PSYCHOLOGIA WYCHOWAWCZA PSYCHOLOGIA WYCHOWAWCZA Pod redakcjš CHARLESA E. SKINNERA WARSZAWA PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE Z oryginału EDUCATIONAL PSYCHOLOGY Fourth Edition, Prentice-Hall, Inc, Englewood Cliffs, N. J. 1962 1959 by Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, Inc. Tłumaczył Zbigniew Obniski Redaktor naukowy Ziemowit Włodarski Okładkę projektowała Hanna Maczubska Redaktor Irena Kaltenberg. Redaktor techniczny Witold Motyl Korektor Bożena Syweńki Printed in Poland PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO Pisanie przedmowy jest okazjš do sformułowania uwag ogólnych na temat przedmiotu dzieła, sposobu, w jaki został on potraktowany, a ponadto - gdy wchodzi w grę cudza praca - prezentacji jej autora. 1~J przypadku przekładu z języka obcego usprawiedliwione wydajš się również uwagi na temat stosunku ukazujšcej się pozycji do publikacji rodzimych, roli, jakš może ona odegrać w Kraju i, co wišże się z tym bezporednio, zasadnoci jej tłumaczenia. Przedmiot pracy sformułowany został w tytule. Psychologia wychowawcza jest dyscyplinš wyodrębnionš w programach studiów różnych kierunków i stopni, aż do specjalizacji psychologicznej włšcznie. Ujmowana bywa różnie. Eksponowany jest w niej na ogół aspekt praktyczny - wymienia się jš wród podstawowych gałęzi psychologii stosowanej, aczkolwiek ma ona niewštpliwie własnš problematykę badawczš, również i teoretycznš. Domenš psychologii wychowawczej jest analiza procesów uczenia się, nauczania i wychowania - tak, jak przebiegajš one w różnych instytucjach społecznych. Przedmiotem sš prawa rzšdzšce owymi procesami; poznawanie ich ma walor teoretyczny, za możliwoć wykorzystywania w praktyce decyduje o bezporedniej użytecznoci psychologii ~rychowawczej jako nauki. Jeli sformułowania te nie budzš kontrowersji, to chyba dlatego tylko, że sš bardzo ogólne, bo w sposobie ujmowania psychologii wychowawczej autorzy różniš się wyranie. Cišżš na tym nie najlepsze tradycje od czasów, gdy psychologia wychowawcza traktowana była jako zlepek słabo powišzanych rónorodnych wiadomoci z zakresu niemal w szystkich dyscyplin psychologicznych, a także nauk pokrewnych. Interesowano się zarówno prawidłowociami wykrywanymi w badaniach, jak i wskazaniami praktycznymi, które mogš być przydatne rodzicom, wychowawcom, nauczycielom i współpracujšcym z nimi psychologom w pracy z dziećmi i młodzieżš. Kryterium doboru treci były potrzeby odbiorców; to wszystko z nauk psychologicznych, co uznawano za przydatne w oddziaływaniach pedagogicznych, kwalifikowano jako psychologię wychowawczš. Następstwem była mała spoistoć jej jako dyscypliny, brak logiki wewnętrznego układu i jednolitej terminologii. Z autorów polskich zwracal na to uwagę Baley, próbujšc (może nie całkiem skutecznie) prze 5 F zwyciężyć ów stan rzeczy w swoim podręczniku psychologii wychowawczej. Psychologia wychowawcza pod redakcjš Ch. E. Skinnera jest także podręcznikiem. Cišżš na nim niewštpliwie sygnalizowane wyżej tradycje, których efekt, wyrażajšcy się w malej zwartoci dziela, pogłębiony został faktem, że autorami jego poszczególnych rozdziałów sš przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych i specjalnoci. Kryterium doboru zagadnień było niewštpliwie przekonanie Redaktora o użytecznoci zawartej w nich wiedzy w pracy psychologiczno-pedagogicznej. W jednej ksišżce rozwinięto więc problematykę osobowoci, wzrastania i rozwoju (fizycznego, umysłowego, emocjonalnego, społecznego), uczenia się i nauczania, a także patologii, statysty ki... Zakresu i ukladu tre~ci nie wyznaczała struktura przedmiotu; decydujšcymi były względy praktyczne. Stanowisko Redaktora wyraziło się przede wszystkim w doborze autorów i w jego poglšdach na temat tego, co jest użyteczne. Gdy kryterium doboru treci staje się użytecznoć praktyczna, to wchodzš wówczas w grę konkretne ramy społeczne, w których przyswajane wiadomoci majš funkcjonować. W przypadku nas interesujšcym ramy te stwarza przede wszystkim koncepcja szkoły i jej struktura organizacyjna, system szkolenia kadr, a także to wszystko, co składa się na stosunki społeczne, decydujšc a specyfice ustroju i norm obowišzujšcych. Zwróćmy uwagę w tym miejscu, że podręcznik powstał na terenie amerykańskim. A warunki, o których mowa, sš zupelnie inne u nas niż w Stanach Zjednocżonych. Jeli więc nawet treci przedstawione w podręczniku zostały wybrane trafnie i ksišżka spelnia pozytywnš rolę w Stanach Zjednoczonych, to nie jest to bynajmniej równoznaczne z wysokš użytecznociš jej w Polsce. Zbyt duże sš różnice między szkołš polskš a amerykańskš, aby bezporednie wykorzystanie w praktyce informacji zawartych w ksišżce było w pełni moliwe u nas. A więc chyba nie zloliwoć losu sprawia, że treci wybrane ze względu na użytecznoć praktycznš okazujš się mato przydatne, bowiem wyboru dokonywano z uwagi na stosunki w szkolnictwie amerykańskim, za w ocenie przydatnoci uwzględniamy nasze potrzeby. W refleksji tej nie ma niczego odkrywczego: nawet powierżchowna analiza ksišżki pozwoliłaby przewidzieć takie konsekwencje. Jakš bezporedniš użytecznoć praktycznš mogš u nas mieć informacje o pedagogiczno-psychologicznych funkcjach osób zajmujšcych stanowiska, których wcale nie ma w naszej strukturze organizacyjnej'? A cżyż może nie ważyć w tego rodzaju publikacji odmiennoć ideologii spolecznej? Sytuacja to z pewnociš nietypowa, jeli piszšcy przedmowę do przyswojonego pimiennictwu rodzimemu obcego dzieła szuka usprawiedliwienia dla decyzji wydawniczych. Jest to już drugi podręcznik tfiumaczony u nas z języka angielskiego. Pierwszym byla Psychologia 6 v_~ychowawcza w szkole Lindgrena. Podręcznik pod redakcjš Skinnera podzieli z pewnociš los tamtego. Będziemy z niego korzystali (w ograniczonym zakresie) przede wszystkim dlatego, że nie ma innej pozycji dostosowanej do naszych potrzeb. A potrzeby sš bardzo duże. Powstały w latach trzydziestych podręc~nik Baleya, eksploatowany bardzo intensywnie, zdezaktualizowal się dawno. Brak jest obszernych opracowań, które mogłyby być wykorzystane jako materiały szkoleniowe z psychologii wychowawczej na studiach psycholog~cznych i w szkołach nauczycielskich. Wychowanie a zdrowie psychiczne Walla spelnia jedynie rolę pomocniczš, podobnie jest z pozycjami ukazujšcymi się w Materiałach, do nauczania psychologii pod redakcjš " Wołoszynowej. Nie rozwišzujš sprawy również ksišżkowe prace polskie. W przypadku omówień bardziej wszechstronnych dotyczš one tylko wybranych zagadnień, gdy uwzględniajš szerszš problematykę, majš chšrakter pozycji popularnych. Istniejšcy stan uzasadnia wysiłki Wydawnictwa zmierzajšce do wypełnienia luki w naszym pimiennictwie z zakresu psychologii wycho~~awczej przez tlumaczenie pozycji obcej. Wysiłek to niewdzięczny, bo nie może przynieć całkowitego sukcesu. Żaden podręcznik obcy nie zaspokoi w pełni naszych potrzeb. Przyswojenie polskiemu pimiennictwu Psychologii wychowawczej pod redakcjš Ch. E. Skinnera stwarza okazję do zaakcentowania tego twierdzenia. Jeli zintensyfikuje ono wysixki autorskie i przyspieszy opracowanie polskiego podręcznika, to i rola ukazujšcej się obecnie ksišżki zwiększy się u nas niepomiernie. Tego możemy sobie życzyć najbardziej. Psychologia wychowawcza pod redakcjš Skinnera, oprócz funkcji matecialu zastępczego. może podziałać inicjujšco i mobilizujšco w naszym rodo~i-isku. Czytelnikowi obeznane~r:;: z z~_~~~bien:3:~-kš pss-chološicznš nazwisko Skinnera kojarzy się z warunkowaniem instrumentalni-m - teoretycznš koncepcjš leżšcš u podłoża idei nauczania programowanego, która zyskała wiele rozglosu. Skojarzenie to jest talkiem usprawiedliwione, bowiem idea ta opiera się w tak wysokim stopniu na psychologicznych prawidlowociach uczenia się, że - nie wchodzšc w merytorycznš ocenę jej wartoci - można stwierdzić, iż pod tym względem nie ma sobie równej. Z tych też względów chcemy zwrócić uwagę, że redaktor niniejszego dziela to psycholog o tym samym nazwisku, Charles E. Skinner, pr ofesor uniwersytetów w Nowym Jorku i Illinois, od lat zajmujšcy się problematy kę wychowawczš. Podręcznik ukazał się po raz pierwszy w 1936 roku. O pozytywnym przyjęciu go wiadczy fakt, że byl on trzykrotnie wznawiany. Txumaczenia na język polski dokonano z czwartego wydania, jakie ukazało się w Stanach Zjednoczonych w 1962 roku. Wydanie to różni się od poprzednich nie tylko aktualizujšcymi uzupelnieniami bibliograficznymi; stosownie do rozwoju psychologii wycho 7 v-ychowawcza w szkole Lindgrena. Podręcznik pod redakcjš Skinnera podzieli z pewnociš los tamtego. Będziemy z niego korzystali (w ograniczonym zakresie) przede wszystkim dlatego, że nie ma innej pozycji dostosowanej do naszych potrzeb. A potrzeby sš bardzo duże. Powstały w latach trzydziestych podręcznik Baleya, eksploatowany bardzo intensywnie, zdezaktualizował się dawno. Brak jest obszernych opracowań, które mogłyby być wykorzystane jako materialy szkoleniowe z psychologii wychowawczej na studiach psychologicznych i w szkołach nauczycielskich. Wychowanie a zdrowie psychiczne Walla spełnia jedynie rolę pomocniczš, podobnie jest z pozycjami ukazujšcymi się w Materialach do nauczania psychologii pod redakcjš Wołoszynowej. Nie rozwišzujš sprawy również ksišżkowe prace polskie. V przypadku omówień bardziej wszechstronnych dotyczš one tylko wybranych zagadnień; gdy uwzględniajš szerszš problematykę, majš charakter pozycji popularnych. Istniejšcy stan uzasadnia wysiłki W~-da~snict~~~a zmierzajšce do wypełnienia luki w naszym pimiennictwie z zakresu psychologii wychoc~~awczej przez tlumaczenie pozycji obcej. Wysiłek to niewdzięczny, bo nie może przynieć całkowitego sukcesu. Żaden podręcznik obcy nie zaspokoi w pełni naszych potrzeb. Przyswojenie polskiemu pimiennictwu Psychologii wychowawczej pod redakcjš Ch. E. Sk...
rutkowska-j