CZASOPIŚMIENNICTWO W POLSCE
i „MERKURIUSZ”
Początki prasy polskiej sięgają XVI wieku, pojawiły się wówczas gazety ulotne tzw. nowiny wydawane tylko przy wielkich okazjach, opisujące ważne wydarzenia.
· XVI wiek – początek prasy polskiej, wychodzą gazety ulotne - nowiny:
1550 Nowiny z Konstantynopola: 1-y druk ulotny w Polsce
Merkuriusz Polski – pismo, co tydzień od 3 stycznia 1661 w Krakowie; rozpoczęcie dziejów prasy w Polsce.
Reprezentowało polityczny program króla Jana Kazimierza.
Powstanie pisma było zagraniem dworu, aby przekonać naród do reformy ustrojowej.
· Twórca: Łukasz Opaliński
· 1-y redaktor: Hieronim Pinocci
· Druki: Jan Gorczynow
· 8-12 stron, było składane szwabachą, z użyciem antykwy i kursywy dla łaciny
· Zawierało informacje z kraju i zagranicy, o polityce i gospodarce, pogodzie
· Numery ekstraordynaryjne - teksty umów i listy panujących
· Nakład 100-300 egz.
· Wydawane przez 7 miesięcy
XVII wiek – choas polityczny w Rzepospolitej uniemożliwa rozwój czasopiśmiennictwa.
XVIII wiek (Oświecenie) - wznowienie wydawania prasy:
· 1718 – Poczta Królewska: staranna polszczyzna, wysoki poziom
· 1729 – pijarzy uzyskują przywilej na wyłączne wydawanie czasopism po polsku. Wydawali:
- Kurier Polski– informacje krajowe, nakład 1000 egz. Od 1737 roku wydawany przez jezuitów, którzy większy nacisk kładli na wiadomości zagraniczne.
- Uprzywilejowane Wiadomości z Cudzych Krajów – informacje zagraniczne
Od 1729: nieprzerwany rozwój prasy polskiej.
Przywilej prasowy przechodził od pijarów do jezuitów – walka między tymi zakonami.
Monopol wydawania prasy w Warszawie: jezuita Stefan Łuskin, Gazeta Warszawska. Format książkowy, 2 razy w tygodniu. Nakład 500-1500 egz.
Płatne ogłoszenia i prenumerata
1790-1792: Ignacy Potocki, Julian Ursyn Niemcewicz, Józek Weissenhoff i Tadek Mostowski wydają Gazetę narodową y obcą jako przeciwwagę dla Gazety Warszawskiej ; informacje z zagranicy, reformy, idea 3 maja, obrady sejmowe.
Nakład 1000-1200 egz., wychodziła 2 razy w tygodniu.
· okres szybkiego rozwoju prasy
· wzrost wpływu czasopism na opinię publiczną
· Warszawa głównym ośrodkiem wydawniczym
· Gazety informacyjne, czasopisma naukowe, literacki i obyczajowe zwane moralnymi
· Prasa we wszystkich dziedzinach życia = rozwój kultury narodowej i kształtowanie się poglądów społeczeństwa
· 1-y tygodnik literacki w Polsce: Zabawy Przyjemne i Pożyteczne 1770-1777. Redaktor Adam Naruszewicz ; charakter polityczny, ożywienie życia literackiego w Polsce i rozpowszechnianie twórczości pisarzy. Z pismem byli związani Adam Naruszewicz i Ignacy Krasicki
· Czasopiśmiennictwo naukowe:
- Pamiętnik Polityczny i Historyczny 1782-1792 wydawany w Warszawie przez Piotra Świtkowskiego: 1-e polskie pismo popularno-naukowe.
Nowinki techniczne w rolnictwie i architekturze, opisy wynalazków.
- w Krakowie Zbiór Tygodniowy Wiadomości Uczonych
2 połowa XVIII wieku: prasa specjalistyczna i społeczna, czasopiśmiennictwo moralne np. Monitor - tytuły propagujące ideę oświecenia, wpływające na opinię publiczną. Miały wychowywać i uczyć.
· Monitor 1765-1785: redagowane przy współpracy Ignacego Krasickiego, Franciszka Bohomolca i Jana Albertrandiego ; zagadnienia polityczne, gospodarcze i społeczne dla elit intelektualnych. Lansowało nowe poglądy, obyczaje, modę i sposób bycia. Wychodziło przez 21 lat.
Wiek XIX – nowy charakter prasy przez społeczne ruchy rewolucyjne w Europie, których początkiem była Wiosna Ludów w 1848. Rozwojowi prasy sprzyjały też postęp nauki i techniki: wynalezienie telegrafu podniosło aktualność informacji w prasie, a wynalazek kolei żelaznej przyspieszył rozpowszechnianie gazet i czasopism.
· Cenzura ze strony zaborców nie doprowadziła do zastoju czasopiśmiennictwa
· Wzrosła ilość gazet i czasopism, z których wiele głosiło program rewolucyjnych przemian społecznych oraz walki o niepodległość
· Prasa postępowa tzw. bibuła - nasilenie cenzury spowodowało tajne drukowanie prasy w małych formatach i na cienkim papierze żeby łatwiej można ją było przekazywać z rąk do rąk.
· Rozdział na pisma informacyjne (gazety) i czasopiśmiennictwo specjalne:
- naukowe - od 1882 do dziś wychodzący "Wszechświat"
- kobiece - założony w 1865 "Bluszcz"
- dziecięce - powstały w 1861 "Przyjaciel Dzieci"
- techniczne - od 1866 do dziś ukazujący się "Przegląd Techniczny"
- literackie - "Biblioteka Warszawska" od 1841
Choniczek.pl