Skra nr3 2014.pdf

(33805 KB) Pobierz
WIERDELNIK Ò KÙLTURZE
PA J I C Z N I K 2 0 1 4
ZAGŁADA ŁUŻYCKICH WSI
W XXI WIEKU ------ STR. 24
POMORSKI MIGOWY - - - - - - - - - - - - - - - STR. 11
SZCZECIN SIĘGA DO KORZENI - - - - - - - - - STR. 8
NEOCASSUBIA - NOWA JAKOŚĆ TEATRU? - STR. 46
----------------------------
----------- ÒD REDACHTORA -----------
Mòjn mòjn!
Wiele sã stalo òt czasu
òpùblikòwaniô naszégò slédnégò numra. Szkòckô
przegra referendum, we Szczecënie stanąn kam
z tôflą w kaszëbsczim jãzëkù, Grégór Szramka
dobél kònkùrs Drzéżdżona, a kaszëbskô lëte-
ratura sã zbògacëla ò dwa grëbszé romanë:
Stanisławów Janków „Żôłti kam” (recenzëjô
knyżczi je w tim numrze) ë „Smùgã” Artura
Jablonsczégò (chtërnégò wierszczi ë repòrtaż są
w „Skrze”). Jesz na wiérzk „Skra” òsta wierdelnikã,
naszim wëdôwcą Kaszëbsczi Jinstitut Rozwiju,
a dwaji naszi redachtorzë òstalë stipendistoma
Fùndusza miona Jizabelë Trojanowsczi. Tak tej
òtnąd bdzemë sã widowac rzadczé, ale òt nôsléd-
nëch numrów chcemë tã cerzplëwòsc naszich
Czëtającëch wënôdgardzëc dodôwkòwimë star-
namë. A na terô òstôwô mie le winszowac jemną
lekturã!
Macéj Bańdur
----------------------------
roman - powieść; wiérszka - wiersz; wierdelnik - kwartalnik;
rzadczé - rzadziej; nôslédny - następny; dodôwkòwi - dodat-
kowy; winszowac - życzyć; jemny - przyjemny
WIERDELNIK Ò KÙLTURZE
ADRESA
e-mail:
skra.redakcejo@gmail.com
REDACHTORZË
Macéj Bańdur
Gracjana Pòtrëkùs
Dôwid Miklosz
Adóm Hébel
Pioter Szatkòwsczi
Mateùsz Titës Meyer
Jan Jablonsczi
GRAFICZNY PROJECHT
Gracjana Pòtrëkùs
Publikacje objęte są
prawem autorskim.
fot. Gracjana Pòtrëkùs
--------------------SPIS--------------------
ÒD REDACHTORA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 2
RUDOLF VIRCHOW – DUMNY POMORZANIN - Dôwid Miklosz - - - - - - - - - - - - - - 4
KASZËBSCZI SZPRÉTK - Paùel Pògòrzelsczi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 7
SZCZECIN – STOLICA KASZUBÓW - Dôwid Miklosz - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 8
POMIGANY POMORSKI - Dominika Florczak i Dariusz Kosztowny - - - - - - - - - - 1 1
PÒEZËJÔ - Miklosz, Pòtrëkùs, Jablonsczi A., Meyer - - - - - - - - - - - - - - - - - 1 2
GALERËJÔ dzél 1 - Jadwiga Subczyńska - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1 8
TÉMA NUMRA: ŁUŻËCA
WICÉ JAK 1OO SKAŻONËCH ŁUŻËCCZICH WSY A MIAST - Macéj Bańdur - - - - - - 2 4
SENSACËJÔ MÔ PÒMÒC - Jiřina Babická - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 2 6
JAK DZECË CHÒWAC, TO PÒ ŁUŻËCKÙ - wëwiôd z Friedemannã Wenzlã - - - - - 2 8
KASZËBSCZI NIÉ DO PÒCZÃTNIKÓW nr 3 - Macéj Bańdur - - - - - - - - - - - - - 3 O
SPÒRT - WSTRZËMAC DICH - Adóm Hébel - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 3 2
SPÒRT - BILL GIBSON - ÒJC KRONUM - gôdôł Pioter Szatkòwsczi - - - - - - - - - - 3 4
POMERANIABALL ADWENCZERS - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 3 6
RECENZËJE - CHTO TO WËDOLMACZI?
ŻÔŁTI KAM
PÒ CZËTANIM - M. T. Meyer - - - 3 7
TU BĘDZIE KASZUBSKI TYTUŁ - Jan Jablonsczi - - - - - - - - - - - - - - - - - - 3 9
GALERËJÔ dzél 2 - Jadwiga Subczyńska - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 4 O
NEOCASSUBIA - TEATR NIE TYLKO KASZUBSKI - Jan Jablonsczi - - - - - - - - - - 4 6
KLUCZ ÒD DÔDOMÙ 1. dzél - Artur Jablonsczi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 4 8
DWA LATA ZWIĄZKU POMORZAN - Macéj Bańdur - - - - - - - - - - - - - - - - - 5 2
ÙTWÓRSTWÒ - STÁRY RËBÁK A PIORËN - Macéj Bańdur - - - - - - - - - - - - - 5 4
4 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
RUDOLF VIRCHOW – DUMNY POMORZANIN
DÔWID MIKLOSZ
wëmalańcowi òdjimk z ok. 1885, nieznóny aùtór
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 5
Rudolf Virchow, postać na zachód od
Odry uważana za ze wszech miar wybitną, nato-
miast dziś w swojej ojczystej, pomorskiej ziemi
niemal zupełnie zapomniana. Jego dokonaniami
można by obdzielić co najmniej kilka biografii.
Lekarz, polityk, archeolog, historyk, który nie za-
pomniał o swoich korzeniach.
W roku 1936 w mieście Stettin wydano
drugi tom zbioru biografii Pomorzan z XIX i XX
wieku pt. „Pommersche
Lebensbilder”.
W tejże
książce, w rozdziale poświęconym Rudolfowi Vir-
chowowi, już w pierwszym zdaniu czytamy o nim:
„eines
der größten Söhne Pommerns”
- jeden z naj-
większych synów Pomorza.
Rudolf Ludwig Karl Virchow urodził się
13. października 1821 roku w Schivelbein (dziś
Świdwin). Od lat młodzieńczych przejawiał znacz-
ne zainteresowanie dziejami swojego „hajmatu”.
Korzystając z fragmentarycznych zapisków odnaj-
dywanych kronik miejskich, opisywał m.in. dzieje
zakonu kartuzów w ziemi świdwińskiej.
Głównym jednak polem jego zaintere-
sowań była medycyna, szczególnie w dziedzinie
patologii jego nazwisko zapisało się jako jedno z
istotniejszych. Był jednym z pionierów biopsji, sfor-
mułował pojęcie białaczki, a jego prace poświęco-
ne m.in. nowotworom były dla ówczesnego świata
medycyny nie do przecenienia. Pracował w jednej
z najsłynniejszych klinik i jednocześnie szkół me-
dycznych w Europie, w berlińskiej Charité.
Prócz pola naukowego, czynnie udzielał
się Virchow także w polityce. Był m.in. jednym z
członków założycieli - opozycyjnej wobec rządów
Ottona von Bismarcka - Niemieckiej Partii Po-
stępowej (Deutsche
Fortschrittspartei).
Będąc jej
członkiem zasłynął Virchow również jako twórca
terminu
Kulturkampf
– w dniu 17. stycznia 1873
roku w czasie wystąpienia w Izbie Reprezentantów
użył tego sformułowania odnosząc się do antykle-
rykalnej polityki rządu.
Mimo mnogości przedsięwzięć nie zarzu-
cał Virchow działalności historycznej. Swoje arty-
kuły dotyczące historii ziemi świdwińskiej publikuje
przede wszystkim w „Baltische
Studien”
- periody-
ku poświęconym dziejom Pomorza, wydawanym
od 1832 roku. Szczególne i niemal symboliczne zna-
czenie ma artykuł „Das
Karthaus von Schivelbein”,
opublikowany z okazji reformy administracyjnej
Prus, która skutkowała m.in. powrotem Świdwina
po 650 latach w granice administracyjne Pomorza.
Wielką pasją Virchowa okazała się rów-
nież archeologia, którą to pasję rozwijał w ramach
założonego przez siebie w 1869 roku Towarzystwa
Antropologii, Etnologii i Prahistorii (Gesellschaft
für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte).
Już w roku 1871 rozpoczął archeologiczną eks-
plorację Wolina. Jego odkrycia, choć wciąż jesz-
cze półamatorskie, dały obraz wielkości i zasob-
ności tego słynnego grodu Pomorzan. Od roku
1878 ściśle współpracował z jednym z najważ-
niejszych archeologów w dziejach, Heinrichem
Schliemannem, przy dziele jego życia, odkryciu
Troi. Od roku 1987 szczególnego rodzaju hoł-
dem dla archeologicznej działalności Virchowa
jest coroczny wykład jego imienia (Rudolf-Vir-
chow-Vorlesung)
wygłaszany w Römisch-Germa-
nisches Zentralmuseum w Meinz przez wybranego,
szczególnie zasłużonego w danym roku naukowca z
dziedziny paleoarcheologii.
Jednak sprawą, na którą chciałem zwró-
cić uwagę szczególną jest kwestia podejścia Rudol-
fa Virchowa do swoich korzeni. W liście do ojca,
Carla Virchowa (urzędnika miejskiego w Świdwi-
nie), pisał: „to, że pochodzenie przodków naszych
nie jest zbadane jest tylko rzeczą pozorną, dlate-
go, że moje opracowanie doprowadziłem tylko
do roku 1000”. Istotnie, Virchow sumiennie badał
dzieje swojej rodziny. Z jego ustaleń wynikało, że
wywodziła się z okolic dzisiejszego Wierzchowa
(niem. Virchow) w powiecie drawskim. W daw-
nych księgach pierwotnie ich nazwisko zapisywa-
no jako Wirch i Wircho, a wreszcie Virchow. Dla
Rudolfa słowiańskie, autochtoniczne pochodzenie
jego rodziny było powodem do dumy. W dalszej
części swojego listu do ojca tak tłumaczył ich sło-
wiańskie pochodzenie, pisząc o ludzie „który pod
nazwą Pomorzan, czyli mieszkańców nadbrzeża
morskiego, stopniowo oddzielił się od Polaków, a
który zamieszkiwał pierwotnie między Odrą a Wi-
słą, Bałtykiem a Notecią i Wartą. Później dopiero
osiedlający się Niemcy, a zwłaszcza szlachta i mni-
si, wprowadzili niemiecki język, obyczaj i strój”.
O jego słowiańskim pochodzeniu może-
my przeczytać także we wspomnianym już biogra-
mie w „Pommersche
Lebensbilder”,
pisała o nim
również córka Rudolfa, Maria Rabl, w przedmowie
do wydanych listów ojca (R. Virchow,
Briefe an se-
ine Eltern
1839-1864).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin