U dzisiejszych
teologów protestanckich panuje na polu Sakramentów j^ik największe za-
mięszanie1). Nie umieją odpowiedzieć na nasuwające się im z koniecznością *
)
*) Cfr. D u n k m a n n , Das Sakramentsproblem 1911; B u c h b e r g e r ,
Neuste protest. Literatur zur Rcchtfertigung und Sakramentlehre in der
Lit. Rundchau 1907. Nr. 4. S. 145.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin