2008_17.pdf

(84 KB) Pobierz

Katarzyna GRUSZKO

Polityka USA wobec

wschodnioazjatyckiego multilateralizmu

Amerykańska polityka wobec Azji Wschodniej nacechowana jest pragmatyzmem

i była realizowana w trzech etapach. Pierwszy zakładał budowę skierowanego prze-

ciwko ZSRR i ChRL szerokiego sojuszu obronnego (SEATO, ANZUS). Drugi etap, był

konsekwencją wojny w Wietnamie i sprowadzał się do udzielania pomocy niekomu-

nistycznym krajom Azji Południowo-Wschodniej. Era globalizacji zapoczątkowała

trzeci etap tej polityki, która w dużej mierze koncentruje się na kwestiach gospo-

darczych (ograniczenie poziomu niekorzystnego bilansu handlowego) oraz bezpie-

czeństwa (zagrożenie terroryzmem i funkcjonowanie państw upadłych). Jednakże

zasadnicza aktywność Stanów Zjednoczonych sprowadza się do przeciwdziałania

ograniczeniu hegemonistycznej pozycji USA jako konsekwencji mocarstwowych

ambicji państw regionu. Jedną z form tych działań jest przebudowa systemu poli-

tycznego regionu, poprzez rozbudowę i zwiększenie znaczenia regionalnych orga-

nizacji gospodarczych. Nie oznacza to jednak zarzucenia przez USA roli kontaktów

bilateralnych, zwłaszcza z najsilniejszymi państwami Azji Wschodniej.

Zarówno w przeszłości, jak i dzisiaj Stany Zjednoczone szukają sposobów realizowania

swoich interesów w Azji Wschodniej. Jedną z cech polityki zagranicznej USA jest wyko-

rzystywanie istniejących już organizacji i instytucji międzynarodowych bądź powoływa-

nie do życia nowych, które będą skutecznym narzędziem do osiągania celów politycznych,

militarnych i gospodarczych. W zależności od aktualnych uwarunkowań na świecie Stany

Zjednoczone w różnym stopniu odwołują się do współpracy multilateralnej. W odniesieniu

do regionu Azji Wschodniej Amerykanie próbowali od zawsze aktywnie realizować swo-

ją politykę. Na płaszczyźnie polityczno-militarnej z ich inicjatywy powstał system bezpie-

czeństwa w regionie, w tym dwie organizacje o charakterze sojuszniczym: SEATO i AN-

ZUS. Popierali oni także inicjatywy o charakterze gospodarczym, jak ASEAN i APEC, które

stanowiły również dla nich forum rozwiązywania problemów politycznych. W zależności

od zmieniających się uwarunkowań na świecie polityka USA wobec wschodnioazjatyckie-

go multilateralizmu zmieniała się w czasie – inaczej była prowadzona w początkowej fazie

konfrontacji zimnowojennej, inaczej od lat 60., kiedy zmienił sie stosunek wobec znaczenia

Chin w regionie, a jeszcze inaczej po rozpadzie Związku Radzieckiego, kiedy stoją one w ob-

liczu wyłaniania się nowego ładu światowego. Należy sobie zadać pytanie, w jakim stopniu

i w jaki sposób Stany Zjednoczone korzystały ze współpracy multilateralnej w regionie Azji

Wschodniej na każdym z wymienionych etapów.

Od momentu kiedy Amerykanie po raz pierwszy dotarli do wschodniego wybrzeża

Azji w 1838 roku, region wschodnioazjatycki zajmuje szczególną pozycję w polityce za-

DEBIUTY NAUKOWE

199

granicznej Stanów Zjednoczonych

. Jeszcze w Doktrynie Mahana, który argumentował

konieczność tworzenia amerykańskiego mocarstwa morskiego, można znaleźć przyczyny

zaangażowania się USA w sprawy azjatyckie. Mahan twierdził, że równowaga sił na świe-

cie zależy od sytuacji w Eurazji, a zatem Stany Zjednoczone powinny wzmacniać tam swą

obecność ze względów politycznych. W warunkach pokoju natomiast takie zaangażowa-

nie może przynieść temu państwu wymierne korzyści, wynikające z rozwoju handlu oraz

szerzenia wartości zachodnich i amerykańskiego stylu życia

. Bardzo szybko okazało się,

że chłonne azjatyckie rynki zbytu są niezwykle atrakcyjne dla Amerykanów. Jednak aby

realizować swoje interesy gospodarcze w tym regionie, należy zapewnić bezpieczeństwo

polityczne oraz militarne – dlatego też polityka Stanów Zjednoczonych działa na rzecz sta-

bilizacji, głównie poprzez wzmacnianie demokracji i inspirowanie działania takich instytu-

cji, które stwarzałyby warunki do efektywnej i przejrzystej współpracy

. Najdobitniej swoją

obecność w regionie Stany Zjednoczone zaznaczyły, organizując Konferencję w Waszyngto-

nie w 1921 roku, podczas której ustalone zostały zasady współdziałania mocarstw w regio-

nie Azji i Pacyﬁku oraz zaakceptowano politykę „otwartych drzwi”

Po II wojnie światowej można było zauważyć pewne wysiłki Stanów Zjednoczonych

na rzecz ustabilizowania sytuacji w regionie i zaznaczenia tam swojej obecności. Ze wzglę-

du na wciąż istniejące powiązania postkolonialne USA nie mogły pozwolić sobie na działa-

nie unilateralne, musiały współpracować z takimi państwami jak Wielka Brytania. Przeja-

wem takiej polityki stał się udział USA w tzw. Planie Colombo, planie pomocy ﬁnansowej

dla byłych kolonii brytyjskich. W 1950 r. w Cejlonie na spotkaniu państw Wspólnoty Bry-

tyjskiej zadecydowano o konieczności stworzenia takiej płaszczyzny współpracy dla państw

azjatyckich, która w przyszłości da możliwość współdziałania i zmniejszania zróżnicowania

między nimi, zwłaszcza na płaszczyźnie gospodarczej. W skład nowej instytucji powołanej

do życia w 1951 r. weszło 25 państw. Ze względu na ideę przyświecającą przedsięwzięciu

plan ten często jest porównywany z Planem Marshalla dla Europy. Jednak ze względów or-

ganizacyjnych istnieje kilka różnic między nimi, zwłaszcza z punktu widzenia polityki za-

granicznej USA. Nie powołano w tym wypadku odrębnej organizacji, mającej na celu zarzą-

dzanie środkami pomocowymi oraz mającej być trzonem integracyjnym, jakim w Europie

była OEEC. Ponadto pomoc była udzielana nie tylko przez USA

Epoka zimnowojenna i związany z nią dwubiegunowy podział świata, a dodatkowo

jeszcze „utrata Chin” w 1949 r., spowodowały konieczność zredeﬁniowania polityki zagra-

nicznej USA w Azji. Szczególnie ważny okazał się region Azji Południowo-Wschodniej.

Przyczyn tego było kilka. Stany Zjednoczone obawiały się, że w wyniku procesu dekoloniza-

Vevier Charles,

American Continentalism,

[w:] Hollingsworth Rogers, J. (ed.),

American Expantion in the Late

Nineteenth Century, Colonialist or Anticolonialist?,

Malabar, Florida: Robert E. Krieger Publishing Company,

1983, s. 19.

Rostow W.W.,

The United States and the Regional Organization of Asia and the Paciﬁc: 1965–1985, Ideas and

Actions Series, No. 6,

Austin: University of Texas Press, 1987, s. 148.

Lagon Mark P.,

Leader among Democratic Allies: America’s Agenda in Asia,

(w:) W. Bruce Weinrod, Paula J. Do-

briansky (ed.),

U.S. International Leadership in the 21

Century,

Virginia: The Potomac Foundation McLean,

2000, s. 31.

Brogan Hugh,

Historia Stanów Zjednoczonych Ameryk,

Zakład Naukowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo,

Wrocław 2004, s. 544.

Rostow W. W.,Th

e United States…, op. cit.,

s. 21–22.

200

ROCZNIK BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO  2008

cji może w tym miejscu na mapie świata powstać „próżnia” polityczna, którą zdecyduje się

zagospodarować któreś obce mocarstwo. Ze względu na położenie geograﬁczne jest to ob-

szar bardzo atrakcyjny – znajdują się tam cieśniny oddzielające Ocean Indyjski i Morze

Południowochińskie, którymi przebiegają ważne szlaki handlowe. W okresie zimnowojen-

nym dołączył tutaj element doktryny powstrzymywania – należało według Amerykanów

ochronić ten region przed zagrożeniem komunistycznym

. Z tych przyczyn w USA zdecy-

dowano się na utworzenie organizacji bezpieczeństwa w regionie. SEATO (Southeast

Asian

Treaty Organization)

powstała we wrześniu 1954 r. z inicjatywy Stanów Zjednoczonych

jako kolejny sojusz na wzór już istniejących Paktu z Rio i NATO. W założeniach miała ona

być gwarantem bezpieczeństwa państw Azji Południowo-Wschodniej, a przede wszystkim

chodziło o Wietnam, Kambodżę i Laos, czyli te, które były najbardziej zagrożone dominacją

komunistyczną. W skład paktu weszły USA, Wielka Brytania, Francja, Australia, Nowa Ze-

landia, Tajlandia, Filipiny oraz Pakistan. Indie, Indonezja i Birma, czyli najważniejsze pań-

stwa tego regionu, nie przystąpiły do paktu. Jak już wcześniej wspomniano, SEATO miał

być kolejnym elementem systemu sojuszy bezpieczeństwa regionalnego z jedną jednak róż-

nicą. W tym regionie USA zamierzali stworzyć sobie możliwość przeprowadzenia legalnej

interwencji w ramach organizacji

. Gwarancję bezpieczeństwa otrzymały również trzy byłe

kolonie francuskie, nienależące do SEATO – Południowy Wietnam, Laos i Kambodża. Za-

tem pakt ten miał być gwarantem bezpieczeństwa dla dla pięciu państw Azji Południowo-

-Wschodniej, a w jego skład weszło również sześć państw spoza regionu, których zadaniem

było chronienie pozostałych

. Mimo to omawiana organizacja sojusznicza nie spełniła po-

stawionych przed nią celów. Można spotkać nawet tak skrajne opinie, jak „obecnie SEATO

jest martwe, a właściwie nigdy nie funkcjonowało”

Jednak SEATO nie było pierwszym sojuszem obronnym powołanym z inicjatywy Ame-

rykanów w regionie Azji i Pacyﬁku. Jeszcze w 1951 r. powstał ANZUS w którego skład we-

szły USA, Australia i Nowa Zelandia. Dla pierwszego sygnatariusza organizacja ta miała być

kolejnym elementem systemu sojuszy na świecie, natomiast dla dwóch pozostałych ochro-

ną przed ewentualnym zagrożeniem ze strony Japonii. Członkowie ANZUS weszli w skład

powołanego później SEATO

Podsumowując, Stany Zjednoczone inicjując umowy sojusznicze w Azji, skoncentro-

wały się na budowaniu bardziej „rozproszonego” systemu bezpieczeństwa, który składa się

z serii bilateralnych i multilateralnych układów, w których stroną jest USA oraz pojedyncze

państwo, bądź mniejsze ugrupowanie państw. Owocem takiej polityki jest powstałe jesz-

cze w 1951 r. ANZUS połączone traktatem pokojowym z Japonią, traktat o bezpieczeństwie

z Japonią (zrewidowany w 1960 r.), traktaty obronne z Koreą Południową z 1953 r. i Tajwa-

nem z 1954 r., umowy z Tajlandią, Pakistanem, Iranem, Turcją które miały na celu zakty-

wizowanie SEATO i CENTO. Zatem proces budowania systemu bezpieczeństwa w Azji był

Ibidem…,

s. 28.

Cohen Warren I.,

The Cambridge History of American Foreign Relations, Volume IV, America in the Age of So-

viet Power, 1945-1991,

Cambridge: Cambridge University Press, 1993, s. 96.

Rostow W.W.,

The United States…, op. cit.,

s. 23.

Cyr Arthur I.,

After the Cold War, American Foreign Policy, Europe and Asia,

Houndmills (i in.): Macmillan

Press, 2000, s. 16.

Michałek K.,

Amerykańskie stulecie. Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki 1900-2001,Mada,

Warszawa

2004, s. 333.

DEBIUTY NAUKOWE

201

procesem długotrwałym, skomplikowanym i przebiegał odmiennie od tych w Europie czy

Ameryce Łacińskiej

Zmiana w azjatyckiej polityce Stanów Zjednoczonych nastąpił w latach sześćdziesią-

tych, a jej przejawem było ogłoszenie Doktryny Nixona. Przedstawiona przez prezydenta

USA na wyspie Guam w 1969 r. mówiła, że Stany Zjednoczone w razie agresji na Japonię

i państwa Azji Południowo-Wschodniej gwarantują ich obronę siłami atomowymi, lotni-

czymi i morskimi, natomiast nie będą się angażować w działania lądowe. Taki obowiązek

powinny przejąć siły państw regionu i aktywnie współdziałać ze Stanami Zjednoczonymi

na rzecz zapewnienia pokoju

. Kolejnym ważnym wydarzeniem dla polityki zagranicznej

Stanów Zjednoczonych w Azji było przemówienie prezydenta Johnsona „ Pokój bez Pod-

boju” (Peace

without Conquest)

wygłoszone na Uniwersytecie Johna Hopkinsa 7 kwietnia

1965 r. Pomimo że jeszcze przed tym wydarzeniem Amerykanie kładli nacisk na rozwój

systemu organizacji międzynarodowych i współpracę gospodarcza w regionie, przemówie-

nie to stanowiło swoisty przełom w polityce zagranicznej tego mocarstwa

. Stany Zjed-

noczone miały od tej pory pełnić rolę inicjatora rozwoju organizacji regionalnych, choć

pomoc miała mieć miejsce jedynie w okresie przejściowym. Przemówienie to spotkało się

z krytycznym przyjęciem w Stanach Zjednoczonych ze względu na wojnę w Wietnamie

W odpowiedzi na to wysuwano argumenty, że wojna ta jest jedynie etapem przejściowym

i należy czynić wysiłki na rzecz „usamodzielnienia” się państw azjatyckich oraz pomóc im

w budowaniu struktur współpracy. Jak podkreślał prezydent Johnson, łączenie się w organi-

zacje pozwoli im na samodecydowanie o swojej przyszłości

Postawa prezydenta Johnsona wobec integracji gospodarczej państw azjatyckich wi-

doczna była już w momencie powoływania Azjatyckiego Banku Rozwoju (Asian

De-

velopement Bank).

Oﬁcjalnie wysiłki na rzecz utworzenia tego banku rozpoczęto jeszcze

w 1963 r. na forum ONZ, w ramach Komisji Ekonomicznej Narodów Zjednoczonych ds.

Azji i Dalekiego Wschodu, i były z początku krytycznie przyjęte przez Stany Zjednoczone.

Argumentowano, że po pierwsze, byłoby to zbyt duże obciążenie ﬁnansowe dla budżetu

USA, a po drugie, kwestionowano wielostronną formę udzielania pomocy. W przeciwień-

stwie do pomocy jednostronnej wpływ na rozdysponowanie środków jest w tym wypad-

ku mniejszy. Jednak jeszcze w marcu 1965 r. Stany Zjednoczone ogłosiły, że na współpracę

z ADB się zgadzają, choć nie na zasadzie członkostwa. Na tę decyzję wpłynął kryzys w Azji

Południowo-Wschodniej oraz postawa prezydenta Johnsona. Taka polityka Stanów Zjed-

noczonych posłużyła jako swoisty katalizator dla przemian w Azji

Jak już wcześniej wspomniano, Azja Południowo-Wschodnia stanowiła przedmiot za-

interesowania dla Stanów Zjednoczonych również ze względów gospodarczych. Po wojnie

wietnamskiej obecność amerykańskiego mocarstwa w regionie nie zmalała, pozostała tam

grupa państw niezależnych od wpływów komunistycznych, które zapoczątkowały procesy

Berton Peter,

Direction and Analysis of U.S. Foreign Policy,

(w:) Hsiung James C., Chai Winberg (ed.),

Asia and

U.S. Foreign Policy,

New York: Praeger Publishers, 1981, s. 9.

Michałek K.,

Amerykańskie stulecie…,

s. 482.

Rostow W. W.,Th

e United States…,

s. 3.

Ibidem…,

s. 12.

Ibidem…,

s. 26.

Ibidem…,

s. 8.

202

ROCZNIK BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO  2008

integracyjne powołując ASEAN

. Stowarzyszenie Państw Azji Południowo-Wschodniej

powstało w 1967 r. zastępując istniejąca od sześciu lat ASA (Association

of Southeast Asia).

ASA miała być płaszczyzną współpracy na wielu płaszczyznach w warunkach nowej postko-

lonialnej rzeczywistości, choć u podstaw jej powstania leżały również względy bezpieczeń-

stwa – zagrożenie zalewem komunizmu, paraliż SEATO, niepewność i niekonsekwentna

polityka Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji

. ASEAN kontynuował tę dzia-

łalność i aż do lat 90. stanowił przede wszystkim płaszczyznę współpracy politycznej. Rów-

niej Amerykanie postrzegali ASEAN jako formę współpracy przede wszystkim w zakresie

bezpieczeństwa, zwłaszcza po 1975 r., kiedy część Indochin znalazła się pod wpływami ko-

munistycznymi. 7 grudnia 1975 r. prezydent Ford w przemówieniu z okazji 34. rocznicy

ataku na Pearl Harbour gwarantował pozostałym, niekomunistycznym państwom regionu,

że pozostaną objęte Nową Doktryną Pacyﬁku. Nie zadowoliło to państw azjatyckich, gdyż

nie uzyskały one jasnych deklaracji USA wobec takich ewentualnych zagrożeń, jak np. agre-

sja Wietnamu Północnego na Tajlandię

. Przeobrażenie ASEAN-u nastąpiło w ostatniej

dekadzie XX wieku, kiedy sytuacja międzynarodowa, a zwłaszcza gospodarcza, „wymusiła”

ściślejszą współpracę. Zakończenie zimnej wojny, rozpad Związku Radzieckiego, normali-

zacja sytuacji w Indochinach spowodowały koniec zagrożenia komunistycznego. Procesy

regionalizacji na świecie oraz powstawanie i przeobrażanie się ugrupowań integracyjnych,

zwłaszcza tych o charakterze gospodarczym, a także wzrost konkurencyjności w gospodar-

ce światowej uświadomiły konieczność przemian. Ponadto zmiany dokonywały się wśród

samych państw członkowskich ASEAN-u. Industrializacja państw najbardziej zacofanych

spowodowała wzrost potencjału w całym regionie

. Paradoksalnie również kryzys ﬁnan-

sowy w latach 1997–1998 spowodował dalsze zacieśnianie współpracy. Japonia wystąpiła

nawet z propozycją utworzenia Azjatyckiego Funduszu Walutowego, ale Stany Zjednoczone

zablokowały tę inicjatywę. Konieczność wyjścia z zapaści gospodarczej zaowocowała po-

wstaniem ASEAN +3 – forum współpracy państw ugrupowania integracyjnego z Chinami,

Japonią i Koreą Południową

Inicjatywy integracyjne w regionie Azji Wschodniej, postępująca liberalizacja w go-

spodarce światowej oraz wyzwania związane z wyłanianiem się pozimnowojennego Nowe-

go Ładu na świecie (aktywność Chin w regionie) zmusiły Stany Zjednoczone do podjęcia

prób inicjowania w regionie przedsięwzięć o charakterze gospodarczym. Powołanie do ży-

cia NAFTA (North

Free Trade Agreement)

miało w założeniu zaowocować w przyszłości

przystąpieniem do umowy państw azjatyckich. Praktyka pokazała, że takie rozwiązanie

jest trudne do zrealizowania ze względu na dużą liczbę państw, które nie mogły jednocze-

śnie przystąpić do NAFTA. Rozwiązaniem okazał się istniejący od 1989 r. APEC (Asia-

-PaciﬁcEconomic Cooperation).

W 1993 r. USA zorganizowały w Seattle spotkanie na szczy-

cie przywódców państw należących do APEC: Australii, Brunei, Chile, Chin, Hongkongu,

Cohen Warren I.,

The Cambridge History…, op. cit.,

s. 179.

Rostow W.W.,

The United States…, op. cit.,

s. 15.

Ibidem…,

s. 89.

Haliżak E.,

Stosunki międzynarodowe w regionie Azji i Pacyﬁku,

Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa

1999, s. 282–283.

Kozłowski P.,

Szczyt Azji Wschodniej – nowe ugrupowanie integracyjne?,

„Sprawy Międzynarodowe” nr 4/2006,

s. 63.

Plik z chomika:

Asia_kenkyuu

Inne pliki z tego folderu:

The_United_States_in_the_Asia-Pacific_since_1945.pdf (2506 KB)
2008_17.pdf (84 KB)
Mysl_Ekonomiczna_i_Polityczna_2_15_O_Pietrewicz.pdf (265 KB)
kbn_s__181-198_Przysz_o___Korei.pdf (124 KB)

2008_17.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: