10
Na działalność społeczną i gospodarczą w miastach potrzeba terenu. Struktura użytkowania ziemi w miastach jest wypadkową działania różnych podmiotów, ale nie jest przypadkowa. Istnieją bowiem ogólne prawidłowości rządzące procesem kształtowania się tej struktury. Na podstawie dokładnej analizy struktury użytkowania terenów w miastach województwa opolskiego S. Liszewski ustalił, iż w badanym zbiorze udział poszczególnych rodzajów użytkowania ziemi był następujący :
Tereny mieszkaniowe – zajmowały ponad 25 % powierzchni terenów zagospodarowanych
Tereny produkcyjne - 23 %
Tereny komunikacyjne – 22 %,
Tereny zielone – 16 %,
Tereny usługowe - 8 %
Pozostałe tereny zainwestowane - 6 %.
Na rozmieszczenie wymienionych typów terenów oraz ich udział w strukturze przestrzennej mogą wpływać między innymi :
- wielkość miasta,
- struktura funkcjonalna miasta,
- warunki fizyczno-geograficzne,
- cechy ludności (np. status majątkowy, struktura wieku), które kształtują zapotrzebowanie
na określony typ działalności.
- Struktura użytkowania terenu,
- relacje między poszczególnymi rodzajami użytkowania,
- intensywność użytkowania
mają zasadniczy wpływ na funkcjonalność oraz harmonijność organizmu miejskiego.
W miastach Europy Zachodniej (Norymberga, Monachium, Bonn, Sztokholm, Zurych,
Haga) zarejestrowano przykładową strukturę użytkowania ziemi :
- tereny mieszkaniowe : 40 – 43 %
- tereny usług i biznesu : 10 – 14 %
- tereny przemysłowe i składowe : 11 – 15 %
- tereny komunikacyjne : 18 – 21 %
- tereny zielone i tereny urządzeń rekreacyjnych : 10 – 15 %
W chwili rozpoczęcia procesu wdrażania nowego modelu społeczno-gospodarczego w Polsce
struktura użytkowania terenów w dużych miastach Polski istotnie różniła się od
struktury użytkowania ziemi w miastach zachodnioeuropejskich
Porównanie, które przeprowadził Z. Ziobrowski wskazuje, że w dużych miastach polskich udział terenów mieszkaniowych nie przekraczał 40 %.
W Krakowie – wyniósł on - 36 %
w Warszawie - 36 %
we Wrocławiu - 38 %.
Wynikało to z wieloletniej tendencji do rozwoju dzielnic zabudowy wielorodzinnej
i bardzo ograniczonej roli budownictwa jednorodzinnego.
Oprócz nadmiernego zagęszczenia terenów mieszkaniowych, ich cechą był niedorozwój usług i terenów rekreacyjnych.
Miasta polskie w stosunku do miast państw Europy Zachodniej cechowały się wyraźnie większym udziałem terenów przemysłowych (16 – 22 % terenów zainwestowanych).
Relatywnie duży udział terenów przemysłowych w miastach polskich, wiązał się z ich bardziej ekstensywnym wykorzystaniem niż miast w EUROPIE ZACHODNIEJ.
Na wysoki odsetek terenów przemysłowych wpłynął też duży udział przemysłu wydobywczego i surowcowego – w gospodarce miast polskich.
Analiza przeprowadzona nas początku lat 90. XX w. wykazała, że udział terenów komunikacyjnych w miastach Polski i Europy Zachodniej jest podobny (18 – 21 %).
Jednak w związku z ówczesnym, o połowę niższym poziomem motoryzacji i usług transportowych oznacza to, bardziej ekstensywne wykorzystanie tych terenów w Polsce.
STRTUKTURA UŻYTKOWANIA TERENÓW w miastach – przeobrażała się wraz ze zmianą uwarunkowań społecznych i gospodarczych
TERENY MIESZKANIOWE
Funkcja miejsca zamieszkania należy do najbardziej oczywistych, elementarnych funkcji miasta.
Wyróżnia się kilka typów zabudowy mieszkaniowej :
1. Zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna.
2. Zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna
a) zabudowa wielorodzinna - zwarta
b) zabudowa wielorodzinna – luźna
Ad. 1) ZABUDOWA MIESZKANIOWA JEDNORODZINNA
Dzielnice zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej – złożone z domów przeznaczonych dla jednej rodziny – to jeden z dwóch podstawowych typów zabudowy mieszkaniowej. Nawiązują one do pewnych cech zamieszkania na wsi. Obszary zabudowy jednorodzinnej są bardzo zróżnicowane.
Do grupy tej należą :
- tereny rezydencji podmiejskich,
- dzielnice willowe tworzone przez domy wolnostojące,
- osiedla domów jednorodzinnych szeregowych,
- zabudowa zagrodowa (zabudowania rolnicze, składające się z domu mieszkalnego,
stodoły i innych budynków gospodarczych),
- zabudowa jednorodzinna pozostała (złożona z obiektów o stosunkowo niskim standardzie).
Przestrzenne układy zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej – mają swobodne formy osiedli realizowanych według określonego planu. Swobodne formy zabudowy rozwinęły się w miastach, których wzrost dokonał się przed wprowadzeniem regulacji urbanistycznych. Obszary te charakteryzuje bezplanowy układ dróg, rozproszenie domków, i wymieszanie z punktu widzenia społecznego.
Geneza planowania osiedli zabudowy jednorodzinnej należy doszukiwać się w Howardowskiej koncepcji miasta ogrodu i konieczności polepszenia warunków zamieszkania rodzin robotniczych. Właściciele kopalń, kolei i innych przedsiębiorstw zaczęli budować osiedla domków jednorodzinnych, których kształt niekoniecznie odpowiadał pierwotnej koncepcji miasta ogrodu.
Sposobem na obniżenie kosztów eksploatacji domów była standaryzacja konstrukcji, co jednak w efekcie wywołało monotonię powstającyh form.
Forma osiedla zabudowy jednorodzinnej, realizowanego według określonego planu, upowszechniła się w wielu krajach i została przeniesiona na obszary kolonizowane. Jest to funkcjonalny sposób zorganizowania terenów mieszkaniowych przez podzielenie ich na fragmenty obsługiwane wewnętrzną siecią dróg.
TERENY MIESZKANIOWE - c.d.
KSZTŁAT OSIEDLA DOMÓW JEDNORODZINNYCH zależy m. in. od :
1. Wielkości działek (element decydujący o gęstości zabudowy)
2. Układu sieci drogowej,
3. Statusu społecznego mieszkańców, odzwierciedlanego w rozmiarach i kształcie
domów, zastosowanych materiałach budowlanych, zagospodarowania terenu wokół
domu itp.
Osiedla zabudowy jednorodzinnej przeznaczone są dla mieszkańców o różnym statusie społecznym. Są to zarówno :
- osiedla robotnicze, niejednokrotnie tworzone przez duże przedsiębiorstwa,
- dzielnice zamieszkane przez klasy średnie,
- zespoły luksusowych willi klas wyższych
- rezydencje podmiejskie dla najbogatszych (głównie USA i bogate kraje Europy
Zachodniej).
ZABUDOWA MIESZKANIOWA WIELORODZINNA
Określenie : ZABUDOWA MIESZKANIOWA WIELORODZINNA - odnosi się zarówno do małych domów z kilkoma mieszkaniami, jak i do bloków zamieszkanych przez kilkadziesiąt, a nawet kilkaset rodzin. Niewątpliwie wspólną cechą tej zabudowy jest fakt, że pod jednym dachem mieszka więcej niż jedna rodzina.
ZABUDOWA MIESZKANIOWA WIELORODZINNA ZWARTA.
Stanowi podstawową tkankę urbanistyczną starych dzielnic mieszkaniowych. Przestrzenne układy historycznej zabudowy miast europejskich są zróżnicowane i zależą od koncepcji urbanistycznej, realizowanej w okresie ich powstawania (są to zarówno plany szachownicowe, promienisto-koncentryczne, jak i układy nieregularne).
Dzielnice mieszkaniowe z przełomu XIX i XX w. pochodzą z okresu rewolucji przemysłowej i pierwszej fazy urbanizacji, związanej z przyśpieszoną koncentracją ludności w miastach.
Dzielnice te powstawały na obrzeżach starych centrów miast, lub w przypadku miast budowanych w tym okresie – w samym centrum.
Stare dzielnice charakteryzuje :
- zabudowa - obrzeżna
- nadmierne zagęszczenie,
- brak zieleni,
- przestarzałe wyposażenie.
Niektóre z tych dzielnic :
- podupadły,
FORMY UŻYTKOWANIA TERENÓW MIEJSKICH - c.d.
ZABUDOWA MIESZKANIOWA WIELORODZINNA -c .d.
- zostały zasiedlone przez najuboższe grupy ludności, imigrantów, czy ludność
kolorową
- z powodu braku remontów – stały się szczególnym rodzajem slumsów, znajdujących
się w pobliżu centrum miasta.
(Przykłady tego typu procesów można było zaobserwować w USA – np. w Nowym
Jorku).
Do I wojny światowej układ przestrzenny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej w Polsce miał tradycyjną formę – zabudowy obrzeżnej, wzdłuż ulic i dróg. Siatka ulic wyznaczała układ gęsto zabudowanych bloków urbanistycznych z wewnętrznymi dziedzińcami. Rosnące zagęszczenie zabudowy spowodowało powstanie dziedzińców – studni.
Do ujemnych cech takiego układu należą między innymi :
- brak przewiewu,
- niedoświetlenie mieszkań (szczególnie w narożnikach),
- uciążliwości związane z ruchem ulicznym.
ZABUDOWA MIESZKANIOWA WIELORODZINNA LUŹNA
Inny typ zabudowy stanowią osiedla – zorganizowane i planowane od podstaw.
Pojawienie się pierwszych osiedli i domów wielorodzinnych – luźno stojących, było wyrazem troski społecznej o warunki zamieszkania dla robotników. Początkowo budowano je w pobliżu centrum miast. Później ze względu na ceny gruntów – realizowano je na obrzeżach miast.
Osiedla te początkowo składały się z kilku lub kilkunastu budynków. Z czasem powstawały ich całe zespoły zdolne pomieścić nawet kilkadziesiąt tysięcy osób.
W okresie międzywojennym w Polsce starano się wdrażać nowe koncepcje zabudowy
Mieszkaniowej. Według tych koncepcji jednostka mieszkaniowa staje się jednolitym zespołem budynków mieszkaniowych ustawionych w otwartej, zazielenionej przestrzeni, wyposażonym w podstawowe usługi.
Przykładem polskiej szkoły urbanistycznej są zespoły mieszkaniowe WSM (Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej). Te „kolonie mieszkaniowe” (1500-2500 mieszkańców), charakteryzują się :
- dużym, zamkniętym dziedzińcem (bez komunikacji kołowej),
- wyposażeniem dziedzińca w urządzenia do wypoczynku i zabaw dla dzieci,
- odwróceniem budynków tyłem do ulicy (głównie pomieszczenia mieszkalne od strony
dziedzińca),
Generalnie następowało stopniowe odstępowanie od zabudowy obrzeżnej i dążenie do ustawiania budynków prostopadle do ciągu komunikacyjnego (ustawienie grzebieniowe),
W celu zmniejszenia uciążliwości, związanych z ruchem ulicznym.
ZABUDOWA MIESZKANIOWA WIELORODZINNA LUŹNA - c.d.
Taki układ ma również swoje wady, na które zwrócono uwagę przy ocenie różnych typów osiedli mieszkaniowych.
W okresie powojennym nastąpiła dalsza ewolucja w zakresie projektowania zabudowy terenów mieszkaniowych.
Można wyróżnić następujące etapy :
1. MIĘDZYWOJENNA „RACJONALNA ZABUDOWA” – np. osiedle „MOKOTÓW”
w Warszawie, w którym 3-piętrowe budynki łączą się z zielenią osiedlową,
mieszkania parterowe mają własne ogródki. Nie ma ruchu samochodowego, nie ma
parkingów.
2. Okres tzw. „SOCJALISTYCZNEGO REALIZMU” – krótki okres powrotu do obrzeżnej
zabudowy ulic (NOWA HUTA).
3. Powrót do luźnej zabudowy w latach 60. XX w. Zróżnicowanie wysokości budynków.
Budownictwo wielkopłytowe.
4. Lata 70. XX w. – fabryki domów. Wielotysięczne osiedla składające się z zespołów
mieszkaniowych (np. Usynów-Natolin w Warszawie).
Powstają DZIELNICE WIELKICH BLOKÓW, nowoczesne osiedla mieszkaniowe,
składające się z wolno stojących, wielokondygnacyjnych budynków.
W krajach realnego socjalizmu, w okresie realizacji zasad gospodarki centralnie sterowanej – osiedla wielkich bloków - traktowano jako podstawowy sposób zaspokajania potrzeb mieszkaniowych społeczeństwa.
W krajach Europy Zachodniej – ten typ budownictwa wielorodzinnego zaspokaja potrzeby uboższych grup ludności.
Wyraźne piętno na kształcie dzielnic mieszkaniowych wywarły :
- normatywy dotyczące wielkości i struktury mieszkań
- ograniczenia wynikające z przyjętych technologii budowlanych – fabryki domów
nie pozwalały na tworzenie większej liczby typów budynków.
Czynniki te doprowadziły do uniformizacji i monotonii, wyraźnie widocznych w polskich osiedlach mieszkaniowych, zbudowanych w okresie powojennym.
Z powodu niekorzystnych cech osiedla mieszkaniowe w krajach postsocjalistycznych wymagają rehabilitacji i modernizacji.
zabudowy osiedli mieszkaniowych :
ZABUDOWA MIESZKANIOWA WIELORODZINNA - c.d.
1. TYP GRZEBIENIOWY - Prezentuje zespół budynków równoległych do siebie (lub
prawie równoległych), usytuowanych na osi N-S.
2. TYP BLOKOWY - to zespół budynków tworzących najczęściej prostokątne,
wyodrębnione przestrzennie wnętrza urbanistyczne, na ogół
wpisanych w prostokątną sieć ulic i ciągów pieszych.
3. TYP GNIAZDOWY - tworzą zespoły budynków najczęściej punktowych,
otaczających wnętrze o cechach użytkowych odmiennych
od cech przestrzeni poza gniazdem.
4. TYP LINIOWY - tworzą bardzo długie, pojedyncze budynki lub zestawy budynków
krótszych. Komponowane są one w oparciu o linię prostą, łamaną
lub krzywą. Tworzy się linia zabudowy w postaci pasm.
5. TYP MEANDROWY - to zestawy skomponowane z budynków, które tworzą układy
wnętrz wzajemnie sprzężonych, o zróżnicowanym charakterze
funkcjonalnym.
Na podstawie analiz wybranych osiedli w Warszawie, stwierdzono że :
- najbardziej niekorzystne wydają się być układy grzebieniowe. Charakteryzują się one
monotonią i schematyzmem. Budynki sytuowane są równolegle, zwykle wejściami w tą
samą stronę, nie tworzą granic przestrzeni, która mogła być użytkowana przez określoną
grupę mieszkańców.
- Zabudowa blokowa lepiej stymuluje rozwój więzi sąsiedzkich i identyfikacji
mieszkańców z określonym otoczeniem, ponieważ budynki są usytuowane wokół
wspólnego dziedzińca. Układ ten zakłóciły tendencje do bardziej intensywnego
wykorzystania terenu (zwiększano wysokość zabudowy i wypełniano wnętrza obiektami
usługowymi, jak żłobki czy przedszkola, w rezultacie eliminując wspólną przestrzeń).
- Układy gniazdowe – mają podobne zalety i są korzystne pod warunkiem, że ze względów
oszczędnościowych nie zwiększono zbytnio liczby kondygnacji. W przypadku budynków
11-kondygnacyjnych znaczna się część wnętrz jest zajęta przez powierzchnie techniczne
(dojazdy do śmietników, drogi pożarowe, parkingi).
- W zabudowie liniowej – powstają wnętrza o znacznie większej skali. Tworzą się w ten
sposób „przestrzenie niczyje”.
Rezultatem polityki mieszkaniowej w okresie 40-lecia realnego socjalizmu (gospodarki
centralnie sterowanej, było powstanie znacznej liczby mieszkań charakteryzujących się stosunkowo niskim standardem i niską jakością wykonania. Dzielnice składające się z bloków zbudowanych z technologiami przyjętymi w różnych okresach (wielki blok, wielka płyta, fabryki domów) stopniowo degradują się i wymagają intensywnej odnowy i rekonstrukcji.
Coraz częściej – tereny wielkich blokowisk zalicza się do zabudowy substandardowej,
Charakteryzującej się wysokimi kosztami eksploatacji i znacznym zużyciem technicznym technicznym i społec...
aaaandziaaaaa