ODPOWIEDZIALNOSĆ KARNA
Dotyczy każdego. Przepis dotyczący wyłącznie lekarzy: wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta.
Przesłanki (warunki) odpowiedzialności karnej:
1. Zachowanie polegające na działaniu lub zaniechaniu działania musi odpowiadać opisowi zachowania karalnego zawartego w przepisie ustawy.
2. Zachowanie to musi być bezprawne.
3. Zachowanie to musi być zawinione.
4. Zachowanie to musi być społecznie szkodliwe w stopniu większym niż znikomym.
5. Musi istnieć związek przyczynowy między tym zachowaniem i zaistniałym skutkiem.
Ad1.
Zachowania karalne (dot. lekarzy) zawarte w przepisie ustawy:
A) Nieumyślne spowodowanie śmierci człowieka.
B) Nieumyślne spowodowanie ciężkiego, średniego lub lekkiego uszczerbku na zdrowiu.
-lekki u. na z. – naruszenie czynności ciała lub rozstrój zdrowia trwające < 7 dni; jest to wykroczenie (a nie przestępstwo) więc jest ścigane z powództwa prywatnego (nie przez organy państwa).
-średni u. na z. – > 7 dni i nie jest ciężkim.
-ciężki u. na z. – trwały, nieodwracalny, dotyczący stanu zdrowia fizycznego lub psychicznego; pozbawienie wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, spowodowanie innego ciężkiego kalectwa, nieuleczalnej lub długotrwałej choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej niezdolności do pracy, trwałego istotnego zniekształcenia ciała.
C) Narażenie (umyślne bądź nieumyślne) na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.
O.k. za błąd jest zawsze odpowiedzialnością za spowodowanie skutku. Za skutek uważa się również narażenie na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, które polega na:
- sprowadzeniu zagrożenia
- znacznym zwiększeniu już istniejącego zagrożenia
- w przypadku zaniechania (dot. gwaranta) – na niespowodowaniu zmniejszenia bądź ustąpienia zagrożenia.
O.k. lekarza jako gwaranta nienastąpienia skutku:
Zaniechanie jest kategorią normatywną ponieważ wymaga ustalenia braku działania w sytuacji istnienia obowiązku takiego działania. (WTF?!!)
Należy ustalić jaki kto miał obowiązek.
Art. 2 KK stanowi, że o.k. za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi (przykład: matka karmiąca dziecko).
Źródłem szczególnego obowiązku działania lekarza jako gwaranta nie może być tylko art. 30 ust. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (jest to norma ogólna, nieskonkretyzowana), ale jakaś norma określająca w sposób konkretny i zindywidualizowany zakres obowiązków lekarza (np. umowa o pracę, umowa cywilno-prawna = kontrakt, regulamin wewnętrzny placówki).
Przestępstwo nieudzielenia pomocy – polega na nieudzieleniu pomocy człowiekowi znajdującemu się w stanie bezpośredniego niebezpieczeństwa utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Może się dopuścić każdy, zawsze jest umyślne i bezskutkowe (odpowiedzialność jest związana tylko z określonym zachowaniem się).
Nie ma obowiązku udzielania pomocy:
a) Jeżeli udzielenie pomocy wiąże się z narażeniem siebie lub innej osoby na takie niebezpieczeństwo
b) Kiedy możliwe jest niezwłoczne udzielenie pomocy przez instytucję lub osobę do tego powołaną
c) Kiedy udzielenie pomocy wiąże się z koniecznością poddania się zabiegowi lekarskiemu (np. oddaniu krwi).
Ad. 2
Nie jest bezprawnym działanie w stanie wyższej konieczności – np. prawo zakłada konieczność segregacji w wypadkach masowych i nieudzielenie pomocy nierokującym przeżycia, mimo że nieudzielenie pomocy jest czynem zabronionym (w tym wypadku jednak nie bezprawnym).
Stan wyższej konieczności (jako okoliczność wyłączająca o.k. lekarza) – legalność poświęcenia dobra prawnego w celu ratowania innego dobra znajdującego się w bezpośrednim niebezpieczeństwie wymaga spełnienia warunków:
A) Nie było możliwości uratowania dobra znajdującego się w bezpośrednim niebezpieczeństwie, jak tylko przez poświęcenie innego dobra
B) Dobro poświęcone miało mniejszą lub równą wartość w stosunku do dobra ratowanego (wyjątek: nie można poświęcić wolności pacjenta (prawa do nieudzielenia zgody na leczenie) w celu ratowania jego życia -> ważniejsza jest tu zgoda pacjenta, mimo że życie ma większą wartość).
Odpowiednio przepis o stanie wyższej konieczności stosuje się także wtedy, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony (np. segregacja w wypadkach masowych – kryteria wyboru osób, które należy ratować – a życia wszystkich osób mają równą wartość).
Ad. 3
Wina może być umyślna albo nieumyślna.
Co do zasady o.k. jest związana z umyślnym czyli zamierzonym działaniem człowieka powodującym szkodę. W niektórych jednak przypadkach ustawa przewiduje o.k. za czyny nieumyślne. Jest to związane z koniecznością ochrony takich dóbr prawnych, które mają istotną wartość społeczną. Kara która grozi za czyn nieumyślny jest zawsze niższa od kary za taki czyn umyślny (inaczej w o. cywilnej, gdzie szkoda jest ta sama, więc zadośćuczynienie powinno być to samo). Umyślność lub nieumyślność decydują o kwalifikacji czynu. Winą natomiast jest zarzut stawiany sprawcy, że w określonej sytuacji naruszył prawo (umyślnie bądź nieumyślnie), chociaż mógł postąpić inaczej. (z całego tego pierniczenia chyba tylko ostatnie zdanie można by zapamiętać)
Wina umyślna – w wyniku bezpośredniego zamiaru popełnienia czynu
- w wyniku ewentualnego zamiaru popełnienia czynu
Wina nieumyślna – czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeśli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach (czyli należytej ostrożności) mimo, że możliwość tego czynu
- przewidywał (lekkomyślność – przewidywał możliwość, lekkomyślnie zakładał, ze do niej nie dojdzie)
albo
- mógł przewidzieć (niedbalstwo – wskutek nienależytej staranności nie przewidział, a mógł przewidzieć).
Kryteria naruszenia reguł ostrożności (w przypadku winy nieumyślnej):
- wymagane kwalifikacje – ogólne, specjalistyczne, psychofizyczne (nietrzeźwość) do wykonania określonych czynności,
- obiektywna przewidywalność skutków na podstawie aktualnej wiedzy,
- możliwości techniczne, sanitarne
- sposób wykonywania czynności
Naruszenie zasad ostrożności -> działanie/zaniechanie działania (czyn zabroniony) ->skutek.
Karane jest działanie/zaniechanie działania, a nie naruszenie zasad ostrożności.
Wyjątki: nie można postawić winy człowiekowi, który:
- był nieświadom względem prawa, że zachowanie było zabronione
-był niepoczytalny
- działał w stanie wyższej konieczności
Ad. 4
Społeczna szkodliwość czynu zależy od rodzaju społeczeństwa i norm społecznych.
Ad. 5
W przypadku działania sąd musi ustalić:
a) Związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem wymaganej ostrożności a skutkiem
b) Czy gdyby lekarz zachował się prawidłowo to do skutku by nie doszło.
W przypadku zaniechania wystarczy ustalenie, że prawidłowe postępowanie lekarza znacznie zmniejszyłoby ryzyko wystąpienia skutku (nie ma tu związku przyczynowego – jest tylko hipotetyczny przebieg zdarzeń zakładający działanie i brak skutku; nie da się na 100% ustalić, że do skutku by nie doszło).
Przerwanie ciąży
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego prawo karna ochrona życia człowieka zaczyna się już z chwilą gdy lekarz nie podejmuje działania zmierzającego do ustalenia czy istnieje stan zagrożenie dla życia lub zdrowia dziecka poczętego, które można by było wyeliminować cesarskim cięciem.
O.k. ponosi się za uszkodzenie ciała dziecka poczętego lub spowodowanie rozstroju zdrowia zagrażającego jemu życiu. Takiej samej o.k. podlega zarówno osoba wykonująca zabieg (sprawca), jak i osoba która nakłania kobietę (podżegacz) lub udziela jej pomocy (pomocnik).
Nie ponosi takiej odpowiedzialności matka dziecka poczętego, a także lekarz – gdy skutek jest spowodowany podjęciem działań leczniczych koniecznych dla ratowania matki lub dziecka.
Legalność przerwania ciąży:
1) Jeżeli ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej – zagrożenie to stwierdza specjalista ze względu na rodzaj choroby ciężarnej
- walor zabiegu leczniczego
- nie ma ograniczenia czasowego do kiedy można przerwać ciążę
2) Badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne z dużym prawdopodobieństwem stwierdzają ciężkie i nieodwracalne uszkodzenie płodu lub chorobę zagrażającą życiu płodu – okoliczności te stwierdza specjalista orzekający o wadzie genetycznej płodu na podstawie badań genetycznych lub specjalista ginekologii i położnictwa na podstawie badania USG
- termin: do czasu osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem matki
3) Zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (zgwałcenia, kazirodztwa, <15 r.ż) – prokurator wytawia zaświadczenie , ze istnieją takie przesłanki
- termin: do końca 12 hbd
Zgoda na przerwanie ciąży – wyraża tylko kobieta jeśli jest pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo ubezwłasnowolniona. Pozostałe przypadki:
1) Kobieta całkowicie ubezwłasnowolniona – zgoda przedstawiciela ustawowego i kobiety (chyba, że na wyrażenie zgody nie pozwala stan jej zdrowia psychicznego); sprzeciw przedstawiciela ustawowego -> sąd opiekuńczy; sprzeciw kobiety -> trzeba mieć pewność, że jest świadoma
2) Kobieta małoletnia <18 r.ż. (jest pełnoletnia jeżeli ma >16 r.ż i ślub za zgodą sądu) ale >=13 r.ż. – zgoda przedstawiciela ustawowego i kobiety; sprzeciw przedstawiciela ustawowego -> sąd opiekuńczy; sprzeciw kobiety -> nie można przerwać ciąży
3) Kobieta < 13 r.ż. – decyduje przedstawiciel ustawowy i sąd opiekuńczy (po wysłuchaniu małoletniej) – ostatecznie decyduje sąd.
coiioc