Maciej Marszał, Polska polityka historyczna w ocenie Zygmunta Wojciechowskiego.pdf

(282 KB) Pobierz
zeszyty Prawnicze
UKsw 11.4 (2011)
m
aciej
m
arSzał
Uniwersytet wrocławski
PoLsKa PoLityKa Historyczna
w ocenie zygmUnta wojciecHowsKiego
w oKresie międzywojennym
Polityka historyczna polegająca na budzeniu świadomości histo-
rycznej stanowi ważną funkcję każdego państwa. rozważań nad świa-
domością historyczną Polaków nie zabrakło także w krótkim okresie
niepodległości w ii rzeczypospolitej. do grona popularyzatorów po-
lityki historycznej należy zaliczyć profesora historii Uniwersytetu
Poznańskiego zygmunta wojciechowskiego.
zygmunt wojciechowski (1900-1955) urodził się w stryju, w 1929 r.
została profesorem historii na Uniwersytecie Poznańskim, uchodził
za specjalistę od stosunków polsko-niemieckich. Był współtwórcą
instytutu Bałtyckiego w toruniu i publicystą „awangardy”. w 1934 r.
założył wraz z jerzym drobnikiem, ryszardem Piestrzyńskim, janem
zdzitowieckim, Klaudiuszem Hrabykiem i zdzisławem stahelem
związek młodych narodowców, organizację, której celem było sze-
rzenie idei polskiego nacjonalizmu integralnego polegającego na syn-
tezie postulatów narodowych i państwowych
1
. w czasie ii wojny
światowej wojcechowski był politykiem podziemnej organizacji dzia-
łającej w Poznaniu „ojczyzna” i gorącym zwolennikiem odzyskania
przez Polskę ziem nad odrą i nysą łużycką.
W stronę autorytaryzmu. Nacjonalizm integralny Związku Młodych Narodowców
1934-1939,
pod. red. m.
m
arSzała
, Kraków 2008, s. Vii-XXX; zob. także H.
L
iSiak
,
Narodowa Demokracja w Wielkopolsce w latach 1918-1939,
Poznań 2006, s. 181-
202.
1
350
m
aciej
m
arSzał
[2]
wojciechowski był jednym z głównych ideologów polskiego nacjo-
nalizmu integralnego, który wyłożył w 1934 r. na łamach miesięcznika
„awangarda”. Postulował wypracowanie ideowej formuły, umożli-
wiającej pogodzenie politycznego dziedzictwa romana dmowskiego
z przeobrażeniami ustrojowymi zaprowadzonymi przez józefa Piłsud-
skiego
2
. wojciechowski silnie akcentował potrzebę rozwoju polskiego
poczucia narodowego, który jego zadaniem było związane z rodzimą
tradycją państwową. wyraźnie przeciwstawiał się rozszczepieniu po-
jęć „państwa” i „narodu” twierdził, że taka autonomia obu idei może
doprowadzić do ostrych konfliktów partyjnych, które przyczyniają się
do upadku autorytetu państwa. wojciechowski przemówieniu inaugu-
racyjnym na zjeździe „służby młodych” w Poznaniu (16 października
1938) wyłożył sedno nacjonalizmu integralnego: „... jesteśmy nacjo-
nalistami integralnymi. jesteśmy nimi przez stapianie zasady narodo-
wej z zasadą państwową w jedną całość, przez wysnucie z tego faktu
wszelkich konsekwencji praktycznych, przez wzięcie za to pełnej od-
powiedzialności moralnej i politycznej”
3
. według wojciechowskiego
nowoczesne państwo narodowe to takie państwo w którym naród bie-
rze czynny udział w polityce państwowej. Podkreślał, że „... mądry
system rządów to taki w którym obiektywnie najlepsza decyzja rządzą-
cych nie zostaje społeczeństwu od zewnątrz jako suchy fakt narzucona,
ale która jest zarazem decyzją społeczeństwa, umiejętnie zespolonego
z rządem”
4
. Ponadto w dylemacie frapującym polskich nacjonalistów
co było pierwsze „naród” czy „państwo” wojciechowski zajmuje sta-
nowisko, że to właśnie państwo było pierwsze od narodu.
dla wojciechowskiego, profesora historii, ważnym elementem
świadomości narodowej była właśnie świadomość historyczna, któ-
rą państwo polskie winno nieustannie podtrzymywać przez prowadze-
nie polityki historycznej. według niego właśnie ta działalność państwa
m.
m
azur
,
Antenaci. O politycznym rodowodzie Instytutu Zachodniego,
Poznań
2002, s. 136.
2
z.
w
ojciechowSki
,
Pełna racja ideowej podstawy zjednoczenia,
Poznań 1939,
s. 140.
3
4
tamże, s. 142.
[3]
P
oLSka PoLityka hiStoryczna
351
polskiego powinna skupić się na trzech zasadniczych wątkach: pierw-
szym, na rozbudowie tradycji nawiązującej do początków państwa
polskiego; drugim uświadomieniu Polakom ich położenia międzynaro-
dowego, w szczególności w kontekście ich zmagań z elementem ger-
mańskim i pruskim; trzecim na zaktualizowaniu wartości Konstytucji
3 maja.
w pierwszym postulacie wojciechowski proponował wzbogacenie
pamięci narodowej o motywy tradycji sięgającej w głąb dziejów pań-
stwowości polskiej, a zwłaszcza do czasów piastowskich, w tym do
początków budowy państwa mieszka i i Bolesława chrobrego. Polska
historiografia powinna promować znaczenie „ziem piastowskich” jako
stały i niezmiernie ważny element polskiej tożsamości narodowej.
zdaniem wojciechowskiego w świadomości każdego Polaka winna
być obecna taka sama „Polska piastowska”, jak i dążenie do odzyska-
nia tzw. „ziem opuszczonych”, które po i wojnie światowej znajdowa-
ły się wciąż we władaniu pruskim. integralny nacjonalizm wyrażał się
u niego w pojmowaniu narodu. twierdził, że naród stanowiący esen-
cjonalny „twór organiczny” oraz „całość dla siebie” powinien na prze-
strzeni dziejów mieć własną świadomość swego pochodzenia i swego
celu. wojciechowski pisał: „jestem człowiekiem całości nie tylko XX-
go wieku, ale równie dobrze X-go, czy też Xii-tego”
5
. nawoływał do
rozbudzenia tradycji nawiązującej do początków państwa polskie-
go, do osiągnięć epoki piastowskiej, kiedy to „stawszy się państwem,
staliśmy się narodem”. jego zdaniem najazd madziarów (906 r.) na
państwo wielkomorawskie przyczynił się do rozerwania zachodniej
i południowej słowiańszczyzny, co doprowadziło do utworzenia dwóch
państw polskiego i czeskiego w obrębie których dokonywało się for-
mowanie narodów. wojciechowski konstatował: „silnym czynnikiem
współtwórczym przy tym procesie była sprawa stosunku do niemiec;
na gruncie też działania tych elementów możemy mówić, co najpóź-
niej w połowie wieku Xiii o utworzeniu się narodowości polskiej”
6
.
z.w.,
O narodowy program naukowy w zakresie historii,
«awangarda» 1934, nr
1-2, s. 5.
5
z.
w
ojciechowSki
,
Program państwowy kierunek narodowy i wychowanie
młodzieży
Poznań 1935, s. 26
6
352
m
aciej
m
arSzał
[4]
Ponadto wojciechowski przekonywał, że dziejach Polski szczepy
z których wyłonił się naród polski były ze sobą blisko spokrewnione
pod względem języka, form życia, religii i obyczajów. według niego
w okresie przed-państwowym istniała silna więź między szczepami
słowiańskimi. na pewnym etapie rozwoju historycznego na świado-
mość ludzi zaczął oddziaływać jeden z najbardziej decydujących czyn-
ników z którego wyłonił się naród polski. Podkreślał: „tym czynnikiem
była organizacja państwowa, a mówiąc językiem tych czasów dynastia
panująca”.
7
zdaniem poznańskiego profesora to „geniusz dynastii pia-
stowskiej” doprowadził do zjednoczenia się szczepów słowiańskich
i stworzenia narodu polskiego. „ziemia piastowska” („ziemia macierzy-
sta”) była dla wojciechowskiego „kolebką narodową” z której Polacy
czerpali swoją tożsamość narodową, stanowić ona miała obszar, na
którym dynastia piastowska z mniejszym lub większym powodzeniem
chciała ustanowić swoje władztwo. wojciechowski przekonywał, że
w polityka zagraniczna Polski w okresie od mieszka i do Kazimierza
wielkiego sprowadzała się do umocnienia panowania wzdłuż rzek
odry i wisły wraz z wybrzeżem Bałtyku. jego zdaniem polityka pol-
ska po śmierci Kazimierza wielkiego pod wpływem szlachty mało-
polskiej uległa przeorientowaniu, polegającym na ekspansji państwa
polskiego w kierunku południowo wschodnim. wojciechowski kryty-
kował małopolską politykę ekspansywną za brak dbałości o należytą
pieczę nad dziedzictwem piastowskim. w 1937 roku pisał: „Prusy ze
wschodu przyszły do nadrenii. my naszą nadrenię (ziemie nadbałtyc-
kie i nadodrzańskie – m.m) w XiV wieku pozostawiliśmy poza grani-
cami nowego wielkiego państwa, a w wyniku ekspansji podjętej przez
małopolskę nie tylko do niej nie powróciliśmy, ale ponadto w stan za-
grożenia podaliśmy resztę naszych ziem macierzystych”
8
.
w ocenie wojciechowskiego w dalszym etapie ekspansji w XiV
wieku Polacy rozszerzając swoje ziemie na obszary państwa litewsko-
ruskiego świadomie pragnęli stworzyć nowe państwo anektując Litwę
7
8
z.
w
ojciechowSki
,
Pełna racja...,
s. 10.
z.
w
ojciechowSki
,
Dwa ośrodki państwotwórcze w Polsce na przestrzeni dziejów
i ich zasięg geograficzny,
«Kwartalnik Historyczny» 1937, s. 485.
[5]
P
oLSka PoLityka hiStoryczna
353
w ramy „polskiej koncepcji państwowej” mieszczącej się w formule
Korony Królestwa Polskiego. Przekonywał, że z punktu widzenia form
państwowych program unii polsko-litewskiej zakładał inkorporację,
polegającą na wcieleniu Litwy do Korony. według wojciechowskiego
przy realizacji swojego inkorporacyjnego planu Polacy nie zawaha-
li się użyć siły np. w 1435 roku w stosunki do księcia litewskiego
świdrygiełły. wojciechowski przestrzegał przed jednakowym trakto-
waniem ziem litewskich i ruskich. Pisał, państwo litewskie na skutek
uni zawartej w XiV wieku z Polską w Krewie zostało wciągnięte w krąg
kultury zachodniej, natomiast państwo moskiewskie zostało odciągnię-
te nawet od wpływów Bizancjum i poddane silnym wpływom świata
mongolskiego. w opinii poznańskiego historyka tworzenie się naro-
du polskiego na obszarze zjednoczonego państwa polsko-litewskiego
dokonywało się pod wpływem czterech czynników. Pierwszym czyn-
nikiem był wpływ wspólnej podległości państwowej (dynastycznej),
drugim „asymilacyjne oddziaływanie polskich urządzeń społecznych”
(np. przywileje polskiej szlachty); trzecim czynnikiem polonizacji była
jednolitość religijna i wreszcie czwartym czynnikiem była obecność
ludności polskiej na terytorium państwa litewsko-ruskiego.
Kolejnym elementem akcentowanym przez wojciechowskiego w po-
lityce historycznej była kwestia położenia międzynarodowego Polski,
w szczególności w aspekcie zmagań z żywiołem pruskim i germańskim.
jego zdaniem głównym wrogiem Polski były niemcy, które do począt-
ku dziejów zagrażały niezależności państwa polskiego. Uwypuklał fakt,
że w okresie międzywojennym niemiecki sąsiad nie mógł pogodzić się
z zaistnieniem niepodległego państwa polskiego i czynił propagando-
we starania o nieuznawanie państwa polskiego w polityce międzynaro-
dowej. wojciechowski, który doskonale znał osiągnięcia niemieckiej
slawistyki i badania prowadzone przez tzw.
Ostforschung
9
przestrzegał
przed pruskim ekspansjonizmem. w opinii współczesnego historyka
zbigniewa mazura wojciechowski rozpatrywał stosunki polsko-pru-
skie (niemieckie) pod bardzo określonym kontem, a mianowicie roli
z.
w
ojciechowSki
,
Ze slawistyki i badań nad wschodem niemieckim w Niemczech,
«roczniki Historyczne» 7/1931, s. 82-112.
9

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin