KOZY. Rasy i kierunki użytkowania.pdf

hodowla

KOZY. Rasy i kierunki użytkowania

Na początku

była koza

Pochodzenie kóz, podobne jak owiec, ma charakter polii-

letyczny. Oznacza to pochodzenie od różnych przodków, co

prawda nie spokrewnionych, ale wykazujących podobieństwo

budowy lub izjologii. Koza domowa (Capra hircus syn. Capra

hirca) – ssak z rodziny krętorogich, jest wynikiem krzyżowa-

nia kilku dzikich form.

dlatego, że kozy są doskonałymi

towarzyszami podróży – nie prze-

szkadzają im ciężkie warunki śro-

dowiskowe, potraią wyżywić się

byle czym. Plusem tych zwierząt

był także ich niewielki rozmiar,

ułatwiający sprzedaż kóz do odle-

głych osad. W starożytności istniało

nawet powiedzenie popierające tę

tezę, które głosiło że „posiadanie

czterech kóz daje ci większy zasięg

w handlu i mniejsze ryzyko niż po-

siadanie jednej krowy”. Bez tych

zwierząt migracje plemion ludzkich

mogłyby wyglądać zupełnie inaczej.

Przybycie koczowniczych pasterzy

mobilizowało miejscową ludność

do prób udomowienia także innych

ras zwierząt.

Ze względu na duże znaczenie użyt-

kowe, kozy dostarczające mleka,

mięsa oraz skór, były zwierzętami

niezwykle cenionymi, co znalazło

odbicie w starożytnych wierzeniach

i kultach. W mitologii greckiej, koza

Amaltea wykarmiła Zeusa, który

z wdzięczności uczynił jej róg osła-

wionym „rogiem obitości”.

Koza bezoarowa (capra aegagrus)

do dziś zamieszkuje góry Krety

i Azji Mniejszej. Charakteryzuje się

szablasto wygiętymi rogami, prze-

biegającymi w jednej płaszczyź-

nie bez żadnych skrętów. Jest ona

przodkiem kóz szablorogich z cen-

tralnych Alp.

Capra prisca to wymarły gatunek któ-

ry, występował we wschodniej części

Europy Środkowej. Jego rogi miały

formę spirali łagodnie zagiętej zgod-

nie z kierunkiem wskazówek zegara.

To przodek kóz domowych z Albanii,

Serbii oraz kóz angorskich.

Koza śruboroga (capra faloconerii)

ma rogi skręcone śrubowato w kie-

runku odwrotnym do ruchu wska-

zówek zegara. Żyje Himalajach. Jest

przodkiem kozy czerkieskiej.

Towarzysze podróży

Badania genetyczne współczesnych

kóz ujawniają, że chociaż zostały

one oswojone równolegle w kilku

częściach świata, to geny tych pio-

nierów zmieszały się w całej popu-

lacji. Stało się tak prawdopodobnie

Koza, owca,

dwie krewniaczki

Kozy i owce są ze sobą blisko spo-

krewnione. Dzikie formy kóz i owiec

są trudne do rozróżnienia na pierw-

Kultowe zwierzę

Udomowienie kóz nastąpiło bardzo

wcześnie, w momencie, gdy ludzie

poczęli przechodzić z trybu opar-

tego na zbieractwie i łowiectwie,

do samodzielnej produkcji żywno-

ści. Archeolodzy odkryli, że jeszcze

zanim pierwsze społeczności zaczę-

ły uprawę ziemi, zostały już udo-

mowione takie gatunki zwierząt,

jak pies, renifer, koza i owca. Do-

piero, kiedy ludzie zaczęli uprawiać

ziemię, pojawiła się hodowla bydła,

bawołów, jaków, świń, a na samym

końcu koni, wielbłądów i osłów.

Koza barwna uszlachetniona

11/2011 twój doradca ROLNICZY RYNEK

hodowla

szy rzut oka. Najbardziej wyróżnia-

jącą je cechą jest podniesiony ogon

u kóz, a zwisający u owiec. Także ko-

ści nosowe kozy są proste, natomiast

u owiec wypukłe. Kozy są pozba-

wione gruczołów przyocznych. Jeśli

zaś chodzi o sam kościec obu tych

zwierząt, to jest on bardzo podobny,

różni się tylko budową czaszki i kil-

ku innych kości. Formą pośrednią

pomiędzy kozami i owcami jest ro-

dzaj Ammotragus, który jest repre-

zentowany przez owcę arui, zwaną

grzywiastą (Ammotragus lervia) . Ga-

tunek ten upodabnia do owcy brak

brody, do kóz natomiast brak gru-

czołów przyocznych.

Wśród obecnie hodowanych ras

spotyka się kozy bezrożne, jednak

dzikiej formy bezrożnej nie było.

Koza to jedno z najwcześniej udo-

mowionych zwierząt. Przez wiele

lat była traktowana jako synonim

ubóstwa. W zachodniej Europie

dostrzeżono wiele zalet płyną-

cych z hodowli kóz. Dziś mówi się,

że jest to zwierzę zdrowych ludzi.

Koza saaneńska

Rasy kóz wełnistych

Ten typ reprezentują tylko dwie

rasy – kaszmirska i angorska. Mają

one drobną budowę ciała, wyso-

kość w kłębie nie przekracza 60

cm, a masa ciała 65 kg. Plenność

tych ras jest niska (100-110%). Ich

wspólną cechą jest wełnistość. Ciało

mają pokryte wełną, a nie sierścią,

jak w przypadku innych kóz. Dłu-

gość włosów okrywowych wynosi

20-25 cm.

rasa wywodząca się z południowej

Afryki. Umaszczenie tej rasy jest

charakterystyczne – głowa i szyja

czerwono-ruda, a reszta ciała biała.

Uszy długie, obwisłe. W warun-

kach produkcyjnych można otrzy-

mywać trzy koźlęta w ciągu dwóch

lat. Koźlęta przyrastają około

200 g dziennie. Zaliczane są

do ras dużych, ich wysokość w kłę-

bie wynosi 75-90 cm dla kozłów

oraz 70-80 cm dla kóz. Masa ciała

kozłów waha się w granicach 85-

95 kg, natomiast u kóz 60-70 kg.

Zwierzęta te, po odpowiednim

opasie, osiągają wydajność rzeźną

55-62%.

Rasy i kierunki

użytkowania

Kozy mogą być użytkowane w kie-

runku mlecznym, mięsnym, a nie-

które rasy również w kierunku weł-

nistym.

Rasy kóz mlecznych

To biała uszlachetniona, barwna

uszlachetniona, saaneńska i alpej-

ska. Produkcyjność kóz białych

uszlachetnionych jest dobra:

y średnia plenność – 183%,

y średnia wydajność mleka – 610 kg,

y średnia zawartość białka – 2,9%,

y średnia zawartość tłuszczu – 3,7%.

Kozy saaneńskie ;

y średnia plenność – 152,2%,

y średnia wydajność mleczna – 694 kg,

y średnia zawartość białka – 3,2%,

y średnia zawartość tłuszczu – 3,3%.

Rekordzistki kóz saaneńskich

w USA, w 1990 roku wyproduko-

wały około 1 965 kg mleka w ciągu

jednej laktacji.

Kozy – typ użytkowy

puchowy

Do tego typu należą zaledwie trzy

rasy. Wymiary ciała kóz i kozłów

są mniejsze niż u innych ras. Bia-

ła barwa puchu, jakim są pokryte

sprzyja farbowaniu wyrobów (np.

kaszmirskich szali). Roczna wydaj-

ność puchu wynosi 200-1 200 g.

Kozy bezrasowe

(mieszańce)

Cechy rozpłodowe mieszańców

kształtują się na średnim pozio-

mie: plenność – 161,0%, płodność

– 99,2%. Wydajność mleczna kóz

mieszańców waha się w przedziale

od 370 kg do 420 kg mleka rocz-

nie. Zawartość białka w mleku kóz

mieszańców wynosi średnio 2,82%.

Procentowa zawartość tłuszczu

w mleku u mieszańców wynosi

około 3,79%.

Trzynaście kóz

na hektar

Zaplanowanie obsady zależy od po-

wierzchni gospodarstwa, ale zagęsz-

czenie determinuje głównie limit

nawożenia pól, którego wielkość

określa Dyrektywa nr 91/979/EWG,

czyli 170 kg azotu/ha rocznie. Mak-

Rasy kóz mięsnych

Rasy mięsne kóz są reprezento-

wane przez rasę burską. Jest to

11/2011 twój doradca ROLNICZY RYNEK

hodowla

symalna liczba kóz przypadająca na 1

ha odpowiadająca 170 N/ha/rok to

13,3 sztuki. Warunki zoohigieniczne

w pomieszczeniach dla kóz, są jed-

nym z podstawowych elementów

dobrostanu tych zwierząt. Pomi-

mo preferowanego pastwiskowego

utrzymania kóz, spędzają one oko-

ło pół roku w budynkach. Wymaga

się, aby pomieszczenia dla kóz były

przestronne, suche, widne z dobrą

wentylacją.

W hodowli kóz należy zachować

następujące normy:

y stosunek powierzchni okien

do powierzchni podłogi powinien

wynosić 1:20,

y temperatura wewnątrz budynku

10-18 o C, w zimie + 8 o C,

y wilgotność powietrza nie powin-

na przekraczać 80%,

y wentylacja zimą 30 m 3 /godzinę

na szt.,

y wentylacja latem 120 m 3 /godzinę

na szt.,

y maksymalna prędkość przepływu

powietrza w budynku 0,25-0,5

m/s (Tyszka 1994),

y amoniak maksymalnie 20 ppm,

y dwutlenek węgla maksymalnie

3 000 ppm,

y siarkowodór maksymalnie 5 ppm.

Ważnym elementem, który sprawia,

że hodowcy łatwiej nie przekraczać

norm dotyczących wentylacji jest re-

gularne usuwanie obornika lub ście-

lenie koziarni. Wielkość minimalnej

powierzchni dla kóz w budynkach

i na zewnątrz (według unijnych

przepisów) przedstawia tabela.

Tabela. Wielkość minimalnej powierzchni dla kóz w budynkach

i na zewnątrz (według unijnych przepisów)

Powierzchnia

na zewnątrz

bud. (wybieg,)

Powierzchnia

netto dostępna dla zwierząt)

Gatunek

m 2 /zwierzę

m 2 / zwierzę

1,5 owcę / kozę

2,5

Owce i kozy

0,35 jagnię / koźlę

2,5+ 0,5 jagnię / koźlę

znaczy, że co najmniej 60% suchej

masy dziennej dawki pokarmo-

wej powinien obejmować pokarm

z wypasu – zielonkę, siano lub

kiszonkę. Powinno się dokarmiać

kozy ziarnem owsa, ziemniakami,

burakami, brukwią lub marchwią.

Z obawy przed zadławieniem się

kóz, podaje się je rozdrobnione.

Należy także pamiętać o stałym

dostępie do wody pitnej.

sowanej do 4 m 3 . Podłoga powinna

być gładka i nachylona pod kątem

3-5%, co ułatwi zbieranie oborni-

ka i odpływ moczu. W zaleceniach

unijnych, przynajmniej połowa

podłogi musi być stała, co oznacza,

że nie może mieć konstrukcji krato-

wej lub listwowej.

Żeby kózka nie skakała

Do koziarni powinny przylegać wy-

biegi, które można ogrodzić płot-

kiem lub siatką. Na wybiegu powin-

ny znajdować się drzewa, które będą

dawały cień. Każde drzewo na wy-

biegu należy dokładnie zabezpie-

czyć, do wysokości co najmniej

1,5 metra. To uchroni je przed ob-

gryzaniem. Pień drzewa najlepiej

owinąć kilka razy siatką. Można

także ustawić duże pnie drzew lub

kamienie, aby kozy mogły po nich

skakać. Ważną rzeczą jest paśnik,

do którego podaje się zielonkę oraz

koryto przeznaczone na warzywa,

owoce i dodatki mineralne.

Dój kóz powinien odbywać się poza

kojcem, a najlepiej przeprowadzać

go w osobnym pomieszczeniu.

Renesans hodowli

Na przełomie lat osiemdziesiątych

XX wieku nastąpił renesans hodow-

li kóz, która wcześniej przeżywała

i wzloty, i upadki. Stare rasy kóz, czyli

koza karpacka, sandomierska czy ka-

zimierzowska, wcześniej występują-

ce na terenie Polski, zanikły. W 2005

roku udało się dotrzeć do kilku eg-

zemplarzy kozy karpackiej i rozpo-

częto restytucję tej rasy. Dziś, w Za-

kładzie Doświadczalnym IZ Odrze-

chowa, jest utrzymywanych 16 kóz

i 5 kozłów. W przyszłości ta licz-

ba ma wzrosnąć do 50 kóz ma-

tek. Kozy tej rasy odznaczają się

dużą odpornością na niekorzystne

warunki środowiskowe, zdrowot-

nością, długowiecznością, i do-

brą plennością. Masa ciała kóz to

40-45 kg, a kozłów 45-50 kg. Dzien-

na wydajność mleka po wykoźleniu

dochodzi do około 3 litrów. Średnia

długość laktacji to 212 dni, wydaj-

ność na laktację do 315 kg. Zawar-

tość tłuszczu w mleku może osiągać

8%. Nie dają one jednak mleka tak

długo, jak kozy białe uszlachetnione.

źródła: Wikipedia, www.izoo.krakow.pl,

www.kozolin.dbv.pl

Jan Burblis

DODR we Wrocławiu

Siano na poddaszu

Ogrodzenia kojców powinny być

ażurowe, aby zapewnić łatwy prze-

pływ powietrza, zrobione z drew-

nianych łat. Wysokość przegród

dla poszczególnych grup powinna

wynosić około 1,1 m, natomiast dla

kozłów rozpłodników, ogrodzenie

kojca musi być o pół metra wyższe.

Zaleca się wykonanie poddasza

użytkowego, zapewniającego dobrą

izolację przez cały rok i możliwość

składowania siana lub słomy. Po-

wierzchnia magazynowa na siano

dla 1 kozy wynosi około 7-8 m 3 ,

natomiast magazyn słomy niespra-

Zwierzę poszukujące

Kozy nie pasą się spokojnie na pa-

stwisku, lecz cały czas penetrują

teren szukając nowych roślin, nie-

rzadko chwastów i ziół. To, że kozy

żywią się chętnie nawet niepełno-

wartościowymi paszami nie ozna-

cza jednak, że są one podstawą ich

żywienia. W żywieniu tych zwie-

rząt trzeba stosować pełnowarto-

ściowe pasze i dodatki paszowe.

Żywienie zwierząt roślinożernych

powinno się opierać na maksymal-

nym wykorzystaniu pastwisk to

11/2011 twój doradca ROLNICZY RYNEK

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: