R
Ra ► Re
Raamiasz (hebr. JHWH zagrzmiał). Głowa rodu; powrócił z wygnania babil. wraz z Zorobabelem (Ne 7,7). fr [msz]
Rabba (hebr. wielka; stolica).
1) Stolica Ammonu (Joz 13,25) leżała ok. 40 km w głąb obszaru po wsch. stronie Jordanu. Za osobliwość uważano wielki żelazny grobowiec legendarnego króla Baszanu, Oga
(Pwt 3,11). W czasie rządów Dawida miasto było oblegane przez oddziały pod wodzą Joaba (2 Sm 11,1). Zajęcie Miasta Wód było świętowane jako wyjątkowy sukces (2 Sm 12,27). Groźby pod adresem Rabby wypowiadali prorocy (Am 1,14; Ez 21,25; 25,5).
2) Niektórzy badacze lokalizują to miasto w górzystej krainie Judy (Joz 15,60) ok. 10 km na zach. od Jerozolimy, fr [msz]
Rabbat. Inna nazwa ► Rabba [1] (Pwt 3,11). fr [msz]
Rabbi (hebr. mój pan/mistrz). Pierwotnie zwrot grzecznościowy odnoszący się do każdej wyżej postawionej osoby, od ok. 70 r. po Chr. tytuł nadawany żyd. ►uczonym w Piśmie; aram. wersja brzmi Rabbuni (Mk 10,51). Kiedy zwracano się do Jezusa Rabbi (Mk 9,5; 11,21; 14,45) tytuł rozumiany był w tym pierwotnym, szerszym znaczeniu. Powstała po 70 r. po Chr. Ewangelia Mateusza polemizuje ze zwrotem Rabbi, który zaczynał stawać się tytułem: tylko zdrajca nazywa tak Jezusa (Mt 26,49); uczniowie nie powinni pozwolić nazywać siebie
Rabbi (Mt 23,8). Pierwotnie użyty wobec Jezusa zwrot wyrażający uznanie i rewerencję został w wielu miejscach w Ewangeliach zastąpiony przez inne tytuły, takie jak: Pan, Nauczyciel albo Mistrz, me [msz]
Rabbit (hebr. wielka). Miasto, które leżało prawd, ponad 20 km na płn.-wsch. od (późniejszej) Samarii; wliczane wg Joz 19,20 do pokolenia Issachara, należy być może utożsamiać z Daberat. fr [msz]
Rabbuni ► Rabbi.
Rabiniczna szkoła. Zwana też była „domem nauki” (hebr. bet hammidrasz); miejsce formacji intelektualnej prowadzone przez uczonego w Prawie (►Uczony w Piśmie), gdzie uczniom (czy raczej studentom) przekazywano całą tradycyjną naukę (Biblia, Miszna, midrasz, halacha, hagada) i gdzie nauczyciel przedstawiał własne kolejne interpretacje. W okresie NT szczególne miejsce zajmowały szkoły Rabbiego Hillela i Rabbiego Szamaja, które w niektórych kwestiach dotyczących halachy przedstawiały odmienne punkty widzenia. Szkoła rabiniczna po 200 r. po Chr. przekształcała się coraz bardziej w rodzaj akademii, me [msz]
Rabiniczny judaizm ► Judaizm.
Rabinizm ► Judaizm.
Rabsak (aram. wielki podczaszy). Tytuł wysoko postawionego urzędnika dworskiego neoasyr. króla Sennacheryba (705-681 r. przed Chr.); z rozkazu króla przeszedł wraz z wojskiem z Lakisz do Jerozolimy (2 Krl 18,17) i próbował przy pomocy wszelkiego rodzaju sztuczek i forteli skłonić króla Ezechiasza (728-699 r. przed Chr.) do poddania miasta
(2 Krl 18,19-37; 19,8-13). Wydaje się, że później tytuł ten zaczęto uznawać za imię własne (Syr 48,18). fr [msz]
Rabunek / Rozbójnik. Dokonane przemocą, sprzeczne z prawem przywłaszczenie sobie czyichś dóbr i określenie tych, którzy trudnili się takim procederem. Zbójcami i rabusiami nazywani są przez proroków nie tylko zewnętrzni wrogowie czy też regularne bandy rozbójników, ale wszyscy uciskający słabych, przede wszystkim kapłani i starsi ludu
(np. Iz 3,14n; Oz 6,9; 7,1). W czasach Jezusa za rozbójników uważani byli ►zeloci; stąd jest możliwe, że obaj ukrzyżowani wraz z Jezusem rozbójnicy (Mk 15,27: złoczyńcy) zostali skazani z powodu wzniecania politycznych rozruchów (por. J 18,40). me [msz]
Rachab (hebr. [Bóg] poszerzył). Jozue wysłał dwóch zwiadowców, którzy mieli spenetrować Jerycho przed przejściem Jordanu. Obaj zostali ukryci przez nierządnicę Rachab, kiedy chciano ich uwięzić (Joz 2,1-4). Tak jak obiecali, podczas zdobycia Jerycha oszczędzono Rachab i jej rodzinę (Joz 2,8.12n; 6,23-25). W NT jest ona chwalona za gościnność, która traktowana jest jako dobry uczynek (Jk 2,25), oraz za wiarę (Hbr 11,31). W genealogii Jezusa wymieniana jest jako praprababka ojca Dawida, Jessego (Mt 1,5n). fr [msz]
Racham (hebr. miłosierny). Wnuk Chebrona (1 Krn 2,43n) i w czwartym pokoleniu potomek Kaleba. fr [msz]
Rachela (hebr. owca). Młodsza (i piękniejsza) córka Labana, wuja Jakuba; w nowej ojczyźnie Jakub spotkał ją jako pierwszą i chciał ją poślubić. Dostał jednak za żonę starszą siostrę, Leę. Dopiero po złożeniu przyrzeczenia, że będzie przez następne siedem lat pracował dla swojego teścia, Jakub otrzymał umiłowaną Rachelę (Rdz 29,6-30). Ponieważ najpierw nie mogła mieć dzieci, była zazdrosna z powodu płodności swojej starszej siostry. Aby otrzymać potomstwo w sposób pośredni, dała Jakubowi swoją niewolnicę Bilhę, która miała powić na kolanach Racheli. Dzieci niewolnicy uważano wówczas także za dzieci Racheli (Rdz 30,1-3). Później jednakże urodziła Józefa (Rdz 30,22-25) i w Kanaanie, nieopodal ►Efrata [3], Beniamina. Tam po ciężkim porodzie zmarła (Rdz 35,16-20). Grób — dobrze poświadczony w tradycji bibl. (1 Sm 10,2) - znajdujący się blisko ►Rama [2], czczony jest jako miejsce pamięci (Jr 31,15; Mt 2,18).
Miejsce pokazywane dzisiejszym pielgrzymom (na drodze z Jerozolimy do Hebronu, niedaleko przed rozwidleniem na Betlejem) jest w rzeczywistości gdzie indziej. Jego położenie - w istocie przyjęte za sprawą Hieronima i rabinów - wynika z danych zawartych w glosach tekstu hebr. fr [msz]
Rachuba czasu
W kulturach znajdujących się pod wpływem chrześcijaństwa uważa się za rzecz zupełnie zrozumiałą podawanie liczby lat. Liczy się je według tego, czy nastąpiły przed albo po narodzeniu Jezusa Chrystusa. Przy szacowaniu czasu to wydarzenie uchodzi za początek nowej ery.
Jednak z uwagi na fakt, że pomylono się przy wyliczaniu daty narodzin Jezusa, rzeczywisty rok narodzin przypuszczalnie nastąpił przed naszą erą. Sama chrześcijańska rachuba czasu ma za sobą historię pełną zwrotów. Niespójności w dokładnym ustaleniu długości roku odkryto już niegdyś w kalendarzu juliańskim. Kalendarz ten, wprowadzony przez Gajusza Juliusza Cezara w 46 r. przed Chr. z 365 dniami i podwójnie liczonym 24 bądź 25 lutego mógł tylko po późniejszej korekcie wyrównać rzeczywisty rok słoneczny, który wynosi 365,25 dnia i ok. 11 minut.
Ze znaczącym krokiem naprzód mamy do czynienia w kalendarzu autorstwa rzym. opata Dionizego Małego (Exiguus; poł. VI w. po Chr.). Jednak również ten tzw. kalendarz rzymski nie był jeszcze wystarczająco poprawiony.
Zasadnicza zmiana nastąpiła wraz z kalendarzem gregoriańskim, owocem reformy przeprowadzonej przez papieża Grzegorza XIII w 1582 r. Ustalona wówczas rachuba czasu była stopniowo przejmowana także w świecie protestanckim, a w XX w. prawie wszędzie w Kościele Wschodnim zajmuje miejsce kalendarza juliańskiego, chociaż różnice pozostają. Ta od tamtej pory pozbawiona swych religijnych korzeni rachuba czasu zdobyła sobie takie uznanie, że wszelkie, aż do czasów współczesnych wciąż podejmowane próby reform, pozostawały bez odzewu. W judaizmie mówi się o latach przed i po przełomie er. Rok stworzenia świata (3760 przed przełomem er) został obliczony w midraszu Seder Olam Rabba.
Problemy z dokładną rachubą czasu
Rok słoneczny miał w roku księżycowym równoważne przeciwieństwo. Do tego nie da się dokładnie określić, kiedy faktycznie miały miejsce najstarsze okresy, tak iż prawd, daty można wyznaczyć tylko przez porównanie z danymi pozabiblijnymi. W najwcześniejszym okresie rokiem rządziło słońce, księżyc miesiącami, a oba były związane z biegiem życia w kulturze agrarnej. Nów obchodzono jako święto (Am 8,5; Oz 2,13; por. 1 Sm 20,5-24) i to właśnie ta uroczysta celebracja wskazuje na to, że to właściwie uroczystości kultyczne spowodowały wprowadzenie podziału czasu. Jednak z tego okresu zachowało się tylko kilka nazw miesięcy. W miesiącu ‘abib (= kłos) były obchodzone święta Paschy (Pwt 16,1) oraz Przaśników (Wj 23,15); później uznano również ten miesiąc, który wypada na wiosnę (marzec/kwiecień), za początek roku (Kpł 23,5). Ziw (= kwiecień) uznawany był za drugi miesiąc (1 Krl 6,1) i odpowiada mniej więcej okresowi kwiecień/maj. Podaje się, że siódmym miesiącem jest ‘etanim (= pragnienie płynącej [wody]; 1 Krl 8,2), zaś ósmym w 1 Krl 6,38 jest konsekwentnie bul (= prawd, deszcz).
Jeszcze na długo przed wygnaniem babil. widoczny był wpływ asyr.-babil. Doszło w końcu do tego, że na skutek wielkiego przełomu, jaki dokonał się wraz z wygnaniem, uznanie zdobyły sobie wywodzące się z Babilonii nazwy miesięcy. Pierwszy miesiąc nazywa się nisan (Est 1,1 a w oryginale gr.; Ne 2,1) i wypada na wiosnę (marzec/kwiecień). W Biblii nie znajdujemy nazwy drugiego miesiąca, ‘ijar, ale trzeciego siwan (maj/czerwiec) już tak (Est 8,9; Ba 1,8). Miesiące tammuz (czerwiec/lipiec) oraz 'ab (lipiec/sierpień) nie są poświadczone biblijnie. Na wzmianki o miesiącu 'elul (sierpień/wrzesień) natrafiamy w Ne 6,15 i 1 Mch 14,27, natomiast o tiszri (wrzesień/październik) oraz marheszwan
(październik/listopad) wspomina się wyłącznie poza Biblią. Poświadczone przez Biblię są cztery ostatnie miesiące: kislew (listopad/grudzień) jako dziewiąty miesiąc (Ne 1,1;
1 Mch 1,54; Za 7,1); tebet (grudzień/ styczeń) jako dziesiąty (Est 2,16); szebat (styczeń/luty) jako jedenasty (1 Mch 16,14; Za 1,7); ‘adar (luty/marzec) jako dwunasty (Est 3,7;
1 Mch 7,43.49). Biblia przekazuje również nazwy greckich miesięcy: Ksantyk (luty/marzec;
2 Mch 11,30.33) i Dioskor (2 Mch 11,21).
Przeprowadzany jesienią zbiór winogron miał miejsce na „końcu roku” (Wj 23,16)
i świadczy o tym, że to wówczas następował koniec starego i początek nowego roku
(Wj 34,22). Można zatem przyjąć, że już w okresie przed wygnaniem albo nawet w okresie osiedlania się w Kanaanie jesienią kończył się rok. Jednak nie ma w tym względzie jednomyślności: w Jr 36,22 mowa jest o tym, że król Jojakim przebywał „w rezydencji zimowej”, ponieważ „był dziewiąty miesiąc”, i musiał grzać się przy ogniu. Zatem początek roku musiał nastąpić dziewięć miesięcy wcześniej. Takie założenie znajduje swoje potwierdzenie w późniejszych danych, wg których pierwszy miesiąc roku, czyli początek roku, obchodzono na wiosnę.
Wynikają z tego powodu trudności przy określaniu dokładnych okresów panowania czy dat szczególnie ważnych wydarzeń, ponieważ przejście od jednego systemu do drugiego dokonało się w sposób stopniowy. Trzeba pamiętać, że najbardziej stabilną jednostką czasową jest okres panowania pojedynczego monarchy, który na długo odciska swe piętno na życiu ludu. Ponieważ jednak jego początek nie musi wypadać w momencie przejścia z jednego roku w drugi, istnieją dwie możliwości: 1) należy uznać, że pierwszy rok panowania minął wraz z końcem określonego roku, nawet jeżeli nie obejmował go całego i drugi rok rządów zaczął się wraz z początkiem nowego roku (datowanie z wyprzedzeniem); 2) lata panowania liczono dopiero od pierwszego nowego roku i część wcześniejszą uważano za rok zero (datowanie z opóźnieniem). Ten drugi sposób liczenia występuje w Jr 26,1: „Na początku panowania Jojakima”.
Relatywnie dokładną datację uzyskano dzięki paralel nemu zestawieniu różnych okresów panowania królów judzkich i izraelskich, np.: „Joram, syn Achaba, objął władzę nad Izraelem w Samarii w osiemnastym roku panowania Jozafata, króla judzkiego, i królował dwanaście lat” (2 Krl 3,1). Ogólnie rzecz biorąc, okazuje się, że odnośnie okresu przedmonarchicznego prawie całkowicie nie dysponujemy punktami zaczepienia, zaś odnośnie epoki królów możemy podać daty ze świadomością stosunkowo niewielkiego ryzyka błędu. Odnośnie do okresu powygnaniowego np. panowania Seleucydów i Rzymian, cennych wskazówek dostarcza nam chronologia pozabiblijna. Przy określaniu absolutnej chronologii nie za bardzo powinniśmy także ufać informacjom o czasie wystąpienia poprzedników królów, czyli sędziów. Podobną ostrożność należy zachować przy systematyzacji tendencyjnie wprowadzanych danych w dokumencie kapłańskim (np. dane dotyczące długości życia pięciu osób wymienianych w Rdz 5). Podobnie próby wyznaczenia momentu wyjścia z Egiptu w oparciu o jedynie informację zawartą w 1 Krl 6,1 (480 lat przed rozpoczęciem budowy świątyni przez Salomona) nie przyniosą pożądanego efektu, tj. ustalenia dokładnej daty. fr [msz]
Rada. Ludzka taktyka może opierać się na korzystnych radach (por. 1 Krl 12,7) albo nieprzemyślanych zamiarach (por. 1 Krl 12,14; 2 Sm 17,7). Ludzka zdolność do dawania rad oznacza bystrość umysłu, w przeciwieństwie do bezradności (por. Iz 11,2). Przede wszystkim Psalmy, odnosząc się do woli Boga i planu zbawienia, często przypominają o Bożych zamysłach (Ps 33,11; 73,24; Ef 1,11). ►Wysoka Rada. me [msz]
Raddaj (hebr. JHWH panuje). Piąty z siedmiu synów Jessego i brat późniejszego króla, Dawida (1 Krn 2,14n). fr [msz]
Radosna Nowina ► Ewangelia.
Radosny śpiew ► Hymn.
Radość. Człowiek biblijny raduje się ze wszystkich dobrych darów; są one podarunkiem Boga. I tak źródłem radości jest wino (Ps 104,15; por. Syr 31,27nn), nawet wtedy, gdy istnieje niebezpieczeństwo jego nadużycia (por. Syr 31,29-31). Podczas składania ofiar należało się uradować z darów, jakie pozyskane były ze zwierząt ofiarnych i przeznaczone dla wierzących (Pwt 12,7). Nie tylko jedzenie i picie, rozumiane jako dar Boga, były powodem do radości (Koh 3,13; 9,7-9), ale też mądre dzieci (Prz 10,1; 15,20) oraz cała natura, będąca świadectwem pełnego błogosławieństwa Bożego działania. Tylko w uwielbieniu człowiek potrafi w pełni wyrazić swoją radość (Ps 148). Radość z dóbr wewnętrznych przynoszących szczęście prowadzi do Stwórcy, który jest fundamentem życia i radości. Dlatego też ludzie wybuchali z entuzjazmem i radością z powodu Boga i Jego działania (np. Ps 33,1-3). Żydzi świętowali i radowali się dlatego, że Bóg objawił, w jaki sposób można osiągnąć dobre i spełnione życie (Pwt 16,14n): dzięki Torze (por. Ps 147,19nn). W ostatni dzień Święta Namiotów obchodzono Radość Tory: odczytywano kolejno ostatni fragment Tory (Pwt 34) oraz początek Pisma Świętego (Rdz 1). Źródłem starotestamentalnej radości jest obecność Boga (por. Iz 52,7-10); w Iz 52,7 użyte zostało słowo ewangelia (►Ewangelie). Treścią tej dobrej nowiny jest zapowiedź pokoju. Radość ze zbliżającego się królestwa Bożego głosi NT (por. Mt 5,11nn). Już ►anioł przy narodzeniu Jezusa obwieszcza „radość wielką” (Łk 2,10; por. Mt 2,10). Wszyscy, którzy mieli możliwość usłyszenia Ewangelii (szczególnie poganie), radują się (Dz 8,8; 13,48). Radość traktowana jest jako niezbędny i widoczny owoc Ducha (Ga 5,22). „W niebie” odczuwa się radość z nawrócenia jednego grzesznika (Łk 15,7.10). Radość jest ostatecznie darem trwałym (Mt 25,21.23). Ta nowo odkryta rzeczywistość wywraca wiele ludzkich wyobrażeń dotyczących powodów radości, ponieważ entuzjazm człowieka z powodu włączenia go przez Jezusa w wydarzenia zbawcze sprawia, że cielesne cierpienia jawią się jako znak zwycięstwa i powód do radości. Tak pisze św. Paweł: „Z wielką ufnością odnoszę się do was, chlubię się wami bardzo. Pełen jestem pociechy, opływam w radość w każdym ucisku” (2 Kor 7,4). Krytyczny zarzut Nietzschego, że chrześcijanie musieliby najpierw wyglądać jak ludzie radośni i wolni, dopiero wtedy znalazłby powód, by traktować ich poważnie, jest niestety zbyt często słusznym zarzutem. Rzeczywiście, wśród chrześcijan często można wyczuć brak tej chrześc. radości. Ta jednak nie może być po prostu nakazana i nie może być powierzchowna albo zbyt ekstatyczna. Ponieważ Jezus uwolnił świat z ciężaru grzechu i winy (►Odkupiciel), Bóg zachował świat, a Duch Święty obecnie nim kieruje, istnieje więc zasadnicza i wystarczająca podstawa, by w sensie bibl. pośród niebezpieczeństw, ale i w dobrobycie, nawet w cierpieniu, swoim życiem przekazać światu Bożą radość, fr [pt]
Rafa (skrót od ►Rafał).
1) Protoplasta rodu Refaitów, którego siedziba znajdowała się w Gat (2 Sm 21,20.22).
2) W genealogii podaje się go jako piątego syna Beniamina (1 Krn 8,2).
3) Należał do pokolenia Beniamina i z linii Jonatana wymieniany jest w dziewiątym pokoleniu po Saulu (1 Krn 8,37; por. 9,43, gdzie nazywa się ►Refajasz [3]). fr [msz]
Rafael (por. ► Rafał). Potomek Obed-Edoma, który wraz ze swoim rodem należał do odźwiernych i administratorów składów (1 Krn 26,7.15). fr [msz]
Rafał (hebr. Bóg uleczył). Jeden z najwyższych aniołów (►Archanioł), o którym wspomina przede wszystkim Księga Tobiasza. Pojawia się tam najpierw nierozpoznany pod imieniem A...
nbogdanus