Skonka, Katarzyna - Twórcy pochodzenia palestyńskiego a świat Zachodu (2012).pdf

(137 KB) Pobierz
VI.
Wpływy kulturowe i popkulturowe
Katarzyna Skonka
Twórcy pochodzenia palesty skiego a wiat Zachodu
Podanie dokładnej definicji palesty skiej elity kulturalnej jest zadaniem niezwykle
trudnym. Twórców, których mo na zaliczy do tej grupy charakteryzuje mnogo
ró ni si obywatelstwem, miejscem urodzenia, a niekiedy j zykiem ojczystym. Ludno
palesty skiego rozproszona jest po całym
do wiadcze ;
pochodzenia
wiecie, wa ne o rodki intelektualne wraz z ich
przedstawicielami od zawsze znajdowały si zarówno w diasporze, jak i na terenach dzisiejszej
Autonomii Palesty skiej i Izraela. Naturalne jest wi c, i
intelektuali ci palesty scy byli i s
nieustannie poddawani wpływom odmiennych kultur, nierzadko te sami na nie oddziałuj .
Na przestrzeni lat wyłoniła si grupa twórców ukształtowanych przez zachodni kultur ,
pozostaj cych jednocze nie rzecznikami Palestyny, adwokatami jej praw, ale te
sztuki. Warto
podkre li znaczenie przedstawicieli poszczególnych gatunków. Dwaj ludzie pióra, Edward Said
i Mahmoud Darwisz, to twórcy znacz cy dla wiata arabskiego, ale równie zachodniego kr gu
kulturowego. Podobnie kształtuje si sytuacja nie mniej wa nego zjawiska, cho funkcjonuj cego
jedynie od kilkunastu ostatnich lat, a mianowicie nowego kina palesty skiego. Młodzi re yserzy
bowiem, odchodz c od tradycyjnych sposobów opowiadania o bol czkach swojego narodu,
zdobywaj mi dzynarodowe uznanie. Zarówno Darwisz, Said, jak i twórcy nowego filmu s pewnego
rodzaju pomostem mi dzy wiatem arabskim a Zachodem. Przekaz ich dzieł umo liwia zwrócenie
uwagi szerszego grona odbiorców na istotne kwestie, a tak e zaznacza obecno
na kulturalnej mapie wiata.
Jednym z najsłynniejszych Palesty czyków jest profesor Edward Said. Urodzony
w Jerozolimie w Mandacie Brytyjskim w 1935 roku, wi kszo
Zjednoczonych, gdzie realizował si
dorosłego ycia sp dził w Stanach
na płaszczy nie literackiej oraz akademickiej
1
. Za kamie
Palesty czyków
milowy w jego yciu mo na uzna opublikowanie w 1978 roku ksi ki pt.
Orientalizm,
w której
palesty ski pisarz stawiał odwa ne tezy dotycz ce relacji Wschód-Zachód. Koncepcje Edwarda Saida
wzbudziły tyle kontrowersji, co aprobaty, wywołuj c szeroko zakrojon debat akademick
2
. Said
bowiem w oskar ycielskim tonie opisywał relacje mi dzy wiatem Wschodu a jego percepcj
i paternalistycznym traktowaniem na Zachodzie; utrzymywał, i sposób postrzegania Orientu przez
zachodnich pisarzy i intelektualistów jest w znacznym stopniu ograniczony. Według Saida wszyscy
oni dyskryminowali cywilizacj arabsko-muzułma sk , a sposób przybli ania zachodnim odbiorcom
1
2
A. Singh, B.G. Johnson,
Interviews with Edward W. Said,
Mississippi 2004, s. 124.
A.A. Hussein,
Edward Said: Criticism and Society,
Londyn 2004, s. 12-13.
148
Orientu jest pewnego rodzaju nadu yciem i wypaczeniem. Spłyca si tak e znaczenie Wschodu,
nadaj c mu cechy e skie, takie jak wra liwo , irracjonalizm i słabo , podczas gdy Zachód
opisywany jest jako zdecydowany, m ski i silny. Wy szo
ta miała uzasadnia
panowanie
nad wschodnim kr giem kulturowym, narzucanie mu swoich warto ci i przekona . Saidowska idea
zakłada, i ten rodzaj percepcji jest bezkrytycznie akceptowany i adaptowany przez arabskie elity.
Wschód postrzega siebie tak, jak narzuca mu to Zachód
3
.
Dzieło tego palesty skiego filozofa i j zykoznawcy spotkało si z odzewem niemal
we wszystkich kr gach kulturowych, sam Said zyskał mi dzynarodowy rozgłos. Jego twórczo
stanowiła podwaliny pod now
dzisiejszego pr nie rozwijaj c
i posiadaj
one wiedz
gał
si
nauki – zwan
teori
postkolonialn . Jest ona do dnia
dziedzin . Według Saida przekonanie zachodnich elit,
kontroli i władz . Naukowcy,
o Wschodzie, dało im mo liwo
w szczególno ci za orientali ci, wychodz z bł dnego zało enia o swej intelektualnej wy szo ci,
co według Saida wypacza sens bada , przekształcaj c Orient jedynie w materiał, dzi ki któremu
badaj cy mo e wykaza sw biegło
w interpretacji faktów. Idea ta jest kluczowa w rozumieniu
kolonializmu, a w nast pstwie postkolonializmu
4
.
Edward Said to tak e publicysta i komentator, cz sto wypowiadaj cy si na temat
bie cej polityki i trendów literackich. Pisał równie o muzyce, był utalentowanym pianist . Razem
z Izraelczykiem, Danielem Barenboimem, utworzył West-Eastern Divan, młodzie ow
orkiestr
z siedzib w Sewilli, składaj c si z muzyków z Bliskiego Wschodu. Jej członkami s młodzi ludzie
z Izraela, Palestyny, Jordanii i Syrii, a nawet Iranu. To jeden z przykładów realizacji marzenia Saida,
by wpłyn
na wzajemne rozumienie kultur i w efekcie przybli y pokój
5
. W zwi zku ze swoim
dziedzictwem – bycia Palesty czykiem yj cym w Stanach Zjednoczonych – Said próbował stanowi
pomost ł cz cy Zachód ze Wschodem. Ameryka ski magazyn „Time” okre lił go posła cem
do dwóch kultur, co nie wydaje si by dalekie od prawdy
6
.
Edward Said pozostał nieustannym or downikiem sprawy palesty skiej. Jest autorem
licznych publikacji traktuj cych o konieczno ci rozwi zania kwestii palesty skiej, ale te o dramacie
swoich rodaków. Agitował za samostanowieniem Palesty czyków, niezbywalnym prawem
do powrotu uchod ców, a tak e przeciw prze ladowaniom i dyskryminacji. Był równie członkiem
Palesty skiej Rady Narodowej przez około dekad . Nie wycofywał si ze swojego stanowiska,
chocia zdecydowane pogl dy przyczyniały si do ataków i krytyki
7
.
C.
Gill,
Orientalism:
A
Key
Concept,
http://www.qub.ac.uk/schools/SchoolofEnglish/imperial/key-
concepts/Orientalism.htm, (30.06.2010).
4
G. Castle,
Postcolonial Discourses: An Anthology,
Oxford 2001, s. 74.
5
Fundación,
http://www.barenboim-said.org/index.php?id=119, (30.06.2010).
6
R. Hughes,
Envoy To Two Cultures: Edward Said,
http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,978727,00.html,
(30.06.2010).
7
M. Ruthven,
Edward Said. Controversial literary critic and bold advocate of the Palestinian cause in America,
http://www.guardian.co.uk/news/2003/sep/26/guardianobituaries.highereducation, (30.06.2010).
3
149
Niemniej sławnym twórc palesty skim, postaci o nieocenionym wpływie na wiat
arabski, na kultur , która w sposób szczególny traktuje poezj , gdzie brak wykształcenia nie
przekre la wra liwo ci na ni , jest Mahmoud Darwisz.
Ten palesty ski poeta bywa nazywanym rzecznikiem całej kultury arabskiej,
zachowuj cym spu cizn wielkich arabskich poetów przez szczególn trosk o j zyk. Darwisz był
jednym z wysiedle ców, zmuszonych do opuszczenia wioski rodzinnej; jemu samemu kilkadziesi t lat
pó niej nie pozwolono na powrót do Izraela z powodu działalno ci w OWP. Jako naoczny wiadek
wygnania w swych utworach odwołuje si do uniwersalnego poczucia t sknoty za ojczyzn , stara si
wykracza
poza reprezentowanie wył cznie bezpa stwowo ci palesty skiej, odwołuj c si
do wszystkich narodów. Motyw utraconej ojczyzny przyniósł poecie spor sław i uznanie, wiersze
dotycz ce poszukiwania własnej to samo ci i przynale no ci s tymi najbardziej znanymi. Dzieła
Darwisza tłumaczone były na ponad 20 j zyków, s te omawiane na licz cych si uniwersytetach
8
.
Na popularno
wzbogacili poezj
opraw
Palesty czyka wpłyn ła równie
współpraca z muzykami, którzy
muzyczn . Liba ski artysta Marcel Khalife jest jednym z twórców
zainspirowanych Darwiszem; dzi ki swej muzyce nadaje poezji nowy wymiar
9
. Ponadto Darwisz
wzi ł udział w projekcie ID –
To samo
duszy,
zainicjowanym przez norweskiego artyst Thomasa
Hoegha. Palesty czyk pojawia si tam w roli narratora obok – mi dzy innymi – Vanessy Redgrave.
Poeta recytuje wiersz zatytułowany „ ołnierz ni cy o białych liliach”, którego tre
opiera si
na rozmowie podmiotu lirycznego z izraelskim ołnierzem, co w momencie powstania utworu, w roku
1967, było posuni ciem wzbudzaj cym du e emocje. Performance, który narodził si w 2006 roku,
obecnie przedstawiany jest w Wielkiej Brytanii
10
.
Mimo zaanga owania palesty skiego literata w polityk , ameryka ska fundacja Lantana
nagrodziła go, podkre laj c tym samym jego odwag
w artykułowaniu sprzeciwu wobec
niesprawiedliwo ci, ale te d enia do zbli enia Palesty czyków i Izraelczyków
11
.
Co ciekawe, Mahmoud Darwisz posiada w swym dorobku epizod filmowy. Wyst pił
bowiem u Jean-Luca Godarda w
Notre Musique.
Ten awangardowy francuski re yser obsadził
Darwisza w roli samego siebie, poety, rozmawiaj cego z młod dziennikark na temat wojny
12
. Nie
jest to jedyne powi zanie poety z francuskimi artystami – francuska re yserka Simone Bitton,
laureatka nagrody Cesara, sfilmowała dokumentaln biografi Darwisza
13
.
Kino mog ce nosi
przydomek „palesty skie” miało swój pocz tek w latach
30. XX wieku, jednak w zwi zku z rozpocz
9
ponad dekad pó niej wojn arabsko-izraelsk jego
rozwój stracił impet. Dopiero po roku 1967 powstało kino palesty skie, dotowane przez organizacje
N. Handal,
Mahmoud Darwish: Palestine's Poet of Exile,
(30.06.2010).
Biography. Mahmoud Darwish,
http://www.marcelkhalife.com/?page_id=2, (30.06.2010).
10
Henrick Ibsen & Mahmoud Darwish,
http://www.identityofthesoul.com/Identity_of_the_Soul_Poetry.html, (30.06.2010).
11
2001 Lannan Cultural Freedom Prize awarded to Mahmoud Darwish,
http://www.lannan.org/lf/cf/detail/mahmoud-
darwish-awarded-2001-cultural-freedom-award, (30.6.2010).
12
D. Thompson,
Godard’s Haunting ‘Musique’,
http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A51644-2004Dec9.html,
(30.06.2010).
13
Biography: Mahmud Darwish,
http://www.mahmouddarwish.com/english/biography.htm, (30.06. 2010).
9
8
150
takie jak Fatah czy Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny. Ze wzgl du na konotacje polityczne
powstawały prawie wył cznie filmy dokumentalne, opisuj ce walk zbrojn i opór przeciw Izraelowi.
Jedynym obrazem fabularnym był
Powrót do Hajfy
Kassema Hawala z 1982 roku. Wówczas przemysł
filmowy opierał si na współpracy jedynie z krajami arabskimi, b d c zwi zanym z Bejrutem czy te
Bagdadem. Jego zasi g był wi c ograniczony
14
. Od pocz tku lat 90. mo emy zaobserwowa nowe
zjawisko – wyłania si młody film palesty ski, zwane niekiedy „kinem post-rewolucyjnym” i opisany
przydomkiem „indywidualistyczny”. Okre lenia te odnosz si do specyfiki powstawania filmów –
zazwyczaj obrazy powstaj przy udziale mi dzynarodowych rodków, s finansowane z ró nych
ródeł, prawie nigdy wył cznie arabskich
15
. Twórcy nie stroni od odniesie
do innych kr gów
przeszedł
kulturowych. Sposób prezentowania poszczególnych motywów i w tków równie
diametraln zmian . Nowe kino cechuje paraboliczno , swoista gra z widzem, brak dosłowno ci,
pojawiaj si nawet elementy fantastyki. Pomimo wielu zmian, filmy nie uciekaj od tematów
trudnych, niemal zawsze problematyka polityczno-społeczna znajduje uj cie w dziełach twórców
pochodz cych z Palestyny
16
. W przeciwie stwie do filmów o fedainach, nowe kino jest du o bardziej
przyst pne dla niearabskiego widza, co nie pozostaje bez wpływu na jego odbiór poza Palestyn .
Istnieje jednak szereg trudno ci, jakie owo „kino post-rewolucyjne” napotyka. Cz sto
kwesti
problematyczn
stanowi przynale no
geograficzna. Mianem palesty skich okre la si
bowiem dzieła jedynie współtworzone przez osoby maj ce jakikolwiek zwi zek z Palestyn lub te
o niej opowiadaj ce. Dylematem jest równie dokładne okre lenie miejsca pochodzenia filmu. Jednym
z najgło niejszych przykładów jest oscarowa nominacja filmu z 2006 roku pt.
Zaraz Raj.
Film,
nominowany do tytułu najlepszego dzieła zagranicznego, pocz tkowo zgłoszony został jako pozycja
z Palestyny. Jako taki otrzymał wcze niej Złoty Glob. Akademia jednak, po serii protestów ze strony
izraelskiej, postanowiła zmieni pa stwo pochodzenia na „Autonomi Palesty sk ”. Spotkało si to
ze sprzeciwem Haniego Abu Assada, re ysera
Zaraz Raj,
dla którego ów gest oznaczał policzek
wymierzony narodowi palesty skiemu. Ko cowym wynikiem sporu było okre lenie kraju jako
„Terytoria palesty skie”
17
. Film ostatecznie nie uzyskał nagrody.
Nale y doda , i opisana sytuacja pokazuje zło ono
czynników warunkuj cych stan
palesty skiego kina. Produkcja filmu
Zaraz Raj
została uko czona głównie dzi ki funduszom
europejskim, sam re yser posiada obywatelstwo izraelskie, wyemigrował jednak do Holandii
w bardzo młodym wieku
18
.
Zaraz Raj
opowiada histori dwóch zaprzyja nionych Palesty czyków, planuj cych atak
samobójczy. Widz jest wiadkiem ostatniej doby, jaka dzieli m czyzn od wyznaczonej daty zamachu.
Jest to głos oferuj cy inny rodzaj spojrzenia na arabskich zamachowców, motyw, który nie był
14
15
N. Getz, G. Khleifi,
Palestinian Cinema: Landscape, Trauma and Memory,
Edynburg 2008, s. 15-23.
Ibidem, s. 33.
16
H. Naficy,
An Accented Cinema: Exilic and Diasporic Filmmaking,
Princeton 2001, s. 116-118.
17
Paradise Now,
http://www.spiritus-temporis.com/paradise-now/controversies.html, (30.06.2010).
18
N. Gertz, G. Khleifi, op. cit., s. 193.
151
wcze niej rozwijany. Paradoksem wydawa si mo e styl, w jakim utrzymany jest obraz. Chocia
tematyka dotyka sfery niezwykle wra liwej – drogi, jak przebywa desperat decyduj cy si zosta
szahidem oraz jego motywów –
Zaraz Raj
nie ucieka si do truistycznych wyja nie
b d te
narodowej propagandy. Ekranizacji tej daleko do w tków orientalnych, przepełniaj j natomiast
symbole i metafory. Abu Assad nie stosuje podziału na dobro i zło, zastan rzeczywisto
wiele odcieni szaro ci. Re yserowi udało si
przedstawi
wycinek
cechuje
wiata bardzo cz sto
demonizowanego i niezrozumianego, nie trac c przy tym na walorach artystycznych i poetycko ci
19
.
Zaraz Raj
odniósł zauwa alny sukces, zwłaszcza na Zachodzie, zdobywaj c poza
wcze niej wspomnianym Złotym Globem, Złotego Nied wiedzia na festiwalu w Berlinie – ł cznie
trzyna cie nagród i osiem nominacji
20
.
Krytycy filmowi stawiali pytanie o przyczyny popularno ci tego filmu, kiedy dziełom
jako ciowo lepszym nie powiodło si w a takim stopniu. Odpowiedzi mo e by struktura obrazu.
Budowa dzieła jest bowiem dwudzielna, pierwsza cz
to utrzymana w hollywoodzkim stylu pogo
i emocjonuj cy koniec miały by
to długie przygotowywanie ataku, za druga
za bohaterem. Stopniowe budowanie napi cia
czynnikiem warunkuj cym sukces. Zaczerpni cie wzorów
z zachodniej kinematografii okazało si by wi c skutecznym zabiegiem
21
.
Obrazem, który w wielu kwestiach przypomina
Zaraz Raj
jest
Boska Interwencja
Eli
Sulejmana. Jego dzieło równie opiera si na paraboli, jest pewnego rodzaju gr z widzem. Film
to opowie
o zwi zku Palesty czyka z Jerozolimy z kobiet
pochodz c
22
z Ramallah, którym
na przeszkodzie staj ograniczenia spowodowane izraelsk okupacj
. Tak jak w Zaraz Raj, twórcy
zaczerpn li inspiracj z zagranicznych produkcji – w tym wypadku jest to analogia do filmu
Matrix,
ze scenami walki i spowolnionej akcji, u ytych do pokazania surrealistycznego starcia głównej
bohaterki z izraelskimi ołnierzami
23
.
Boska Interwencja
poprzez humor i parodi stwarza ró norodno
znacze , tzw. trzeci
przestrze , która istnieje mi dzy j zykami, narodami i ich kulturami. Owa przestrze mo e by
znaleziona we wszystkich filmach Sulejmana, nawet w tych aspiruj cych do przekazania jedynie tre ci
narodowych
24
.
Nieco innym dziełem jest
Sól tej Ziemi
Annemarie Jacir, zgłoszona do konkursu
oscarowego. Re yserka, wnuczka wysiedle ców palesty skich, wi kszo
swego
ycia sp dziła
w USA, gdzie zacz ła sw przygod z filmem.
Sól tej Ziemi
to historia Amerykanki palesty skiego
pochodzenia. Dziewczyna dowiedziawszy si , i jej dziadek pozostawił oszcz dno ci w banku, który
do dnia dzisiejszego posiada sw fili , decyduje si na powrót do Autonomii Palesty skiej, by odebra
własno
19
20
rodzinn . W trakcie podró y bohaterka spotyka Palesty czyka, dla którego najwi kszym
Ibidem, s. 193-194.
Awards for Paradise Now,
http://www.imdb.com/title/tt0445620/awards, (30.06.2010).
21
N. Gertz, G. Khleifi, op. cit., s. 194.
22
J. Wood,
Talking Movies. Contemporary World Filmmakers in Interview,
Londyn 2006, s. 216-217.
23
N. Gertz, G. Khleifi, op. cit., s. 179.
24
Ibidem, s. 96-98.
152

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin