Pawlikowski Jan Gwalbert (red.) - Wierchy - R.3 [1925].pdf

(7156 KB) Pobierz
.
Wladyslaw Zamoyski.
Wspomnienie posmiertne.
Zycie Wladyslawa Zamoyskiego bylo górne i w przebiegu swym gle-
boko dramatyczne.
Urodzil sie na emigracji w Paryzu dnia 18 listopada 1853 r., z ojca
Wladyslawa, jenerala wojsk polskich i Jadwigi z Dzialynskich. Ojciec wal-
czyl w powstaniu r. 1831, pózniej na emigracji rozwijal wraz z ks. l\da-
mem Czartoryskim zywa dzialalnosc patrjotyczna. Matka po smierci meza
oddala sie cala dusza wspomnieniom niepospolitej postaci jenerala, którego
"Pamietniki" troskliwie opracowywala i wydawala, niestrudzonej pracy nad
zalozeniem, utrzymaniem i rozwijaniem szkoly domowej pracy dla kobiet
w Kuznicach, oraz wychowaniu syna, odplacajacego jej najgoretsza miloscia
i czcia.
Niecodzienna skala zycia rodziców byla pieknem tlem, na którem buj-
nie rozwinela sie indywidualnosc syna. Mlodosc Jego splynela na obczy
nie w Paryzu, gdzie s. p. Wladyslaw skonczyl liceum i szkole politechni-
czna; jako syn obywatela francuskiego odbyl sluzbe wojskowa w wojsku
francuskem, a nastepnie, wyslany przez Rzad franc.uski w delegacji ekono-
micznej do l\ustralji, na wystawe w Sydney, puscil sie w dwuletnia podróz
dookola swiata, pelna nadzwyczajnych wrazen i przygód. W tym czasie
zmarl rodzony Jego wuj, Jan Dzialynski i zapisal Mu dobra Kórnik w Wiel-
kopolsce wraz z zamkiem, bibljoteka i muzeum. Na Wladyslawa Zamoy-
skiego spadlo ciezkie zadanie objecia tych dóbr w stanie tak obdluzonym, .
ze w zwyklych warunkach nalezaloby sprzedac czesc, azeby uratowac reszte
Wtedy zablysnely nieporównane zalety Zmarlego w calej pelni: z rozmachem
i wlasciwym sobie entuzjazmem, zelazna praca, wytrwaloscia i oszczedno-
scia zabral sie do uzdrowienia dóbr i w krótkim stosunkowo czasie nie-
tylko splacil wszystko, ale poczal ratowac inne majatki polskie w Poznan-
skiem, aby nie przeszly w rece niemieckie. Dzialalnosc ta sprowadzila na
Wierchy.
R.
III.
1
2
Walery Goetel
,
l
---
...
('
'-'1
, i\
'"
..,
"
III
"
_ t........
<.-.. --
--.
""
-...
'.
.
r-l
..\-'
l.
--...
. .'\0
Wladyslaw Zamoyski.
Niego w czasach polityki kolonizacyjnej niemieckiej i rugów Bismarkow-
skich przesladowanie Niemców; w roku 1886 musial Zamoyski wraz z ma-
Wspomnienia posmiertne o Wladyslawie Zamoyskim.
3
tka opuscic ojczysta ziemie i udac sie na wygnanie, na którem przebyw
33 lat, tylko ukradkiem dojezdzajac do Kórnika.
Rle cios ten nie przerwal Jego czynnego i ofiarnego trybu zycia.
W roku 1889 nabywa Wladyslaw Zamoyski zniszczone dobra Zakopane, aby
z cala energja zabrac sie do ich ratunku i podniesienia. Odtad zycie Jego
dzieli sie pomiedzy rozmaite prace w Poznanskiem, jak sanacja i niedo-
puszczenie do przechodzenia w obce rece kilkunastu majatków oraz wspóldzia-
lanie w akcji ekonomicznej wszelkiego rodzaju, a dzialalnosc w Zakopanem,
gdzie jest inicjatorem, dusza i strózem wszystkich wielkich i dobrych dziel.
Prace te posuwaly sie naprzód wsród niezmiernych trudów, szczególnie ciez-
kiem zadaniem bylo utrzymanie dóbr Kórnik, które pozbawione bezpo-
sredniej opieki wlasciciela, coraz bardziej podupadaly. Mimo to Zamoyski
nie dopuscil nigdy do sprzedazy choc czesci swych dóbr, które juz wów
czas za wlasnosc Narodu uwazal: zacisnawszy zeby, trwal w swym arcy-
oszczednym i prostym trybie zycia; zapobiegliwoscia i oszczednoscia, utrzy
mujac Swe mienie w nienaruszonym stanie.
Na walce tej i znoju zeszly Mu dlugie lata ez do wojny swiatowej.
Z chwila jej wybuchu sytuacja Zamoyskiego stala sie jeszcze trudniejsza.
Jako francuski obywatel zmuszony przez caly czas wojny przebywac zagra-
nica, toczyl z Paryza, gdzie wraz z matka i siostra pedzil prawdziwa bie
sciesnione zycie, zazarta walke o utrzymanie Kórnika, który Niemcy chcieli
skonfiskowac. Równoczesnie sluzyl umilowanej nad zycie sprawie polskiej
slowem, piórem, propaganda, stosunkami, jakie mial zagranica w bardzo
rozleglej mierze.
Zakonczona wojna przyniosla wreszcie to, za czem tesknil Swem go-
Tacem sercem i o czem marzyl przez cale Swe zycie: niepodleglosc Ojczy-
zny. Zamoyski wraca do kraju i spedza w wolnej Polsce ostatnie Swe lata
w niestrudzonej pracy nad odbudowa Swego zniszczonego wojna mienia
w jednym jedynym wielkim celu: ofiarowania go Narodowi, którego: byl
najwierniejszym sluga.
Oszczedzajac, odmawiajac sobie wszystkiego, doprowadza do porzadku
dobra Kórnik, zabliznia rany, zadane wojna Zakopanemu, wypracowuje pro-
jekty fundacji "Zakladów Kórnickich" o wznioslych i szlachetnych celach
spolecznych i naukowych, przeprowadza uroCzyste zrzeczenie sie majatku
Swego i Swojej siostry na rzecz fundacji w wielkodusznym akcie donacyj-
nym z dnia 16 lutego 1924 r.
Po smierci ukochanej matki, która wywolala gwaltowne wstrzasnienie
Psychiczne i nerwowe u syna, zdwaja Wladyslaw Zamoyski Swe wysilki
w kierunku realizacji fundacji, Ostatnie miesiace Jego zycia to goraczkowe
1*
4
Walery Goetel
wysilki W zwalczaniu pi£:trzacych si£: trudnosci i napi£:te oczekiwanie na decyzje
najwyzszych czynników Rzeczypospolitej, w których r£:ce zlozono losy fundacji.
Wreszcie dnia 30 wrzesnia 1924 r. Rada Ministrów przyjmuje i zatwierdza
statut fundacji. a w kilka dni pózniej. dnia 3 pazdziernika, umiera Zamoyski.
Czy powalony ci£:zka niemoca i niemal nieprzytomny rozumial jeszcze
szcz£:sna dla Niego wiadomosc o wejsciu fundacji w zycie. niewiadomo
Dla wszystkich milosników naszych najpi£:kniejszych gór polskich, po-
stac Wladyslawa Zamoyskiego pozostanie w niezatartej pami£:ci, jako czlo-
wieka dla Tatr i Zakopanego prawdziwie opatrznosciowego.
Juz sama chwila i sposób zakupienia przez Niego Zakopanego byly
zwiastunami, ze w dziejach Tatr Polskich zaczyna si£: nowa karta.
Wskutek dlugoletniej rabunkowej gospodarki i niedol£:znej administracji,
Zakopane. wraz z wi£:ksza cz£:scia nalezacych do nich najpi£:kniejszy
okolic Tatr Polskich, popadly w latach osmdziesiatych w stan zupelnej ruiny.
W szczególnosci stan lasów byl tak okropny. ze Tatrom Polskim grozila za-
mieniu zawislej nad Tatrami kl£:ski, rozwin£:lo usilna akcj£: w kierunku na-
bycia zakopianskiego klucza na rzecz Narodu, Mimo to dobra zakopianskie
miana na calkowita pustyni£:, a towarzystwo Tatrzanskie w slusznem zrozu-
wystawione zostaly na licytacj£:. a Towarzystwo Tatrzanskie stajac do tej
licytacji dnia 9 maja 1889 r., a rozporzadzajac srodkami bardzo ograniczo
nemi. mimo wszelkich wysilków malo mialo widoków na zapobiezenie
w r£:ce obce.
nieuchronnej. zdawalo si£:, _ katastrofie, jaka byloby przejscie Zakopanego
I wówczas zjawia si£: zbawca Tatr w postaci Hr. Wladyslawa Zamoy-
skiego, który na licytacji zniszczone dobra zakupuje. Jak wielka byla ra-
dosc z tego zdarzenia milosników gór, swiadczy fakt, ze Towarzystwo
trzanskie oceniajac wielkoduszne intencje Zamoyskiego, sklada Mu przez
osobna deputacj£: najserdeczniejsze podziekowanie i postanawia zbierac fun-
dusze na wystawienie przy Morskiem Oku kaplicy, na pamiatk£: wydobycia
Zakopanego z rak obcych.
I rzeczywiscie dzieje dóbr zakopianskich zmieniaja si£: odtad calkow
cie na lepsze. Wladyslaw Zamoyski rozpoczyna wielka, na dlugie lata za-
kreslona prac£: nad zasadzeniem i odnowieniem zniszczonych lasów tatrzan-
skich, nad uporzadkowaniem gospodarki i podniesieniem ekonomicznem
Zakopanego i Podhala. Nie ma rzeczy, ani dziela donioslego, w którem nie
bralby udzialu. którego nie bylby inicjatorem, twórca lub wielka cz£:s
wybudowanie drogi Zakopane - Morskie Oko. udost£:pnienie regli tatrzan-
skich. kolej Chabówka-Zakopane, wykup propinacji w okregu zakopian-
Wspomnienia posmiertne o Wladyslawie Zamoyskim
5
ski m i przelanie jej z rak obcych do rodzimych, zalozenie, zbudowanie i cia-
gle popieranie szkoly przemyslu drzewnego, budowa nowego kosciola i roz-
maitych budynków uzy-
tecznosci publicznej w Za-
'-;"'- " . .'-'," t-;.
kopanem, budowa wo-
,.t..
dociagu, urzadzenie os-
.-
-
, 'i!;.
.-'
wietlenia elektrycznego,
toru bobsleighowego, za-
lozenie i rozwiniecie
,-
,"
-' '<"- .:"...
.
--
';'"::- .
.
Spólki handlowej w Za-
kopanem, jako wielkiej
placówki polskiego han-
dlu, podniesienie zakladu .,.- ..-:
Dr. Chramca, oddanie
:;J.-;: ".
.:1
_...1.1? .II> -
-"
..:- L-' --..i; , .' I
- - ..-:', r
6 .._
-
: - - .", ---
?- .
l'
-. a --. --f.
-':: :"::?;"'
'., y.'f1"" .
gruntu pod szereg insty-
tucji publicznych, jak gim-
nazjum, nowa szkola
5.:.t ;;J> ".
..
iIi''' .-:;.:.>{
..;;s _. ./
"_1 ,'.
..
przemyslu drzewnego,
kolonie urzednicze i woj-
skowe, zaklady zakonne
pracy i milosierdzia, wzo-
'1....,r.;1}:::.dl.: ;''!:
-;: 'r " l
/y:_;;. -.
.; :.
,.
-"
rowe letniska, uprzemy-
. ,..,;..:..' li- 1l.F -
'>-.
X
- ''I _. -
slowienie Kuznic przez
zalozenie papierni i ka-
mieniolomów, utrzymy-
wanie i prowadzenie,
przy ogromnym nakla-
. 'W'J" "J"
- ;l.-
.
'l...:.'.
j,
..,.. .;'
fft
-.
,',;. ..fI&., '.L
I ".; r :.- ... , /1 .. -"',
e -:\o,
'/ J<' .. :
":o' ...{......;._.c
':" ...
'. . ,. '.' -.;;.... ,:
'''''.- --'.- ..... ";"':;;6'"
"'... -.... 'lo ."
... - ,,_... '
dzie wysilków i pienie-
dzy, przez lat 42 Zakladu
. .
.
.. 'j:;\,\
!.
..;" ..-jf';,.'
.....
.. ....-->.<-
kuznic kiego pracy kobiet,
zalozonego w roku 1882
przez p. Jeneralowa w
..;.... 3'.... "'J'4'-
i.:' " lt""":'. t'
,; ..,:. ....
"". ""," \: . ...
duchu idealów narodo-
;'. ..... 1 ;' .' .
wych i katolickich, prze-
prowadzenie wzorowej
gospodarki lesnej na ob-
Szarze wiekszej czsci
.'r.":-'. 'f\. ..
, :Jl'. .
... ...i ...
(Fot. H. Gasiorowski).
Tatr Polskich, wykupienie
szeregu hal górskich dla
Z terenów uZY3kanych UJ 3porze z Jl (grami.
Czarny Staw i turnie Mieguszowieckie.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin