Stosowanie psychologii w przestrzeni życia religijnego.pdf

(299 KB) Pobierz
TEOLOGIA
PASTORALNA
DOI: 10.15290/rtk.2015.14.1.13
Rocznik Teologii Katolickiej, tom XIV/1, rok 2015
ks. Andrzej
Kobyliński
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Etyczne aspekty stosowania psychologii
w przestrzeni życia religijnego
ETHICAL ASPECTS OF THE USE OF PSYCHOLOGY
IN THE AREA OF RELIGIOUS LIFE
The main aim of this paper is to present the contribution of psychology
in the area of religious life and to vocational discernment and christian for-
mation. The vocation to the priesthood and its discernment lie outside the
strict competence of psychology. In some cases, recourse to experts in the
psychological sciences can be useful. It can allow a more sure evaluation of
the candidate’s psychic state. It can help evaluate his human dispositions for
responding to the divine call and it can provide some extra assistance for the
candidate’s human growth. The use of psychology and psychotherapy must
be combined necessarily with compliance with fundamental ethical principles.
In particular, the current challenge is now to respect ethical principles in the
context of new forms of psychological manipulation, which appear today in
various forms of religious life.
Key words:
anthropology, depth psychology, ethical principles, pentecostaliza-
tion, psychoanalytic methods, psychological manipulation.
Wprowadzenie
Dnia 12 marca 2015 roku Konferencja Episkopatu Polski wydała de-
kret zakazujący sprawowania tzw. spowiedzi furtkowej i praktykowania
194
ks. Andrzej Kobyliński
Teologia
pastoralna
rachunku sumienia w oparciu o koncepcję furtek złego ducha. Ta oso-
bliwa praktyka religijna, odwołująca się do niektórych form religijno-
ści zielonoświątkowej oraz do antropologii i kosmologii typowej dla
mentalności Czarnego Lądu, przypomina w swej istocie afrykańską
koncepcję obecności w świecie różnego rodzaju duchów i ich potężnej
władzy nad życiem człowieka. Nowa forma praktykowania rachunku
sumienia i sakramentu pojednania – w ostatnich kilku latach zmody-
fikowana i „udoskonalona” w dużym stopniu przez niektórych księży
na Mazowszu – rozprzestrzeniła się w wielu środowiskach katolickich
w Polsce i na świecie.
Spór antropologiczny, teologiczny i etyczny o furtki złego ducha
zawiera w sobie także pytanie o zasady moralne, które powinny regu-
lować funkcjonowanie różnego rodzaju grup religijnych czy wspólnot
modlitewnych. Co wolno duchownym różnych wyznań w stosunku do
członków ich wspólnot wyznaniowych? Jakie zasady etyczne powin-
ny obowiązywać w relacji duchownych i liderów religijnych wobec
osób, za które są odpowiedzialni? W jaki sposób przekazywać treści
o charakterze religijnym, których prawdziwość trudno zweryfikować
naukowo? Jak unikać, w różnego rodzaju praktykach religijnych,
działań i zachowań, które mogą być, z różnych racji, szkodliwe dla
zdrowia fizycznego i psychicznego ludzi?
Niestety, działalności liderów wspólnot i ruchów religijnych nie re-
gulują dzisiaj
de facto
jakiekolwiek kodeksy etyczne. W konsekwencji
w wielu krajach – w różnego rodzaju kościołach, związkach wyzna-
niowych i sektach – dość często dochodzi do tego, że niektórzy liderzy
religijni przejmują władzę psychiczną nad członkami swoich wspólnot,
stosują niedozwolone środki psychomanipulacji, niesprawdzone bądź
fałszywe treści religijne przekazują jako pewne i prawdziwe, ogranicza-
ją indywidualną wolność swoich wyznawców i zbyt głęboko wpływają
na ich osobiste decyzje itd.
Wykorzystywanie różnego rodzaju wiedzy psychologicznej i metod
psychoterapeutycznych w przestrzeni życia religijnego wymaga także
przejrzystych zasad etycznych. Jakie formy psychoterapii wolno wpro-
wadzać do praktyk religijnych? Jak nie utożsamiać religii z psychologią
i psychologii z religią? Jakie nurty psychologii i psychoterapii pozo-
stają w zgodzie z chrześcijańską wizją człowieka czy światopoglądem
katolickim? Jaką antropologię zakłada psychoanaliza? Jak oceniać
psychoterapię o charakterze psychoanalitycznym, którą czasami sto-
suje się w niektórych środowiskach katolickich nad Wisłą i łączy np.
z różnego rodzaju rekolekcjami?
Etyczne aspekty stosowania psychologii w przestrzeni życia religijnego
195
Celem artykułu jest ukazanie kilku wybranych problemów etycz-
nych, związanych ze stosowaniem psychologii i psychoterapii w prze-
strzeni
życia religijnego
1
. Wydaje się, że tego rodzaju kwestie są
dzisiaj bardzo aktualne w Polsce w wielu seminariach duchownych,
wspólnotach życia zakonnego, ruchach religijnych, duszpasterstwie
akademickim czy duszpasterstwie parafialnym.
Psychologizacja religii
W styczniu 2013 roku porzucił kapłaństwo i życie zakonne o. Jacek
Teologia
Krzysztofowicz OP Ten znany w całej Polsce duchowny pracował także
pastoralna
.
jako terapeuta w dominikańskim Ośrodku Pomocy Psychologicznej
w Gdańsku. W bardzo licznych komentarzach medialnych, dotyczą-
cych decyzji podjętej na początku 2013 roku przez tego cenionego
dominikanina, pojawiło się wiele ciekawych wątków. Niektóre z nich
były związane z oceną jednej z metod psychoterapii, która odwołuje
się do koncepcji ustawień rodzinnych niemieckiego psychologa i psy-
choterapeuty Berta Hellingera. Inne głosy w dyskusji dotyczyły m.in.
relacji istniejącej między psychologią i religią oraz tzw. psychologizacji
religii. Niewątpliwie ta ostatnia kwestia staje się dzisiaj poważnym
wyzwaniem duchowym i intelektualnym dla chrześcijan różnych nur-
tów i denominacji. Psychologizacja religii odnosi się do współczesnego
pojęcia duchowości i religii bez Boga czy Transcendencji.
Istnieje nurt psychologii religii – twierdzi włoski autor Mario
Aletti
– który ma swoje korzenie w pismach Williama Jamesa oraz swoją
formę wyrazu w pojęciu „religii humanistycznej” Ericha Fromma, ale
częściowo także w idei „absolutów zastępczych” Gordona Allporta,
która ma wpływ na pojęcie „doświadczenia religijnego”. Tego rodzaju
ujęcie doświadczenia religijnego podkreśla emocje i „uczucie religijne”,
otwierając w ten sposób drogę do współczesnego pojęcia duchowości
lub religii bez Transcendencji/Boga oraz do tzw. psychologizacji religii
(la
psicologizzazione della religione),
tzn. do redukowania religii do su-
biektywnego doświadczenia „duchowości”, w którym to, co duchowe,
1
Por. A.
Valerio,
Diventa ciò che sei. Un cammino di psicospiritualità cristiana,
Cinisello Balsamo 2005; G. Lämmermann,
Einführung in die Religionspsycho-
logie,
Neukirchen-Vluyn 2006; B. Grom,
Religionspsychologie,
München 2007;
J. R.
Prada Ramirez,
Psicologia e formazione. Principi psicologici utilizzati nella
formazione per il sacerdozio e la vita consacrata,
Roma 2009; W. Vial,
Psicologia
e vita cristiana. Cura della salute mentale e spirituale,
Roma 2012; S. De Simone,
Premesse e promesse dell’esperienza credente cristiana. Una ricomprensione
dell’„Analysis fidei” a partire dal rapporto tra teologia della grazia e psicologia,
Assisi 2015; J. A. Belzen,
Religionspsychologie. Eine historische Analyse im
Spiegel der Internationalen Gesellschaft,
Berlin – Heilderberg 2015.
196
ks. Andrzej Kobyliński
dąży do roztopienia się w szerszych ramach sfery psychicznej (lo
spi-
rituale tende a svanire nei più ampi contorni dello psichico)
2
.
Teologia
pastoralna
Problem psychologizacji religii pojawia się w oficjalnym nauczaniu
Kościoła katolickiego m.in. w opracowaniu z 2003 roku dotyczącym
ruchu New Age
3
. Dokument ten został przygotowany przez Papieską
Radę ds. Kultury i Papieską Radę ds. Dialogu Międzyreligijnego, przy
współpracy Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodów oraz Papieskiej
Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan. W dokumencie czytamy,
że duchowość New Age jest poszukiwaniem wewnętrznej harmonii
i jedności z całym kosmosem. Człowiek ma odkryć, że jest ściśle po-
wiązany z Uniwersalną Mocą czy Energią, która jest święta i stanowi
źródło wszelkiego życia. To doświadczenie jedności ma uzdrowić czło-
wieka z wszelkiej niedoskonałości czy ograniczoności. Doskonałość zaś
pojmowana jest jako doprowadzenie do pełni własnego „ja”, zgodnie
z systemem wartości, które człowiek sam sobie stworzy.
Ruch New Age traktuje człowieka jako boga, zaś na pytanie, dlaczego
ludzie nie uświadamiają sobie swojej boskości, odpowiada, iż przyczy-
ną jest niewiedza. Zdaniem propagatorów tego ruchu, nasza kultura
wykształciła w nas ograniczenia, wpoiła pojęcie grzeszności i skończo-
ności. To sprawiło, iż człowiek zapomniał, kim jest, zapomniał, że jest
bogiem. Aby osiągnąć pożądany stan boskości, człowiek musi włożyć
wiele wysiłku w samodoskonalenie się. Tu naprzeciw wychodzą pro-
pagatorzy różnego rodzaju kursów doskonalenia umysłu, odkrywania
nieograniczonego potencjału ludzkiego czy innych technik prowadzą-
cych do tzw. zmiany świadomości. Stosowanie różnego rodzaju technik
w celu doskonalenia siebie ma doprowadzić do powszechnej zmiany
naszego sposobu myślenia, zmiany spojrzenia na świat, wreszcie do
nowego sposobu widzenia rzeczy
4
.
2
M. Aletti,
Il senso religioso e la psicologia della religione. Decostruire un concetto,
elaborare un metodo, proporre strumenti,
[w:] M. T. Moscato, R. Gatti, M. Caputo
(red.),
Crescere tra vecchi e nuovi dei. L’esperienza religiosa in prospettiva mul-
tidisciplinare,
Roma 2012, s. 270. „Di qui la duplice scelta della maggior parte
dei psicologi della religione: a) di considerare non la religione nella sua essenza,
ma il funzionamento psichico della persona nei confronti di una specifica forma
religiosa oggettivamente rilevabile in una cultura, e b) di riservare il concetto
di religione a quelle forme che fanno riferimento ad un essere che è ritenuto
trascendente e divino. La consapevolezza di questo riferimento intenzionale e
l’assenso prestatovi sarebbero costitutivi della religione e la distinguerebbero
dalla generica spiritualità (ibidem)”. Por. M. Aletti (red.),
Psicologia della reli-
gione. Prospettive psicosociali ed empiriche,
Torino 2001.
Papieska Rada ds. Kultury, Papieska Rada ds. Dialogu Międzyreligijnego,
Jezus
Chrystus dawcą wody żywej. Refleksja chrześcijańska nt. New Age,
Poznań 2003.
Ibidem, s. 30-33. Por. P. McGuire,
Jak ewangelizować New Age?,
Toruń 1995.
3
4
Etyczne aspekty stosowania psychologii w przestrzeni życia religijnego
197
Jednym z ważnych prekursorów New Age był szwajcarski psycho-
log Carl Gustaw Jung, który podkreślał transcendentalny charakter
świadomości i wprowadził ideę nieświadomości kolektywnej – rodzaj
magazynu symboli i wspomnień wspólnych dla ludzi w różnym wieku
i z różnych kultur
5
.
Jung przyczynił się do „sakralizacji psychologii”
przez wprowadzenie do niej elementów ezoterycznych spekulacji.
W konsekwencji ludzie mówią o Bogu, mając na myśli ich własną
psychikę, i mówią o swojej własnej psychice, myśląc w rzeczywistości
o boskości. Jeśli psychika jest „umysłem” i również Bóg jest „umy-
słem”, wówczas mówiąc o jednym nie można równocześnie nie mówić
Teologia
pastoralna
o drugim.
Psychologia głębi
Carl Gustaw Jung jest m.in. autorem terminu „psychologia głębi”
(niem.
Tiefenpsychologie),
który określa różne koncepcje psychologicz-
ne, wywodzące się genetycznie z psychoanalizy Sigmunda Freuda,
lecz znacznie się od niej różniące. Koncepcje te stanowią teoretyczne
zaplecze dla różnych form psychoterapii (niekoniecznie psychoana-
litycznych). Wspólnym elementem różnych szkół psychologii głębi są
kategorie podświadomości i nieświadomości oraz założenie, że są to
sfery ludzkiej psychiki znajdujące się w ukryciu, do których dostęp jest
możliwy przy pomocy psychoterapii. Psychoterapia jest w psychologii
głębi metodą hermeneutyczną polegającą na interpretowaniu snów,
swobodnych skojarzeń, przejęzyczeń i konfabulacji badanej czy też
terapeutyzowanej osoby.
Możliwość wykorzystania psychologii głębi w kręgach katolickich
stała się w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku przedmiotem
badań włoskiego jezuity Luigiego Rulli. W 1971 roku stworzył on In-
stytut Psychologii na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzy-
mie
6
. Należy zauważyć, że w tamtym okresie wielu innych autorów,
szczególnie psychologów amerykańskich (Elizabeth Liebert, Richard
Sweeney, Morton Kelsey), próbowało łączyć metody psychoanalityczne
z chrześcijaństwem. Specyfiką badań Rulli było wykorzystanie metod
psychoanalitycznych oraz odwoływanie się do tomizmu transcenden-
talnego belgijskiego intelektualisty Josepha Maréchala, który w dru-
giej połowie XX wieku był bardzo ważnym nurtem myśli filozoficznej
i teologicznej na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie.
5
6
Por. Z. W. Dudek,
Podstawy psychologii Junga,
Warszawa 2009.
Por. S.
Morgalla,
Dojrzałość osobowościowa i religijna. Luigi Maria Rulla i jego
teorie psychologiczne oraz poglądy antropologiczne,
Kraków 2006.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin