Pomerania Luty 2015.pdf

(8298 KB) Pobierz
Fùndamentë
kaszëbòznôwstwa
s. 3–10
Portret Róży Ostrowskiej
s. 22–23
Uszanujmy gwary
s. 50–51
Numer wydano dzięki dotacji Ministra Administracji i Cyfryzacji
oraz Samorządu Województwa Pomorskiego
W NUMERZE:
3 Wëchwała
Spòdlowi wiédzë ò kaszëbiznie
Stanisłôw Janka
6 Nônowszô ksążka profesora Jerzégò Trédra
Mark Cëbùlsczi
8 Złoty wiek trwa
Z
prof. Józefem Borzyszkowskim rozmawiają
Łukasz Grzędzicki i Dariusz Majkowski
11 „Zaślubiny” z morzem
Jerzy Nacel
12 Nowa jakość na pomorskich torach
Sławomir Lewandowski
13 Co dalej z gazem łupkowym?
Sławomir Lewandowski
14 Dyplomacja w erze elektroniki?
Stanisław Salmonowicz
16 Tacewnô pòzwa „Grif ”. Wòjcech Czedrowsczi
w papiorach bezpieczi (dz. 5)
Słôwk Fòrmella
18 Wnetka wszëtkò zanôlégô òd samëch
Kaszëbów.
Z prof. Jerzim Trédrã gôdô Stanisłôw Janka
22 Notatki do portretu Róży Ostrowskiej (cz. 1)
Andrzej Mestwin Fac
24 Szlachama chëczë patróna
Matéùsz Bùllmann
26 Początki biblioteki publicznej w Redzie
Bogusław Breza
29 Kapłan, patriota, polityk
Maria Rogenbuk
31 Finisaż ekspozycji w Koszalinie
Wacław Nowicki
32 Kaszëbsczi dlô wszëtczich. Ùczba 40
Róman Drzéżdżón, Danuta Pioch
34 Podziemny skarb Gdańska
Marta Szagżdowicz
I–VIII NAJÔ ÙCZBA
35
36
36
Z pracowni porcelany w Chmielnie
Monika Michałek
Na obczyźnie
Kazimierz Ostrowski
Na wëcygniãcym
Tłom. Ana Jankòwskô
38
38
39
40
41
42
43
44
45
45
Szkólnëch kaszëbsczégò corôz wiãcy
Łukôsz Zołtkòwsczi
Zapomniana rocznica
Krzysztof Kowalkowski
Ło dziadku Lełónie – Sztórmnie (Sturmowskim)
Zyta Wejer
Pruska Szkocja za Drwęcą
Jacek Borkowicz
„A ziemia trwa po wszystkie czasy”
Matéùsz Bùllmann
Kastka do òdjimków
rd
Nasza pani profesor
Jerzy Szmytka
Młodzi na przekór metryce
Marek Adamkowicz
Działo się w Gdańsku
Teresa Juńska-Subocz
Listy
46 Zrozumieć Mazury. Wuttka
Waldemar Mierzwa
48
Z Tobą bëc
– Kirkòwsczi a Lewańczik
–
Wanoga z piesnią
Tómk Fópka
50 W poszukiwaniu szacunku dla gwar
Łukasz Grzędzicki
52 Z drugiej ręki
53 Lektury
58
60
61
67
68
Jak Kaszëbi Tërków kòl Widna bilë
Gracjana Pòtrëkùs, Macéj Bańdur
Lëdowé melodie na jazzową nótã
Halina Malijewska, tłom. DM
Klëka
Wùja Féliks na gòscënie
Tómk Fópka
Pëlckòwsczi ópòwie
Rómk Drzéżdżónk
66 Sztorëm we Wiôldżi Wsy
POMERANIA
GROMICZNIK 2015
Od redaktora
Spòdlowô wiédza ò kaszëbiznie
ma za sobą pierwszą pro-
mocję, która odbyła się w wejherowskim Muzeum Piśmien-
nictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej. Prof. Jerzy Treder
w swoim popularnonaukowym dziele opisał m.in. status
kaszubszczyzny, historię badań nad językiem kaszubskim,
słowniki, atlasy i mapy językowe. Wszystko to oczywiście po
kaszubsku. W „Pomeranii” publikujemy treść laudacji, którą
wygłosił podczas wspomnianej promocji w Wejherowie Sta-
nisław Janke, omówienie
Spòdlowi wiédzë...
pióra prof. Marka
Cybulskiego oraz wywiad z jej autorem. Mamy nadzieję, że zachęci to Państwa do
sięgnięcia po tę książkę.
Koniecznie trzeba także przeczytać najnowsze dzieło prof. Józefa Borzyszkow-
skiego, który podjął się niełatwego zadania: napisania książki, która – jak napisał we
wstępie – „ma z założenia być swoistym wademekum – przewodnikiem po historii
Kaszubów w dziejach Pomorza”. O pracy
Historia Kaszubów/Historiô Kaszëbów
roz-
mawiamy w tym numerze z jej autorem. Warto zaznaczyć, że to początek całej serii
publikacji, której kolejne tomy będą ukazywać m.in. historię literatury oraz rozwoju
języka kaszubskiego i ruchu kaszubsko-pomorskiego. Redaktorem tej serii jest prof.
Cezary Obracht-Prondzyński.
Zapewne książki te dla wszystkich naszych Czytelników będą prawdziwą gratką,
a dla nauczycieli języka kaszubskiego to lektura więcej niż obowiązkowa.
80-837 Gdańsk
ul. Straganiarska 20–23
tel. 58 301 90 16, 58 301 27 31
e-mail: red.pomerania@wp.pl
ADRES REDAKCJI
REDAKTOR NACZELNY
Dariusz Majkowski
Bogumiła Cirocka
ZASTĘPCZYNI RED. NACZ.
ZESPÓŁ REDAKCYJNY
Piotr Machola (redaktor techniczny)
Marika Jelińska (Najô Ùczba)
(WSPÓŁPRACOWNICY)
KOLEGIUM REDAKCYJNE
Edmund Szczesiak
(przewodniczący kolegium)
Andrzej Busler
Roman Drzeżdżon
Piotr Dziekanowski
Aleksander Gosk
Ewa Górska
Stanisław Janke
Wiktor Pepliński
Bogdan Wiśniewski
Tomasz Żuroch-Piechowski
Dariusz Majkowski
PRENUMERATA
Pomerania z dostawą do domu!
Koszt prenumeraty rocznej krajowej z bezpłatną dostawą do domu: 55 zł. W przypadku prenu-
meraty zagranicznej: 150 zł. Podane ceny są cenami brutto i uwzględniają 5% VAT.
Aby zamówić roczną prenumeratę, należy
• dokonać wpłaty na konto: PKO BP S.A. 28 1020 1811 0000 0302 0129 35 13, ZG ZKP,
ul. Straganiarska 20–23, 80-837 Gdańsk, podając imię i nazwisko (lub nazwę jednostki
zamawiającej) oraz dokładny adres
• zamówić w Biurze ZG ZKP, tel. 58 301 90 16, 58 301 27 31, e-mail: red.pomerania@wp.pl
• Prenumerata realizowana przez RUCH S.A: zamówienia na prenumeratę (...) można skła-
dać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy
kierować na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Infolinią Pre-
numeraty pod numerem: 22 693 70 00 – czynna w dni robocze w godzinach 7–17. Koszt
połączenia wg taryfy operatora.
Zamawiający roczną prenumeratę obejmującą co najmniej 6 miesięcy 2015 roku
otrzymają jedną z książek do wyboru.
Lista pozycji do wyboru jest dostępna na stronie www.miesiecznikpomerania.pl/kontakt/pre-
numerata oraz w styczniowym numerze „Pomeranii”, na s. 66. Książki wyślemy we wrześniu br.
2
TŁUMACZENIA
NA JĘZYK KASZUBSKI
Anna Jankowska
Dariusz Majkowski
Iwona Makurat
Kuźnica, fot. Sławomir Lewandowski
FOT. NA OKŁADCE
WYDAWCA
Zarząd Główny
Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego
80-837 Gdańsk
ul. Straganiarska 20–23
Wydawnictwo Bernardinum Sp. z o.o.
DRUK
Redakcja zastrzega sobie prawo
skracania i redagowania artykułów
oraz zmiany tytułów.
Redakcja nie ponosi odpowiedzialności
za treść ogłoszeń i reklam.
Wszystkie materiały objęte są
prawem autorskim.
POMERANIA
LUTY 2015
TÉMA MIESĄCA – FÙNDAMENTË KASZËBÒZNÔWSTWA
Wëchwała
Spòdlowi wiédzë ò kaszëbiznie
S TA N I S Ł Ô W J A N K A
Pamiãtóm jak dzys ten czas. Béł rok 1980.
Jô w tim cządze ju przez rok robił w re-
dakcji miesãcznika „Pomerania”. Dosc
mało jesz jô wiedzôł ò historii i lëteratu-
rze Kaszëbów. A tuwò prawie w ksãgarni
na ùlicë Wałowi we Gduńskù, w òknicë,
jô ùzdrzôł ksążkã Kaszubszczyzna Hanë
Pòpòwsczi-Tabòrsczi, wëdóną przez
Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Jô
tã ksążkã przeczëtôł przez jeden dzéń,
i dzysô wiém, że jô doznôł taczi ilumina-
cji, jak Jan Karnowsczi, czedë przeczëtôł
Słownik języka pomorskiego czyli kaszub-
skiego Sztefana Ramùłta. „Jô mùszã
wëznac, że jô béł czësto òszołomiony
– pisôł Karnowsczi. – Jô doznôł jakbë
nagłégò òbjawieniô. Kaszëbizna, do-
tëchczas tak pòniżónô, mie sã ùkôzała
we fantasticznym, widzałim dzejowim
widze – jakò samòdzelny słowiańsczi
jãzëk, samòjistny wëkłôdnik kaszëbsczi
dëszë, chtëren je òstatną négą przódë
wiôldżégò i biôtkarsczégò plemieniô sło-
wiańsczich Pòmòrzón. Jô chòdzył przez
jaczis czas jak w spikù” – pòdsztrëchnął
młodokaszëba.
Ze mną bëło dëcht tak samò. I hewò
le terô, pò dwadzesce piãc latach, jô wzął
do rãczi drëdżé wëdanié, pòprawioné
i ùzupełnioné, ksążczi Spòdlowô
wiédzô
ò kaszëbiznie profesora Jerzégò Trédra.
Moja pierszô refleksjô pò przeczëta-
nim ti pùblikacji je hewò le takô: Jak to
sã piãkno parłãczi z czasama Cenôwë!
Przed nim badérowanim kaszëbiznë
zajimelë sã Miemc Karl Gottlob von An-
ton, pastor Mazur-Miemc Gottlieb Lo-
rek, szkólny i kaznodzeja Mazur-Pòlôch
Krësztof Mrąga (Mrongovius) i ùczałi
Rusk Pioter Prejs, chtërny ò Kaszëbach pi-
selë w swòjich jãzëkach. Czej nastôł Flo-
rión Cenôwa i zaczął pisac pò kaszëbskù,
tej Kaszëbi w kùńcu przemówilë swòjim
głosã. Taczi je dzysô spiónk ksążczi
Prof. Jerzi Tréder i Justina Pòmierskô òbczas promòcyjnégò zéńdzeniô w Wejrowie,
na chtërnym S. Janka wëgłosył drëkòwóną tuwò „Wëchwałã...”
Jerzégò Trédra z dokazama Floriana Ce-
nôwë: Kaszëba piszë pò kaszëbsku ò ka-
szëbiznie! (...)
Ùsôdzca Spòdlowi
wiédzë ò kaszëbi-
znie bëlno pòkazëje, jakô cãżkô, długô
i pòkrąconô bëła droga kaszëbiznë do
ji dzysdniowégò statusu – apartnégò
jãzëka ùsankcjonowónégò 6 stëcznika
2005 rokù przez Sejm Rzeczpòspòliti
Pòlsczi aktã Ustawa
o mniejszościach naro-
dowych i etnicznych oraz o języku regional-
nym. Samò miono Kaszëbë (w pòstacy:
dux Cassubie), do dzys jesz krëjamné,
pòjawiło sã w bùllë papieża Grzegòrza
IX 10 strëmiannika 1238 rokù, to je do-
kładno 777 lat temù.
Wôżné je to, co pòdczorchnął aùtor,
że kaszëbizna zaczãła sã apartnic òd
VIII do IX stalata i że w całoscë tak pò
prôwdze różnice midzë kaszëbizną
a pòlaszëzną, na taką skalã jak dzys, to
sprawa òstatnëch wieków. Z drëdżi stro-
në òdkądka kaszëbizna nalazła swòjégò
dëcha w lëteraturze, to równak wcyg je
wiôlgô nierównosc statusu midzë ka-
szëbsczim i pòlsczim, to znaczi, że jesz
dzysô kaszëbizna je jãzëkã niższi randżi.
Baro òsoblëwô, ale i téż baro pòzy-
tiwnô je takô hewò le statistika: przed
150 latama pisôł pò kaszëbskù jeden jedi-
ny Cenôwa, dzysô pisze, jak òbrechòwôł
Jerzi Tréder, tësąc sztëk lëdzy. Czë
kaszëbizna pò prôwdze, w widze tëch
lëczbów, dżinie?!
Jaczi profesor widzy retënk dlô naji
rodny mòwë? Edukacjô, edukacjô i jesz
rôz edukacjô! Tuwò donëchczasné sta-
tisticzi nie są łgarstwã: „w szkòłowim
rokù 2013/2014 ùczëło sã 17147 ùczniów
w 426 môlach”, a ùprawnienia do ùczbë
kaszëbsczégò jãzëka dostało kòle 600
sztëk szkólnëch, co wicy: pòwstało czi-
lenôsce ùczbòwników i metodicznëch
materiałów, chòc aùtor ùwôżô, że to
wcyg je ò wiele za mało. Bëła kaszëbi-
sticznô specjalizacjô na filologii pòlsczi
Gduńsczégò Ùniwersytetu, a do dzy-
sô mòże sã ùczëc w kaszëbisticznëch
pòdiplomówkach na ùczelniach we
Gduńskù i Słëpskù. Zwińcowanim tegò
wszëtczégò je òtemkłô w 2014 rokù
(do czegò baro sã przëczëniła pòsélcka
Teréza Hoppe) etnofilologiô kaszëbskô
na Gduńsczim Ùniwersytece. Jô temù
POMERANIA
GROMICZNIK 2015
3

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin