W
Wada / Katalog wad. W popularnym ludowym nauczaniu w kwestiach etycznych sporządzane były (zwł. w ramach popularnej filozofii hell.) „katalogi” (spisy), gdzie umieszczano działania, których należy unikać, ponieważ uchodziły one za złe. Ta (literacka) forma została przejęta także przez hell. judaizm, a potem przez pierwotne chrześcijaństwo (Mdr 14,25n; Rz 1,29-31; 1 Kor 6,9n), jednakże tam pojawiło się nowe uzasadnienie: wadami były nie tylko ogólnie pojmowane moralnie złe zachowania, ale także postawy, które uniemożliwiały człowiekowi wejście do królestwa Bożego (1 Kor 6,10; Ga 5,21). ►Cnota, me [ts]
Wadi. Określenie najczęściej głęboko wydrążonego koryta wyschniętej rzeki na pustyni (dolina), które napełnia się wodą w porze deszczowej, po czym znowu szybko wysycha. Obszar Palestyny zorany jest niezliczoną ilością dolin. Częściowo przybierają postać wąwozu w kształcie litery V, czasami są to żyzne dna rzek. me [msz]
Wafsi (hebr. dodatek). Ojciec Nachbiego, który był tym wybranym człowiekiem z pokolenia Neftalego, który wraz innymi został przez Mojżesza wysłany na zwiady do Ziemi Obiecanej (Lb 13,14). fr [msz]
Waga. Przyrząd do określania ciężaru wszelkiego rodzaju towarów przed uiszczeniem opłaty (zwł. pieniężnej). Na starożytnym Bliskim Wschodzie oraz w Palestynie używano wag ręcznych i stojących, posiadających dwa równej wielkości ramiona i dwie szalki. Waga znajduje się również na egip. przedstawieniach sądu nad umarłymi. Każdy kupiec miał swoją wagę, zaś w pasie nosił odważniki (por. Prz 16,1 1). Waga symbolizuje wszechmoc Stwórcy i Sędziego (Iz 40,12.15; Mdr 11,22; Dn 5,27). me [msz]
Waheb (hebr. dawca; darczyńca). Na podstawie tego jedynie fragmentarycznego cytatu z „Księgi wojen Pana” można tylko przyjąć, że Waheb należy wiązać z ►Moabem (Lb 21,14). fr [msz]
Wajezata (pers. czysty; biały). Syn Hamana, który chciał unicestwić Żydów, jednakże zamiast zrealizować ten zamiar, sam został zabity przez potencjalne ofiary (Est 9,9). fr [msz]
Walka. Obok zastosowania tego słowa w związku z ►wojną, wskazać należy przede wszystkim na obrazowe i przenośne użycie grupy słów „walka/walczyć” w pismach NT. Użycie to łączy się z - szeroko rozprzestrzenionym w diatrybie - porównaniem ćwiczenia cnót, wzg. porównaniem etycznej walki jako walki przeciwko namiętnościom, z rozgrywkami sportowymi i połączonymi z nimi wysiłkami i niedostatkami. Obraz ten został przyjęty już przez judaizm hellenistyczny i odniesiony został do życia zgodnego z Prawem, do cierpienia ze względu na Prawo oraz do oddziałującego na życie sporu z Szatanem lub złymi skłonnościami. Do semantycznego obszaru tej grupy słów należy wielka liczba pojęć, które mają związek z gr. zawodami, np. bieżnia, hipodrom, stadion, nagroda za zwycięstwo w walce, nagroda za zwycięstwo, wieniec zwycięstwa i in. (por. np. 1 Kor 9,24-27; Hbr 12,1-3). me[ts]
Walka z siłami chaosu. W mitologii babil. jest mowa o pradawnej walce sił boskich z potworami morskimi; najsilniejszy z bogów pokonuje potwora i używa go jako materiału do stworzenia świata. Echa tej babil. mitologii pobrzmiewają jeszcze w Ps 74,12-14 oraz
89,9-11. ►Smok. me [msz]
Wał ► Mur, ► Wojna
Waniasz (hebr./arab. słaby). Izraelita, który poślubiwszy na wygnaniu w Babilonii
nie-Żydówkę, zadeklarował, że ją oddali (Ezd 10,36). fr [msz]
Wapno. W czasach bibl. wapno pozyskiwane było ze sproszkowanego wapienia. Stosowano je do tynku (Ez 13,10-12) albo do bielenia dużych kamieni (Pwt 27,4) i grobów (Mt 23,27). me [ts]
Warga. Narzędzie mowy, a przez to w Biblii jej symbol (Iz 28,11; Ps 51,17; Hbr 13,15). me [ts]
Warianty tekstowe (łac. varius - różny, rozmaity). W krytycznych badaniach tekstu jako warianty określa się zachowane odmienne zapisy tego samego tekstu, różniące się między sobą, a więc prawd, różne także od nieznanego tekstu pierwotnego. Żadne z pism bibl. nie zachowało się w swym oryginale, nie posiadamy ►tekstu pierwotnego żadnego z pism bibl. Przy przepisywaniu tekstów nie udało się uniknąć błędów, a tym samym powstały zmiany w treści. Podczas przepisywania tekstów bibl. (►Biblijne rękopisy) dochodziło także do świadomych ingerencji i wprowadzania zmian w tekście ze względów językowych lub teologicznych (►Recenzja). Zgodnie z regułami krytyki tekstu, wydawca tekstu przyjmuje jako tekst główny wersję treści tekstu uznanego za najstarszy, jednak informuje w tzw. aparacie krytycznym o istnieniu innych, odmiennych form zapisu tego samego tekstu w różnych rękopisach. ►Biblijny tekst, ms [mw]
Warta ► Nocna straż.
Warunki glebowe. W Palestynie warunki glebowe (wraz z klimatycznymi) zmieniają się zależnie od tego, czy jest to ciepłe i wilgotne wybrzeże, czy też sucha, wewnątrzkontynentalna pustynia. Na wybrzeżu znajdują się gliniaste czarnoziemy (odpowiednio nawodnione, niezwykle żyzne: równina Jizreel, równina Szaron), które jednak sąsiadują z połaciami lotnego piasku. Do uprawy zbóż dobrze nadają się zawierające żelazo czerwonoziemy na obszarach górskich. Obfite opady zimowe łatwo wypłukują ziemię, czego efektem są niezdatne do uprawy obszary krasowiejącego wapienia. Przywrócenie urodzajności tych ziem możliwe jest dzięki uprawie tarasowej. W Dolinie Jordanu znajdują się gleby aluwialne narzucane przez górskie potoki na starsze warstwy. Wokół jeziora Genezaret dawne tereny bagienne zostały w dużej części osuszone i uczyniono z nich pola uprawne i sady. Obszarem na płd. - przede wszystkim w okolicach Morza Martwego - mimo występowania żyznych gleb, trudno jest gospodarować ze względu na skąpą ilość opadów. Oazy i sąsiadujące z nimi tereny nadające się do kultywacji wydzierane są pustyni przy pomocy systemów irygacyjnych. Wschodni brzeg Jordanu pokrywa warstwa bazaltu pochodzenia wulkanicznego. Zwietrzałe, ale zawierające minerały podłoże sprawia, że w niektórych rejonach ziemia wydaje naprawdę obfite plony. Dla pełnego obrazu należy dodać, że we wsch. części znajdują się bezdrzewne stepy, odpowiednie do wypasania owiec i wielbłądów, oraz Pustynia Arabska. Zasadniczo jest to kraina Beduinów, nomadów. ►Rolnictwo, ms [msz]
Warus (łac. krzywo [nogi]). Publius Quintilius Varus, rzym. patrycjusz, 13 r. przed Chr. konsul w Rzymie, 6-4 r. przed Chr. prokonsul w Syrii; w 4 r. przed Chr. stłumił powstanie, które wybuchło po śmierci Heroda Wielkiego. W 6 r. po Chr. przybył jako namiestnik do Germanii, gdzie w 9 r. po Chr. zginął w bitwie w Lesie Teutońskim. me [mw]
Warzywa ► Świat roślin.
Waszti (pers. piękna kobieta), żona pers. króla Kserksesa (486-465 r. przed Chr.) albo Artakserksesa (465-423 r. przed Chr.); zarówno Waszti, jak też jej małżonek wydawali oddzielnie uczty. Kiedy król - już pijany - zapragnął pochwalić się swoją żoną przed gośćmi, ta odmówiła przybycia. Wówczas król naradził się z dworzanami i postanowił, że ten akt nieposłuszeństwa należało ukarać, dlatego królowa została wygnana (Est 1,9-19). fr [msz]
Wątroba. W ST jest ona czasem pojmowana jako siedlisko samego życia (Prz 7,23) lub siedlisko uczuć (Lm 2,11; BT: „żółć”) podobnie jak krew, serce lub nerki. W Babilonie istniał zwyczaj wróżenia z wątroby, co polegało na oglądaniu kształtu tego narządu pobranego z zabitego na ofiarę zwierzęcia i odczytywaniu na tej podstawie przyszłych zdarzeń (Ez 21,26; por. wyrocznię). Serce i wątroba ryby służyły, jak podaje Tb 6,7n, jako środek używany w zaklęciach demonów i ich wypędzaniu, me [ts]
Wąż. W mitologiach bliskowschodnich wąż odgrywa ważną rolę jako zwierzę symbolizujące nieszczęście, ale także i życie. W Egipcie, Babilonii, Syrii i Grecji uchodził on za zwierzę święte i za symbol bóstw dających życie (kultycznie czczony był także w Indiach i Ameryce Środkowej). Jako zwierzę poświęcone Baalowi i związane z kultem płodności pojawia się on w opowiadaniu o upadku pierwszych rodziców (Rdz 3), gdzie występuje też jako stworzenie Boże i jako kusiciel ludzi: nie udziela on życia, jak obiecuje, lecz sprowadza śmierć. Wczesny judaizm widział w wężu ucieleśnienie diabła (Mdr 2,24 jako wyjaśnienie Rdz 3,1). Przedstawienie węża jako symbolu życia uwidacznia się także w etiologicznym opowiadaniu o wężu miedzianym w Lb 21,4-9, obiekcie kultu w świątyni, który został zniszczony przez króla Ezechiasza (728-699 r. przed Chr.; 2 Krl 18,4). W myśleniu apokaliptycznym w postaci węża z Rdz 3 w sposób zmitologizowany skupiają się smok, Szatan i diabeł (Ap 12,9). Przenośnie motyw węża jest stosowany dla ukazania nieszczęścia, podstępnej złośliwości czy przebiegłości, jak również jako symbol mądrości (Mt 10,16; por. Ps 91,13; 140,4; Mt 12,34; 23,33). ►Świat zwierząt, me [ts]
Wąż miedziany / Wizerunek miedziany. Wg 2 Krl 18,4 w Izraelu miał przyjąć się kult kananejskiego idola z miedzi i trwać nieprzerwanie od czasów Mojżesza aż do Ezechiasza, dlatego że podobiznom węży przypisywano właściwości lecznicze. Ezechiasz, który „w Panu, Bogu Izraela, pokładał nadzieję” (2 Krl 18,5), nakazał zniszczyć węża miedzianego ►Nechusztana. Opowieść w Lb 21,4-9 (Izraelici, którzy z powodu szemrania przeciw Bogu byli ukąszeni przez węże, zostają uratowani, gdy w zaufaniu do Boga wznoszą swój wzrok ku wężowi miedzianemu, umieszczonemu na palu) należy uznać za etiologię, która miała wykazać pochodzenie tego kultu z czasów Mojżesza i w ten sposób go usprawiedliwić. NT (a później i Kościół) w tym wywyższonym wężu widzi zapowiedź wywyższonego na krzyżu Jezusa (J 3,14; por. List Barnaby 12,5-7). ms [ts]
Wcielenie (łac. incarnatio = gr. sarkosis = wcielenie). Już dla Ireneusza (zm. ok. 202 r.) przyjęcie ciała przez Słowo Boże równoznaczne było z Jego wcieleniem. Chrześcijanie, zgodnie z wyznaniami wiary soborów w Nicei (325 r. po Chr.) i Konstantynopolu (381 r. po Chr.), wierzą w Jednego Pana Jezusa Chrystusa, który „przyjął ciało” (incarnatus est) i „stał się człowiekiem” (homo factus est).
Kluczowym fragmentem Biblii, koniecznym do zrozumienia faktu wcielenia jest J 1,14:
„A Słowo [logos] stało się ciałem [sarx] i zamieszkało wśród nas”. Jezus Chrystus ucieleśnia swoją osobą „Słowo”, które przychodzi od Boga i „na początku” było u Boga (J 1,1.17). Zgodnie z rozumieniem Biblii „ciało” oznacza całego człowieka, z ciałem i krwią, i to o ile ogranicza go ziemska egzystencja, przemijanie i śmierć (por. Iz 40,5-7). Wymowa J 1,14 kontrastuje z wydźwiękiem J 1,1: „i Bogiem [theos] było Słowo”. Użyte tu bez rodzajnika wyrażenie Bóg może być rozumiane jako orzecznik, określający właściwość i naturę Słowa.
J 1,1 można zatem wyrazić tak: „i Słowo miało boską naturę”. W myśl 1,14 Słowo to przyjmuje przez fakt wcielenia naturę ludzką. Oba te wersety: J 1,1 i 1,14 wywarły wpływ na późniejszy rozwój nauki o dwóch naturach w chrystologii.
Mimo że jedynie u J 1,14 mowa jest wyraźnie o wcieleniu preegzystującego (obecnego od samego początku u Boga) Słowa, można z wersetem tym porównać inne jeszcze fragmenty NT. W listach św. Jana pojawia się ostrzeżenie przed „Antychrystem”, który nie uznaje, że Jezus Chrystus „przyszedł w ciele [sarx]” (1 J 4,2; 2 J 7), a więc zaprzecza faktowi przyjęcia ciała i stania się człowiekiem przez „Zbawiciela świata” (1 J 4,14). Kontrast między J 1,1 i
J 1,14 może być porównany do przeciwstawienia obecnego w hymnie z listu do Filipian
(Flp 2,6-11): Jezus, który istnieje w postaci [morfe] Bożej (Flp 2,6), ogałaca samego siebie [kenoo] i przyjmuje postać [morfe] sługi (Flp 2,7). Na początku Listu do Rzymian Paweł daje świadectwo wiary w Chrystusa, w którym Jezus widziany jest, zgodnie z „pochodzeniem według ciała”, jako potomek Dawida (Rz 1,3). „Ciało” oznacza tutaj, podobnie jak u J 1,14, ludzką, ziemską egzystencję. W 1 Tm zamieszczony jest hymn o „tajemnicy pobożności”, do której zalicza się myśl, iż Jezus ukazał i „objawił się w ciele [sarx]” (1 Tm 3,16). mha [tt]
Wczesny judaizm. ►Judaizm osiągnął swoją duchową, religijną i kulturalną wielkość dzięki wierze, myśli oraz szczególnej historii ludu Izraela. Początek judaizmu wiąże się na ogół z powrotem z wygnania babil. i religijną oraz polityczną odnową (538 r. przed Chr.). Okres ten postrzegany jest również jako „późny okres” całej historii starotestamentalnej. Stanowi ona jednak pierwszą epokę całej późniejszej historii żyd. aż po dzień dzisiejszy, a więc stanowi okres wczesnego judaizmu. Okres ten obejmuje ostatnie lata przed Chrystusem, biegnie przez cały czas NT i trwa do utworzenia Talmudu (ok. 200 r. po Chr.). ms [pt]
Wdowa (hebr. almanah; gr. chera). Kobieta, której mąż umarł, należała w patriarchalnym społeczeństwie starożytnego Bliskiego Wschodu do grupy na jego marginesie. Po śmierci małżonka próbowano kobietę możliwie jak najszybciej zintegrować z patriarchalną rodziną; działo się to przez powrót do własnej rodziny albo ponowne małżeństwo (lewirat, ale tylko dla wdów bezdzietnych). Jeżeli oba wyjścia były niemożliwe do zrealizowania, wdowa pozostawała sama, bez jakichkolwiek zabezpieczeń i ochrony. Jej sytuacja materialna była zależna od statusu społ. jej męża, jak również liczby i zamożności jej synów. Podczas gdy dorośli synowie mogli troszczyć się o swoją matkę, niepełnoletni, wymagający opieki synowie, sami byli sierotami zepchniętymi na społeczny margines.
W ST wymienia się wdowy najczęściej razem z sierotami i przybyszami/obcymi (np.
Wj 22,21-23; Pwt 10,18; Hi 31,16; Ps 68,6; 94,6; Iz 1,17.23; Jr 7,6; Ml 3,5). Znajdują się pod opieką Boga, który dochodzi ich praw (Pwt 10,18; Ps 146,9). Ochrona wdów to również intencja ustawodawstwa deuteronomicznego (Pwt 14,29). Niektóre wdowy wzmiankowane są z imienia: Tamar (Rdz 38), Judyta (Jdt 8,4-8), Rut i Noemi (Rt 1,3-5). Ich sposób postępowania jest ze wszech miar właściwy, wręcz odgrywa doniosłą rolę w historii zbawienia.
W NT wdowy Tamar i Rut pojawiają się w genealogii Jezusa, wzmiankuje się także w
Łk 4,25n wdowę z Sarepty (por. 1 Krl 17,8-24). Podczas ofiarowania Jezusa w świątyni ważną rolę odegrała wdowa, prorokini Anna (Łk 2,36-38). Jezus zwraca uwagę uczniów na wzorowe, wielkoduszne zachowanie pewnej ubogiej wdowy w świątyni (Mk 12,41-44 i par.). W jednej z przypowieści pochwala wytrwałość wdowy, która przed sędzią dochodziła swoich praw (Łk 18,1-8), i widzi w takiej postawie obraz nieustannej i ufnej modlitwy. Krytykuje z kolei podwójną moralność uczonych w Piśmie, którzy „objadają” domy wdów i równocześnie na pokaz długo się modlą (Mk 12,40). Jezus okazuje współczucie wdowom, które straciły swoje dzieci; np. podczas spotkania z wdową z Nain, której syn zmarł i przez to straciła też podstawę swojego utrzymania (Łk 7,11-17). Idąc po linii ST, również NT pamięta o ochronie i potrzebach wdów; widać to wyraźnie we wspólnotach pierwszych chrześcijan (Dz 6,1;
Jk 1,27). W 1 Tm 5,3-16 czyni się rozróżnienie pośród wdów, dając im odpowiednie nakazy. Te, które mają dzieci, powinny troszczyć się o swoje rodziny. Tym, które są młodsze i żyją samotnie, zaleca się ponowne zamążpójście i wydanie na świat potomstwa, czuwanie nad domem i nie dawanie stronie przeciwnej żadnej okazji do pomówień. Żyjące samotnie bezdzietne wdowy, które odpowiadają kryteriom właściwym dla wdów (1 Tm 5,9n; np. wiek przynajmniej ok. 60 lat), są wezwane do ciągłej i wytrwałej modlitwy do Boga we dnie i w nocy (1 Tm 5,5). Nie są już zatem postrzegane jedynie jako odbiorczynie pomocy, ale, modląc się, odgrywają w życiu wspólnoty niezwykle ważną rolę. mis [msz]
Wdowi Grosz. Użyty tutaj gr. termin lepton oznacza najmniejszą miedzianą monetę; wzmianka o niej jest w Mk 12,42 (►Monety: lepton, kwadrans), me [ts]
Wenus (łac. miłość, pożądanie).
1) Rzym. bogini miłości, która przyjęła rysy gr. Afrodyty, a później także bliskowschodniej ►Isztar.
2) Planeta, me [mw]
Wespazjan (łac. pochodzący z Vespasiae - miejscowości k. Spoleto w Umbrii).
Titus Flavius Vespasianus, cesarz rzym. w latach 69-79 po Chr. Na początku 67 r. był głównym dowódcą w wojnie żydowskiej (66-70[73] r. po Chr.). Jako cesarz na nowo wzmocnił Cesarstwo Rzymskie, osłabione za rządów Nerona i jego następców. Wespazjan odniósł wiele sukcesów w reformach finansowych oraz polityce wewnętrznej. Jego następcą był najpierw jego najstarszy syn ►Tytus, po jego śmierci drugi syn Wespazjana ►Domicjan. me [mw]
Wesz ► Świat zwierząt.
Wędrówka przez pustynię. Tradycje w księgach Wj i Lb opisują wyprawę Izraelitów, rozpoczętą ucieczką z Egiptu ( ►Wyjście) i zakończoną wejściem do Kanaanu, jako wędrówkę przez pustynię. Jak wynika z badań, istniejący dzisiaj tekst to nie tylko przepracowanie tekstów, pochodzących z różnych epok, którym pierwotnie każdorazowo przyświecał inny cel. O wiele bardziej tradycje pustyni wydają się mieć swoje źródło w doświadczeniach rozmaitych grup nomadów wzg. półnomadów i dopiero później zostały powiązane, tworząc obecną, relatywnie spójną całość.
Na skutek licznych zabiegów redaktorskich obecnie niemożliwe jest dokładne zrekonstruowanie trasy wyprawy tego tłumu prowadzonego pod przewodem Mojżesza. Starsze tradycje wskazują, że droga nie wiodła wzdłuż położonych nad Morzem Śródziemnym egip. umocnień (Wj 13,17n), lecz raczej przez pustynię na Półwyspie Synaj. Szczególnie ważnym przystankiem w drodze była oaza ►Kadesz [1]: Pwt 1,2.19-46. Stamtąd z powodu zagrożenia militarnego obeszli centrum obszaru Edomitów (Lb 20,14-21;
Sdz 11,16n), tak że rzesza przybyła nad Jordan od wsch. i przeszła rzekę (por. Joz 3-4). Młodsze tradycje wskazują raczej na to, że tłum pod wodzą Mojżesza próbował wkroczyć do Kanaan u od płd. (por. Wj 14,2.9). Informacja o tym, że lud wędrował przez 40 lat (Wj16,35), ma wymiar symboliczny: z jednej strony chodzi tu o karę (Lb 14,33n), z drugiej to wyraźny znak Bożego wsparcia (Pwt 2,7). ►Zajęcie Ziemi Obiecanej. fr [msz]
Węgiel. W Biblii znany jest jedynie węgiel drzewny, który przygotowywany był w mielerzach. Jego ogień służył do ogrzewania (Iz 47,14), pieczenia, gotowania i smażenia
(Iz 44,19; Ez 24,11), a przede wszystkim do przygotowywania i obróbki metalu (Iz 44,12). Węgiel używany jest często w mowie obrazowej: w opisach teofanii (Ps 18,9.13; Ez 1,13) albo do wyrażenia bólu związanego ze skruchą, który wg starego zwyczaju egip. ukazywano jako „węgle żarzące spadające na czyjąś głowę” (por. Prz 25,22; Rz 12,20). me [ts]
Wiadro. Naczynie do czerpania i transportu wody. Było sporządzane ze skóry, która przy górnej krawędzi była umocowana na drewnie (Lb 24,7). me [ts]
...
nbogdanus