Geriatria-i-pielęgniarstwo-geriatryczne-Bielawska.docx

Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne
Wykład 1, 02.10.2014 Dr n. med. J.Bielawska

POJĘCIA GERATRYCZNE

·         Geriatria
Termin wprowadzony w roku 1909 przez rosyjskiego psychologa Nikołaja A.Rybnikowa na oznaczenie gałęzi gerontologii i medycyny, która zajmuje się podstawowymi aspektami zdrowia i opieki zdrowotnej nad osobami starszymi, chorobami wieku starszego, diagnostyką, profilaktyką i leczeniem osób starszych.

·         Gerontologia
Nauka zajmująca się procesem starzenia się człowieka oraz naukowym badaniem wszelkich aspektów biologicznego, psychologicznego i społecznego starzenia się. Intresuje się kulturowo społeczną, polityczną i ekonomiczną stroną starzenia się ludzkości.

·         Stary- nieprawidłowo

·         Starszy- prawidłowo

·         Ciswestyzm

Dążenie do przyjęcia cech właściwych innemu okresowi życia, czyli „odmładzanie się” lub „postarzanie się” za pomocą określonego ubioru, fryzury, stylu zachowania itd.

·         Pedomorfoza
Termin używany w porównaniach na oznaczenie zachowania cech młodzieńczych w życiu dorosłym. Metaforycznie pedomorfozę określa się jako „młodość bez kalendarza”.

·         Ageizm
Określenie wprowadzone w 1969 roku przez Roberta N. Burlena na określenie stereotypizacji, dyskryminacji oraz uprzedzeń z powodu wieku.
Źródeł ateizmu doszukujemy się w stereotypach i uprzedzeniach dotyczących starości i starzenia się.
Ageizm określa się często jako narzucanie innym własnych przekonań na temat tego, co można lub powinno się robić w wieku starszym.
Brunon Synak, socjolog, wprowadził neologizm „ageizm”.

Do podstawowych rodzajów dyskryminacji ludzi starszych zalicza się:

1. Dystansowanie się: unikanie wchodzenia w bliskie relacje i nieformalne kontakty osobami starszymi, niepełnosprawnymi, niedołężnymi lub dementywnymi.
2. Dewaluowanie: upowszechnianie własnych przekonań o negatywnych właściwościach określonej grupy ludzi starszych i/lub niepełnosprawnych połączonych pogardą.
3. Delegitymizacja: polega na tym, że negatywny stosunek jednych ludzi do drugich zostaje utrwalony społecznie w postaci odpowiednich przepisów prawnych lub dyrektyw, sankcjonujących zaliczanie danej jednostki do negatywnej kategorii społecznej, pozbawionej pewnych praw, np.pozbawienie prawa do bezpłatnego przejazdu osoby wymagającej opieki, a zachowanie zniżki za przejazd opiekuna. Ograniczenie dostępu do ubezpieczeń społecznych osób starszych.
4. Segregacja: fizyczne izolowanie jednostki lub grupy osób od całego środowiska społecznego.
5. Eksterminacja: biologiczne wyniszczanie osób należących do określonej kategorii społecznej, np.chorób psychicznych, osób starszych.

Marek Tabin (socjolog) i Jerzy Jedlicki (historyk i publicysta) przez analogię do takich terminów jak: „rasizm” i „seksizm” utworzyli nowe określenie „wieksizm” („geriatryzm”).

Generacja sandwicz

·         Osoby, które przekroczyły wiek środkowy i znajdują się w okresie wieku dojrzałego (między 40.a 60 r.ż) i które muszą zadbać z jednej strony o młodą generację (wchodzące w samodzielne życie dorosłe dzieci), z drugiej strony o starsze pokolenie (rodziców w podeszłym wieku).

·         Określenie generacji sandwicz dotyczy także dziedziny ubezpieczeń społecznych i sytuacji, gdy aktywne osoby w średnim wieku muszą, jednocześnie ponosić koszty formacji młodej generacji (wykształcenie, zawód, usamodzielnienie się) oraz koszty zabezpieczenia społecznego pokolenia w podeszłym wieku, czyli utrzymania i emocjonalnego oraz finansowego wsparcia starszych rodziców.

Geraskofobia

·         Nienormalny i uporczywy lęk przed starzeniem się i starością, przed stawaniem się osobą starszą.

·         Wynika z obawy przed utratą niezależności, obniżeniem aktywności i sprawności po przejściu na emeryturę oraz upośledzeniem mobilności w starszym wieku.

·         Geraskofobię opisała Simone de Beauvoir (1908-1986)
„ Nienawidzę swego obrazu w lustrze. Nad oczami czapka, pod oczami nabrzmiałe worki, twarz zbyt pełna, wokół ust grymas smutku rysujący zmarszczki (…) pozostałą mi tylko zazdrość wobec młodej służącej, bo przed nią stało jeszcze życie, życie pozbawione przeczucia nieuchronnego końca, który odbiera człowiekowi wszystko łącznie ze sławą i powodzeniem”.

Geriorytm

·         Program aktywności starszego człowieka we współczesnym świecie i środek do osiągnięcia zdrowej i pogodnej starości, obejmujący gimnastykę, ruch oraz odpowiednio i rozsądnie dozowane obciążenie fizyczne osoby starszej.

·         Najważniejszą zasadą jest równomierne rozłożenie w czasie obciążenia fizycznego organizmu, dlatego ćwiczenia gimnastyczne obejmują 3 fazy stopniowego zwiększania i ostrożnego dawkowania wysiłków i bodźców- zazwyczaj codziennie w rytmie dwa razy dziennie po 15 minut

Gerodietetyka

·         Dział dietetyki zajmujący się racjonalnym żywieniem ludzi starzejących się i starszych, jakością i rodzajem pożywienia przeznaczonego dla osób starszych.

·         Jest to ważny element profilaktyki starzenia się.

·         Dieta ludzi starszych powinna być dietą NAKAZÓW a NIE ZAKAZÓW.

·         Osoby starsze powinny mieć stały rozkład posiłków, organizacja posiłków powinna być jednym z elementów ich czynnego stosunku do życia.

·         Posiłki powinny przeplatać się z ruchem fizycznym.
Konieczna jest troska w sposób podawania i spożywania posiłków.

Gerodoncja

·         To stomatologia geriatryczna.

·         Specjalistyczny dział stomatologii i geriatrii, zajmujący się chorobami narządu żucia i jamy ustnej oraz ich leczeniem w wieku starszym.

Gerohigiena = geratohigiena

·         Dział z pogranicza gerontologii, higieny i medycyny prewencyjnej.

·         Zajmuje się higieną osobistą, higienicznym trybem życia, zagadnieniami aktywnego wypoczynku ludzi starzejących się i starszych oraz badaniami czynników społeczno- higienicznych starzenia się i długowieczności, a zwłaszcza analizą wpływów różnorodnych stron trybu życia ludzi starszych na ich zdrowie, aktywność, długowieczność, zdolność do pracy.

·         Opracowuje zasady zapobiegania chorobom w okresie starzenia się i starości oraz sposoby utrzymania zdrowia w podeszłym wieku.

Gerokomania = sunamityzm

·         To pogląd, że mężczyzna może się odmłodzić przez utrzymywanie stosunków płciowych z młodymi dziewczętami na skutek przedostawania się z ich ciał substancji odmładzających.

·         Niektórzy uważają, że nie tyle sam stosunek płciowy co sama bliskość, ciepło, „tchnienie” młodego ciała powoduje odmłodzenie.

·         Król Dawid (ok.970 p.n.e) był już w podeszłym wieku kiedy znaleziono mu piękną dziewczynę Abisag, Sunamitkę, która zajmowała się pielęgnowaniem króla, usługiwała mu, ale król z nią nie współżył.

·         Dramat sunamityzmu przedstawiał także Karol Szymanowski w operze Hagith (1913)

·         Wyznawcą gerakomanii był holenderski lekarz Herman Boerhaave (1668-1738), który zalecił burmistrzowi z Amsterdamu sypianie między dwiema młodymi dziewczynami, jeśli chce odzyskać siłę i zdrowie.

Geront

·         Członek rady starców, w niektórych państwach starożytnej Grecji, np. Sparcie.

·         Gerontowie wybierani byli spośród obywateli, którzy ukończyli 60 r.ż.

·         Termin „geront” był synonimem „starca”

·         Poparcie takiej osoby (starszej) wiele znaczyło. Mogło także zmienić prawomocny wyrok śmierci, jeśli osoba starsza poręczyła za skazanego.

Geronotkracja

·         System sprawowania rządów przez osoby starsze, w którym dostęp do stanowisk władzy uzależniony był od osiągnięcia zaawansowanego wieku.

·         Rozumiane jest także jako system społeczny, w którym władza , doradztwo należą do najstarszych (mężczyzn) jako warstwy, bądź do szerokiego przedstawicielstwa tej warstwy.

·         Twórcą terminu „ gerontokracja” (1914) jest psycholog i etnolog brytyjski William Halse Rivers, który jednocześnie przedstawił koncepcję gerontokracji jako powszechnej zasady organizacji ludzkiej we współczesnym społeczeństwie rodowym,

·         W społeczeństwach pierwotnych były rządy starszyzny rodowej, a w starożytnej Sparcie- rządy geruzji, czyli rządy rady starców.

Gerontobiznes

·         Określenie o charakterze pejoratywnym, oznaczające działalność handlową, głównie firm farmaceutycznych i kosmetycznych, nastawioną na potrzeby segmentu osób starszych.

·         Przykładem są preparaty odmładzające, polecane przez nurt medycyny anti-aging oraz przez medycynę alternatywną, tj.Biosteron, DHEA, nazywany „fontanną młodości”

·         Zbigniew Kwieciński (1941) na V Zjeździe PT Pedagogicznego użył określenia „edukacyjny gerontobiznes” (2005) na oznaczenie przechodzenia emerytowanych nauczycieli akademickich z uczelni państwowych do uczelni prywatnych.

·         Przykład: kremy z niebieską nakrętką, odrębne półki itd.

Gerontodemografia

·         Zajmuje się min.uwarunkowaniami i konsekwencjami społeczno-demograficznymi starzenia się ludności oraz sposobami pomiaru demograficznego starzenia się.

Gerontoetyka

Nowa dziedzina nauki z pogranicza etyki i gerontologii, zajmująca się etycznymi aspektami gerontologii.

·         Gerontoetyka jest refleksją etyczną, teoretyczną, która na czysto racjonalnej podstawie i bez odniesienia do tradycji autorytetu bada naturę tego co sprawiedliwe i niesprawiedliwe dla osób starszych.

·         Wychodząc z fundamentalnych wartości etycznych w medycynie: sprawiedliwość, dobroczynność, nienadużywanie władzy, autonomia i szacunek- gerontoetyka ustanawia podstawę etycznej umowy między starzejącym się i/lub starszym pacjentem a pracownikiem medycznym.

·         Wspomaga tworzenie etycznego kodeksu zawodowego zajmującego się osobami starszymi.

·         To także moralnie trudne problemy eutanazji, bioetyki, eksperymentów farmaceutycznych i medycznych oraz etyczne aspekty przeżywania starszego wieku (umiejętność korzystania z wolności, akceptacja własnej natury, realizowanie własnego człowieczeństwa..)

Gerontofilia

To przeciwieństwo gerontofobii.

·         Oznacza upodobanie do przebywania w towarzystwie ludzi starszych, dostrzegania ich zalet: doświadczenia, mądrości życiowej, tolerancji

·         W seksuologii polegająca na wykazywani pociągu seksualnego wyłącznie do partnera w znacznie starszym wieku i ze znacznie zaawansowanymi starczymi zmianami w wyglądzie.

·         Ciało osoby starszej pełni tu rolę specjalnego fetysza.

·         Przeważnie dotyczy młodych mężczyzn (mniej młodych kobiet) poszukujących dużo starszej od siebie partnerki/partnera z powodów w pełni seksualnych.

Gerontofobia

·         Niechęć do ludzi starszych, pejoratywne wyobrażenia na ich temat i negatywne postawy wobec osób starszych.

·         Amerykański gerontosocjolog Joseph Hans Bunzel określił gerontogobię jako „ nierozsądny strach i/lub uczucie nieracjonalnej nienawiści wobec osób starszych”.

·         Odmianą jest GERASKOFOBIA – logicznie nieuzasadniony lęk przed starzeniem się i byciem starym człowiekiem.

Gerontologia

Nauka zajmująca się procesem starzenia się. To wielodyscyplinarna dziedzina nauki i wiedzy. Dzieli się na:

1. Gerontologię medyczną: obejmującą geriatrię, geronotohigienę i psychogeriatrię
2. Gerontologię społeczną: w jej obrębie psychologię, socjologię, pedagogikę starzenia się i starości.
3. Gerontologię eksperymentalną lub doświadczalną: z takimi subdyscyplinami jak: biologia starzenia się, gerontofizjologia.
4. Profilaktyka gerontologiczna.

Określenie gerontologia na oznaczenie nauki o starości wprowadził w 1903 roku mikrobiolog rosyjski (osiadły we Francji) Ilja I. Miecznikow (1845-1916).

Gerontologia behawioralna- badanie wszelkich psychologicznych aspektów starzenia się oraz problemów osób starszych.

Gerontologia edukacyjna- termin wprowadzony w 1970 r.przez Howarda Y. McClusky`ego na oznaczenie działu teorii i praktyki gerontologii i pedagogiki społecznej. Zajmuje się uwarunkowaniami życia i edukacji, samokształcenia oraz nauczaniem przez osoby starsze. Obejmuje także działalność oświatowo-informacyjną na temat starości prowadzoną dla społeczeństwa oraz szkolenie osób, które pracują z osobami starszymi. Działa Stowarzyszenie Geronotlogii Edukacyjnej.

Synonimy: edukacja geriatryczna, edukacja gerontologiczna, geragogika, geragogia, gerontopedagogika, gerontologia wychowawcza, pedagogika gerontologiczna, pedagogika starzenia się i starości, wychowanie do starości.

Gerontologia finansowa: samodzielna dyscyplina badawcza z pogranicza gerontologii i finansów (1988). Zajmuje się procesami gromadzenia zasobów pieniężnych i dysponowania nimi przez ludzi starszych, a także kształtowaniem ram instytucjonalnych w tym zakresie.
Jest dyscypliną budowaną na związkach finansów z ekonomią, biologią, psychologią, socjologią, demografią. Dąży do zrozumienia całościowego, życiowego bogactwa doświadczeń oraz aspiracji ludzi starzejących się i ich rodzin.

Gerontologia interwencyjna- określenie wprowadzone przez Paula Baltesa na oznaczenie działu gerontologii, którego zadaniem jest nie tylko opisywanie i wyjaśnianie sytuacji ludzi starszych we współczesnych społeczeństwach, ale i zmiana tej sytuacji ludzi starszych. Jej celem jest profilaktyka, terapia, rehabilitacji, reaktywizacja, czyli przywracanie ludziom starszym aktywność i niedopuszczenie do obniżenia zdolności poznawczych i społecznych. W obrębie tego działu mieści się problematyka przygotowania do starości.

Gerontologia międzykulturowa- dziedzina gerontologii zajmująca się empirycznym badaniem ludzi starzejących się należących do różnych grup kulturowych, w których zachowaniu- pod wpływem rozmaitych doświadczeń-występują przewidywalne oraz istotne statystycznie różnice.

·         Zajmuje się także procesem starzenia się w skali światowej, ujmowanym porównawczo na płaszczyźnie społecznej, ekonomicznej, historycznej, biologicznej.

·         Od 1986 roku w USA wydawane jest czasopismo „Journal of Cross- Cultural Gerontology” poświęcone zagadnieniom gerontologii porównawczej i międzykulturowej.

Gerontologia narracyjna- dział studiów i badań, w których może ujawniać się wewnętrzna perspektywa procesu starzenia się jednostki, dzięki zastosowaniu metody biograficznej i/lub narracyjnej.

Gerontologia prewencyjna- dział ukierunkowany na zapobieganie nieprawidłowemu starzeniu się.

Gerontoseksuologia- dział z pogranicza gerontologii i seksuologii, zajmujący się życiem seksualnym i jego zaburzeniami w okresie starzenia się i starości, seksualnością i zachowaniami seksualnymi w późnym wieku, w tym również osób o odmiennej niż heteroseksualna orientacji seksualnej.

Gerowiktymologia- dział kryminologii i gerontologii zajmujący się ofiarami przestępstw, będącymi w starszym wieku, jak również ofiarami patologii społecznej, np. nadużyć i przemocy, oraz innych zdarzeń skutkujących krzywdą człowieka starszego. Bada także przypadki przestępstw popełnianych przez osoby starsze.

Parentyfikacja- przejęcie przez dorosłe dziecko opieki nad rodzicem starszym. Zdaniem Franka Pittmana nieporozumienia powstają wtedy, gdy dzieci nie dostrzegają pragnienia i potrzeby rodziców, aby prowadzić niezależne życie. Dorosłe dziecko może stać się autokratą, a rodzic osobą zależną i podporządkowaną.

Syndrom Gauguina- oznacza takie zachowanie, przez które osoba starsza usiłuje odnaleźć swoje autentyczne „ja”, aby narodzić się na nowo, przeprowadzić istotną zmianę osobowości lub wytworzyć nową tożsamość poprzez zmianę środowiska.

·         ...