urzędnicy wokół Jabłonowa.pdf
(
2134 KB
)
Pobierz
UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU
WYDZIAŁ HISTORYCZNY
Christian Myschor
WYŻSI URZĘDNICY PRUSKIEJ ADMINISTRACJI
PROWINCJONALNEJ W POZNAŃSKIEM
(1871-1918)
Praca doktorska
wykonana w Zakładzie Historii Polski XIX i XX wieku
Promotor:
Prof. dr hab. Witold Molik
POZNAŃ 2012
SPIS TREŚCI
Wstęp
Rozdział I
Cechy szczególne i rozwój administracji
pruskiej w Poznańskiem
Portret społeczny
Wykształcenie i procesy socjalizacji
Polityka personalna i kariery
Etos zawodowy
Warunki bytowe
s. 3
s. 20
s. 33
s. 89
s. 135
s. 188
s. 217
s. 236
s. 284
s. 310
s. 315
s. 320
s. 322
Rozdział II
Rozdział III
Rozdział IV
Rozdział V
Rozdział VI
Rozdział VII Działalnóść polityczna
Rozdział VIII Kręgi towarzyskie i aktywność społeczna urzędników
Zakończenie
Aneks
Spis tabel
Bibliografia
2
Wstęp
Uzasadnienie wyboru tematu
„W nowoczesnym państwie prawdziwa władza nie urzeczywistnia się ani w
mowach parlamentarnych ani w enuncjacjach monarchów, lecz w codziennej praktyce
administracji,
zatem
koniecznie
znajdować
się musi
w
rękach
stanu
urzędniczego“
1
.Wypowiedź Maxa Webera jest krótką, ale wymowną diagnozą świata
nowoczesnego, w którym postęp cywilizacyjny stworzył struktury, nad którymi
zapanować może jedynie grupa osób o odpowiednim przygotowaniu fachowym.
Sterowanie procesami przez określoną grupę nie jest zjawiskiem związanym wyłącznie
z czasami nowożytnymi. Jednak dopiero w tych czasach w Europie Zachodniej
ukształtował się typ administracji, polegający na nieustannym rozszerzaniu zakresu jej
władzy, monopolu sprawowania przymusu i jednoczesnego rozdziału społeczeństwa na
sfery prywatną i państwową
2
. Tam, gdzie potrzebne jest zarządzanie ludźmi, towarami
lub pieniędzmi, powstaje biurokracja
3
.
Interesujący nas typ urzędnika państwowego wykształcił się we Francji, gdzie
stał się instrumentem króla w łamaniu oporu stawianego przez stany. Urzędnik tego
typu był całkowicie zależny od monarchy, który w zamian za wierną służbę zapewniał
mu środki do życia. Historyczny sukces monarchii francuskiej uczynił z niego model
eksportowy, który najlepiej przyjął się w Prusach. Zwycięstwo absolutyzmu miało
również nad Szprewą w pewnych dziedzinach charakter kompromisowy. W pruskiej
biurokracji rozpoczął się, podobnie jak i we Francji, proces zbliżania się tradycji
administracji feudalnej i królewskiej, urzędników mianowanych i całkowicie
uzależnionych od króla oraz struktur pochodzenia stanowego
4
. Nie doszło do pełnej
symbiozy tych sfer, niemniej przeniknęły się one wzajemnie bardzo mocno. W taki
sposób powstały podwaliny społeczne pod typ urzędnika, stojący w centrum
zainteresowania niniejszej pracy.
1
M. Weber,
Parlament und Regierung im neugeordneten Deutschland. Zur politischen Kritik des
Beamtentums und Parteiwesens,
Tübingen, 1958, s. 308.
2
Por: tenże,
Staatssoziologie. Mit einer Einführung und Erläuterungen,
hrsg. von J. Winckelmann, Berlin
1956, s. 17
3
Por: R. Torstendahl,
Bureaucratisation in Northwestern Europe, 1880-1985. Domination and
Governance,
London 1991, s. 37.
4
P. Lundgreen,
Gegensatz und Verschmelzung von „alter“ und „neuer“ Bürokratie im Ancien Regime:
Ein Vergleich von Frankreich und Preußen,
w:
Sozialgeschichte Heute. Festschrift für Hans Rosenberg
zum 70. Geburtstag,
hrsg. von H.-U. Wehler, Göttingen 1974, s. 104-118.
3
Działalność każdej biurokracji nacechowana jest pewną, zmienną w czasie
i przestrzeni dozą polityczności, która wypływa nie tylko z metod działania oraz
wprowadzanych aktów prawnych, lecz i reakcji społecznej. Również i w państwie
Hohenzollernów każde postanowienie rządowe pozostawało tak długo pustą i czczą
literą na papierze, jak długo nie znajdowali się ludzie, gotowi siłą sprawowanego przez
siebie urzędu wdrożyć je w życie. Państwo pruskie cechowało się właśnie tym, że jego
biurokracja poza pełnieniem funkcji czysto wykonawczej wewnątrz hierarchii posiadała
również możliwości formułować własną wolę
5
. Pozostając uwięzionymi w ramach
wyników swej socjalizacji, panujących warunków społeczno-gospodarczych oraz nawet
jak najbardziej arbitrarnych osobistych poglądów siłą rzeczy urzędnicy wnosili wkład
swej osobowości w sposób realizacji i interpretacji otrzymanych dyrektyw. Pisząc
historię pruskiej biurokracji nie można zatem poprzestawać na opisywaniu dziejów
instytucji i idei, lecz koniecznie należy zwrócić uwagę na ludzi, którzy ją tworzyli
6
. To
stwierdzenie wydawać by się mogło czcze i zakrawające o zbędną banalność, stanowi
jednak konieczny punkt wyjściowy do spojrzenia na działania urzędników pruskich na
tkwiącym w konflikcie państwowo-etnicznym wschodzie Rzeszy w ostatnich
dziesięcioleciach XIX i na początku XX wieku.
Preußische Polenpolitik
odegrała przemożny wpły na dzieje Poznańskiego w
XIX w. Jej dogłębne poznanie stanowi jeden z kluczy do zrozumienia historii tej
dzielnicy. Procesy powstawania kolejnych ustaw w parlamentach Prus i Rzeszy tak jak
i reakcja polskiego społeczeństwa na nie są nam dobrze znane. Do pełnego obrazu
brakuje jednak uwzględnienia wielu pozostających wciąż w cieniu tej polityki
aspektów. Jednym z nich jest rola, jaką w procesie jej realizacji przyszło odgrywać
prusko-niemieckiecj biurokracji, służącej rządowi jako źródło informacji o prowincji,
i jako władza wykonawcza, wdrażająca ustawy i dyrektywy płynące z Berlina
7
.
Wpływy biurokracji na
Polenpolitik
są stwierdzone, nieznany jest jednak ich dokładny
wymiar. Zauważyć je można choćby na płaszczyźnie jej konceptualizacji. Czołowi
urzędnicy administracji byli w stałym kontakcie z rządem. Ich memoranda nie
pozostawały bez wpływu na dedycentów, o czym świadczy chociażby związek
5
E. R. Huber,
Deutsche Verfassungsgeschichte seit 1789,
Bd. 2:
Der Kampf und Einheit und Freiheit
1830 bis 1850,
Stuttgart 1988, s. 23.
6
H. Herzfed, W. Berges,
Bürokratie, Aristokratie und Autokratie in Preußen. Das Werk von Hans
Rosenberg,
„Jahrbuch für die Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands“ Bd. 11: 1962, s. 289.
7
W. Molik,
Die preußische Polenpolitik im 19. und zu Beginn des 20. Jahrhunderts. Überlegeungen zu
Forschungsstand und –perspektiven,
w:
Nationale Minderheiten und staatliche Minderheitenpolitik in
Deutschland im 19 Jahrhundert,
hrsg. von H. H. Hahn und P. Kunze, Berlin 1999, s. 29-39.
4
pomiędzy memorandum Christopha von Tiedemanna, a powstaniem Komisji
Osadniczej w roku 1886
8
. Także starania Hakaty o utrzymywanie możliwie dobrych
kontaktów z różnymi gałęziami biurokracji są jednoznaczną oznaką wpływów, jakie
musiała ona posiadać
9
. Zanim jednak możliwe będzie szczegółowe zbadanie
mechanizmów udziału administracji w procesach koncypowania i wdrażania polityki
rządowej należy dokładnie poznać samo środowisko, którego aktywność powinna stać
się następnie przedmiotem zainteresowania historyka. Bez znajomości ich tła
społecznego, światopoglądowego czy gospodarczego historyzacja czynności i decyzji
urzędników będzie nieuchronnie musiała poruszać się wyłącznie na płaszczyźnie opisu
kolejnych dyrektyw i paragrafów.
Drugim powodem podjęcia tematu sformułowanego w tytule niniejszej pracy,
jest poważna luka w wiedzy o dziejach pruskiej biurokracji, która wynika ze strategii
badawczej obranej przez niemiecką historiografię w ostatnich dekadach. Po prostu
ignorowano w dużym stopniu dzieje Prus na wschód od Łaby. Jest to poniekąd także
rezultatem ukierunkowania badań nad niemieckim mieszczaństwem. Klasyczna
Sozialgeschichte
jednoznacznie
preferowała
zachód
Niemiec,
doszukując
się
w zurbanizowanych i uprzemysłowionych terenach Nadrenii i Westfalii decydujących
o rozwoju społecznym procesów modernizacyjnych, podczas gdy pruski wschód długo
służył jako tło dla ukazania elementów zacofania społecznego i wszechwładzy
junkierskiej
10
. Również po ponownym podjęciu badań nad mieszczaństwem, które od
połowy lat 80. XX w. przeprowadzono w ramach grupy badawczej
„Sozialgeschichte
des neuzeitlichen Bürgertums“,
nie można mówić o wzroście zainteresowania
wschodem państwa. Świadczy o tym chociażby bibliografia powstałych w związku
z tym projektem prac. Również i „konkurencyjny“ projekt badań nad mieszczaństwem,
prowadzony przez grupę badaczy skupionych we Frankfurcie nad Menem wokół
Lothara Galla nie zajmował się wschodnimi częściami monarchii. W przeciwieństwie
do grupy bielefeldzkiej, o której motywach, prowadzących do daleko idącego
pominięcia wschodu monarchii nawet po zajęciu pewnego dystansu wobec
8
W. Jakóbczyk,
Pruska komisja osadnicza 1886-1919,
Poznań 1976, s., odnośnie naczelnych prezesów
por: B. Grześ,
Rola naczelnych prezesów Poznańskiego w kształtowaniu i realizacji germanizacyjnej
polityki rządu pruskiego w II połowie XIX w.,
w:
Studia z dziejów Polski, Niemiec i NRD: XVI-XX w.,
pod
red. A. Czubińskiego, Poznań 1974, s. 181-188.
9
S. Grabowski,
Deutscher und polnischer Nationalismus. Der Deutsche Ostmarken-Verein und die
polnische Straż 1894–1914,
Marburg 1998, s. 140-144.
10
Do negatywnych skutków nadmiernej koncentracji tematycznej przyznał się sam H.-U. Wehler,
Historische Sozialwissenschaft. Eine Zwischenbilanz nach dreißig Jahren,
w: tenże,
Die
Herausforderung der Kulturgeschichte,
München 1998, s. 146.
5
Plik z chomika:
graciarniakomtura
Inne pliki z tego folderu:
Tartak Jewelowskiego w Smolnikach.cpt
(584 KB)
Cesio
(41 KB)
1897, lipiec końcówka, ciekawostki, Jabłonowo
(801 KB)
Górale północ .1920(1).cpt
(426 KB)
1898 - 1900.jpg
(183 KB)
Inne foldery tego chomika:
Anatomia mebla. Podręcznik dla wykonawcy
ARCHITEKTURA. Materiały dla rekonstruktora - stolarza budowlanego
ARCHIWIZACJA TEKSTÓW
Atlasy, mapy, plany Prus zachodnich i siłą rzeczy okolicy [Kartographie von Westpreußen]
AutoCAD 2008 PL + Kurs obsługi dla stolarzy
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin