Zbigniew Stypułkowski, Zaproszenie do Moskwy.pdf

(27812 KB) Pobierz

E. W. TARLE

CZLONEK AKADEMII NAUK ZSRR

·TALLEYRAN

• K S IA

K A

W lED

ZA •

Tytul oryginalu:

TfWEHPf\H

Tlumaczyl

j~yka

•

rosyjskiego T.

••

Lempicki

Okladk~ projeklowal Stefan Bernaeinski

K-:'~5ula~

P.R.l. w

Sztokholml~

PabLa Fo!kre~' ,,,kens

~nS4,dat

:;'hohg

Ksiqika i Wiedza" WarSlawa •• Printed in Poland" Wrzesien 1951 r.

"Tloezono 10000+600 egz. Zakl. Graf. "Ksiqika i WieJza" ••. Lodzi

Obj~tosc ark. wydawn. 17,9. Nr zam. 1388. Druk ukonez. dn. 29.IX 51

Papier dziel. nleieberk. kl.

80 g, 61 . 86 em. Obj. ark; drult.

20,1S

D-2-22346

Mam lat czterdziesci szese.

znaczy, ze urddzilem si~ dosta-

tecznie' wczesnie, aby - w dzieci~cym jeszcze wieku - wzil!:e

udzial w zmaganiach

niepodleglose Polski,

'PO

stu z gorl! latach

jej niewoli.

Dwa ostatnie pokolenia narodow Europy Zachodniej i Amery-

ki P6mocnej. zloZyly obfitl!: danin~ krwi w walkach z po~znym

wrogiem, kt6ry zbunto'Wawszy si~ przeciw wsp6lnej nam wszyst-

kim cywilizacji, chcial narzucie swe panowanie calemu Swiatu.

Jest jednak gl~boka roznica mi~dzy polozeniem tych narodow

a polozeniem Polski. ZaZywaly one niemal nieprzerwanie wolno-

, aci i mialy dlugie okresy, w kt6rych obywatele ich poswi~cae si~

mogli swobodnie Zyciu o'sobistemu oraz rozwojowi nauk, sztuk

i umiej~tnosci, nie zwil!:zanych bezposrednio z zagadniel1iami

bytu narodowego. NarM Polski, kt6rego rozdarcie i niewola -

po krotkim okresie hadziei na odrodzel1ie - potwierdZ'ona Z110W

zostala przez Kongres Wiedenski 1815 r., call!:swl!:energi~ "'Ysi-

lie musial na walk~ z grozl!:cl!muzupelnl!: zag1adl!:i wchloni~ciem

przez zaborcow. W warunkach tych dojrzal (rozgorzal patTio-

tyzm polski, patriotyzm

niespotykanym gdzie indziej napi~ciu,

cz~sto niedostatecznie rozumial1Y za granicl!. Z gl~bokim umi-

lowaniem i 'Woll!:

zachowania polskiej odr~bnosci i indywidualno-

aci narodowej ll!:czylon zawsze poczucie pfzynaleznosci Polski do

wielkiego duchowego dziedzictwa, na kt6rym wyrosly i wyksztal-

cily si~ narody zachodniego chrzescijanstwa.

Juz jako czlowiek dojrzaly mogl'emobserwowae olbrzymi wy-

silek, jaki Nar6d Polski wkladal w odbudow~ swego pamstwa,

w odrabianie bolesnych brakOw i zaniedban okresu niewoli, w le-

czenie ran zadanych przez Pierwszf! Wojn~ swiatowf!. Z podzi-

wem, a niekiedy i z przerazeniem patrzylem, z jakl! ufnoscif!'

energi~ i entuzjazmem wkracza znow Polska na aren~ dziejowl!:.

Post~p, jakiego Polska, dokonala we wszysbkich dziedzinach

zy-

cia spolecznego, kulturalnego i gospodarczego, nie jest dzis na-

lezycie oceniony

wolnym ·swiecie. Pdlityka "appeasementu"

w stosunku do Rosji Sowieckiej, propaganda kornunist6w i jell

popleeznik6w oraz wzgl~dy politycznej "expediency" spowodowa-

l~",ze w ci~u ostatnich lat kilku wi~kl.1ZY

naeisk kladlo ;:;i~na

prawdziwe czy urojone bl~dy przedwojennej polit~:ld polskiej -

bl~dy, ad ktoryeh, w tej czy innej postaei, zadne panstwo nie bylo

wolne - niz na wielkie dokonania tego dwudziestofecia niepodle-

glosci: Do tej pory ukazujlJ: sil~ w Kra:jaeh Zachodu ksilJ:zki,

kt6ryeh Polska. tego okresu - wbrew wszelkiej rzeczywistooci

i wbrew analizie obiektywnyeh opserwator6w zagranicznyeh -

prze<latawiana jest Jako kraj, w kt6rym garsc feudalnych obszar-

nik6w trzymala w ujarzmieniu milionowe rzesze ehlopskie. Rzad-

ko tylko natomiast spotyka si~ wzrnianki

r~formie rolnej,

w ktOrej wYniku wi~ksza cz~sc duzej i sredniej wlasndSci ziem-

skiej przeszla w r~ce malorolnyeh i bezrolnyeh, -

post~pie

gospodarczym i ustawodawstwie socjalnym, w kt6rym Polska

nie ustwowala zadnemu z -czolowychnarod6w swiata.

- To wielkie dzielo odrodzenia i odbudowy przerwane zostalo

brutalnie przez najazd hitlerowski, kt6ry przyni6s1 ze sob~ nowlJ:,

jeszcze strasznie1sz~ od poprzednich niewol~ najpierw niemie-

cq, pOiniej sawieekll:. Przedmiotem mej ksi~Zki b~dzie wlaSnie

ten okres wojny i kilku lat pozniejszych - oraz rnoje w nirn prze-

zycia.

Bralern udzial w kampanii wrzesniowej 1939 roku przeciw

Niemcom. W swej walce

smierc i zycie Polska ugodzona zostala

w zdradziecki spO;Sobod wschodu przez sprzymierzone wowczas

z hitleroweami armie ezerwone.

Zostalem wzi~ty do niewoli przez bolszewik6w - i sp~dzilem

szereg miesi~cy razem z przyszlymi ofiarami Katynia, w obozaeh

poloZonyeh daleko za MoskwlJ:.Znalazlem si~ pozniej wobozie je-

nieekim w Niemczech. Wydostalem si~ stamt:J:d i przezylem pi~c

lat pra~y w ruchu podziemnym w Polsce. Bralem udzial w pow-

staniu warszawsicim 1944 roku. Przechodzilem p6zniej gehenn~

narodu pod okupaej~ sowieckll:. Jako jeden z szesnastu przywod-

c6w polityeznych Kraju bylem sll:dzony przez S~d Najwyiszy

Z. S. S. R.

slynnej sali kolumnowej w Moskwie. Opatrznosc po-

zwolila mi wr6cic i stamtll:d. Popowrocie do Warszawy poswi~-

~ cilem szereg dodatkowych miesi~cy na to, by z tego doskonalego

punktu obserw~cyjnego, Jakim jest dzis niewll:tpliwie Polska,

ocenic polityk~ i dljiienia Rosji. W koncu 1945 r. wydostalem si~

zza zelaznej kurtyny n80ZachOd.

Przeiycia rnoje nie sll:w Polsce ezyms wyjll:tkowym. Przeciwnie,

dziesilj,tki i setki tYsi~cy, ba, miliony moich wsp61rodak6w mo-

globy przedstawic losy swe

wiele tragiczniejsze. Mogliby oni

swiadczyc sob~o najpi~kniejszej wlasciwoSci mojego nal"odu -

o zdolnoSci do ciehego i bezimiennego bohaterstwa, do kaidej -ofia-

ry ze swego iycia, wolnosci i mienia na rzecz umilowanej spra-

wy. Niestety prochy ieh rozrzucone Sll:po pol8oehSybiru, Uzbe-

kistanu, czy Kazakstanu, gdiies po piwnicaeh sowieckich wi~zien,

w krematoriach niemieekich oboz6w koneentracyjnych, czy w

niezliczonych mogil8ochlesnych, rozsianych po Polsce. Inni pole-

gli na polaeh bitew, w murach Warszawy, na.drogaeh i zagrodaeh.

Jest jeszeze wszakie wielu iywyeh. Najdzielniejsi z dzielnych

walczll:

eodzienny byt Polski tam, za ielazn~ kurtynl!:' Piszll: hi-

stori~ swl!:krwill: i smiertelnym patem, - i niewiadomo kiedy

Opatrznosc pozwoli kt6remu z nieh opis806te zmagania w druko-

wanym~lowie.

-Trzeba zas, aby swiat pozn8oltragedi~ Polski i jej losy w eill:gu

ostatniego dziesi~citlecia. Wypowiedzi m~z6w stanu, poHtykow,

publieysi;6w, dziennikarzy, zbytnio kierowane s~ wzgl~dami na

bieill:c~ taktyk~ politycznll: i wymogi ehwili, by mogly si~ do tego

przyezynic -- choe niewll:tpliwie wi;cej si~ dzis mowi i pisle

o niebezpieezenstwie, Jakie zawislo nad swiatem ze strony sowie-

ckiego komunizmu, nii to si~ dzialo jeszcze niedawnd.

Pod wplywern namow rnyeh przyjaci61 brytyjskieh i amerykan-

skich postanowilem opowiedziee w formie ksill:zki

wydarzeniaeh,

kt6re przezylem i w ktoryeh bralem ezynny udzial, -

ile bu-

dzic one mogl! og61ne zainteresowanie.

Nie b~dzie to pami~tnik w 8eislym znaezeniu tego slowa. Z tre-

sei mojego opowiadania zrozumieeie,

nie moglem zaehowac

ani notatek osobistych, ani

tei

miec w dyspozyeji jakiegos arehi~

wum, z ktorego ezerpalbym dokumenty, nazwisk8o,daty. Operuj~

zYWltpami~cilt i czerpi~ material z w1asnyeh tylko przeiyc i oso-

bistych obserw8ocji.Czytelnik zeehce pami~tac, ze kazde nieopatrz-

ne z mej strony slowo, moze spowodowaC nowe aresztowania, no-

we cierpienia.

J estem swiadom, ze pewne fakty przeze mnie opisane nosic b~-

dll: dla 'Opinii swiata eechy dokumentu historycznego. Mam na

mysli przebieg podst~pnego aresztow8onia przyw6dc6w Polski

podziemnej przez wladze sowieckie, bezposredniOi po Konferencji

Jaltanskiej. oraz opis metod. uzywanych w sleditwie przez s\)-

wiecki 8opara£sprawiedliwosci dla uzyskania od oskarzonyeh po-

zq,danych zeznan

oslawionych procesach mosJdewskich. W tych

relacjach staralsi~ b~d~ bye najbardziej scisly.

Jestem jednym z pierwszych,ktorzy znalazlszy si~za "zelaz:lq,

kurtynq,", mogq,opowiadae prawd~. Jak twierdzq, bolszewicy, je-

Rtemjedyny, ktory, nie przyznawszy si~ w sledztwie do winy, byl

nastlipnie s/!dZ'onyw publicznym oprocesieprzed S:j,dem Najwyz-

szym Z.S:R.R., zostal skazany i przebywa zywy na wolnoscL Moze

wypowiedzi moje przyczynilJ:si~ do wyjasnienia swiatu zagadki,

Jakie to metody sledztwa powodujlJ:, ze tacy nieugi~ci wodzowie

rewolucji proletariackiej, jak Zinowiew, Kamieniew, Bucharin,

Rykow C!Ly

Piatakow, slawni marszal~'wie

doW6dcyjak Tucha-

czewski, Jegorow, Jaikir, Uborowicz, a takze wybitni przywodcy

podbitych przez Rosj~ Sowieck/! narod6w przyznali si~ do win,

kt6ryeh nigdy nie popelniali.

Bylbym niezmiernie SZC!L~sliwy,

gdyby choc ez~sc odwiedzaj~-

cych jeszcze niekiedy Z.S.S.R. dyplomat6w i m~z6w stann calego

swiata zecnciala rzucic okiem na te karty mojej ksiq,zki, kt6re

o'pisujl!"'J}ertraktacje polsko-sowieckie i p6zniejszy moj pobyt:

w wi~zieniu. Moze kartki te posluz/! za przestrog~.

Niechaj czytelnicy mi darujl!, ze opowiadan moich nie ubie-

ram w barwy tak ponure, jak tragiczna jest nieraz ich trese. Za-

daniem moim jest przedstawie wiernie wycinek z zycia spole-

czenstwa polskiego. Spoleczenstwo to w najtragiczniejszym na·

wet polozeniu nie traci wiary. Walczy do ostatka swych sH prze-

konane, ze Zach6d nie moze dopuscic do zniszczenia Narodu,

kt6ry przez tyle wiek6w byl jego wschodnim przedmurzem,

S.p. ojciec m6j opowiaidal cz~sto, jak to zacz~la si~ moja karie-

ra publiczna. Przyszedlem na swiat jako dziecko bardzo slabo-

wite i dlatego w pewnym momencie postanowiono ochrzcic mnie

nie zwlekajlJ:c.Bylo to w roku 1905, gdy na ulicach Warszawy

.ponawialy si~ rozruchy rewolucyjne, b~dl!ce echem przegranej

przez Rosj~ wojny z Japoni:j,. Wedl'Ug6wczesnych obyczaj6w ro-

dzice powieili mnie w karecie do kosciola. Na jednej z ulic za-

trzymal karet~ silny oddzial kozakow. Sk/!d? Dok:j,d?Po co? Pa-

daly ostre pytania. Naraz prowadzl!cy oddzial oficer spojrzal lla

mnie i zupytal:

"Kostiuszko eto,ili kto?

-pa

czym usmiechnq,l

si~ i puscH nas waIn'o.

Rzecz polegala na tym, ze rodzice na uroczystose chrztu przy-

brali mnie w narodowy str6j ludowy, a na glowk~ wlozyli konfe-

deratk~. Kosciuszko, statjl!Cw r. 1794 na czele pawstania prze-

chvko najezdzcom moskiewskim pocil!gnl!l za sob:j,d'dwalki

wol-

noSc nie tylko 6wczesne warstwy rycerskie, nie tylko mieszczan-

stwo, ale w duzej mierze

Iud wiejski. DIa okazania zas, ze tym

ludem nie pomiata, ze walka toczy si~ na zasadach: wolni z wol-

nymi i rowni z rownymi, naczelnik Insurekcji nosH cz~sto jako

sw6j ubi6r stroj chlopski: dlug/! siermi~g~ i konfederatk~ na

glowie.

Symbolika ta gl~boko utkwHa w pami~ci polskiego spoleczen-

stwa. I oto, gdy w sto dziesi~c lat p6zniej kl~ska Rosji i jej wew-

n~trzne skutkiem tej kl~ski zachwianie si~ daly moznos~ Pola-

kom wyrazic ponownie ich niezmiene uczucia patri'Otyczrie, do-

konywali tego nawiq,zuj:j,c- jak to uczynH moj ojciec - do szla-

chetnych tradycji zrywu Kosciuszki. Jak silnie ugruntowana

musiala bye ta symbolika, swiadczy fakt, ze nawet oficer k(na-

cki w lot j:j, poj~l - i. uszanowal.

Wracaj~c zostalismy ot'oczeni przez Jlum demonstruj:j,cych ro-

lJotnikow, ktorzy ustawiali na ulicach barykady. "Wywrocic ka-

ret~" -padaly grozne okrzyki. Niemal

ostatniej chwili ojciec

wysunl!l poduszk~ z dzieci~ciem p1'zez okienko i zawolal: "Oby-

watele, p1'zepusccie, Kosciuszko jedzie". - "Kosciuszko, Kosciu-

szko" - odpowiedzialy mu echa z Uumu; ws1'6d za1't6w

p1'zy-

jaznych gl'Os6w kareta spokojnie omin~la ba1'Ykadyi zawiozla

mnie p1'zed dom rodzinny.

Jako chlopak szescioletni pow~drowalem do gimnazjum im. gen.

Ch1'zanowskiegow Warszawie. Uczylem si~ dobrze i jako prymus

klasy podwst~pnej zostalem zobowil!zany do wygloszenia na p'O:"

pisie wiersza okolicznosciowego. Pami~tam jeszcze dzis straszli-

wl! trem~ i uczucie pelnej pustki w glowie, jakie mi towarzyszyly

przed tyro pierwszym moim rpublicznym wystl!pieniem, oraz spo-

k6j, jaki

mnll

owladnl!l gdy wyrzucilem z siebi§ pierwsz~ slowa.

Do dzis, choe od tego czasu uplyn~lo juz czt~':dziesci

lat, ilekroc zabieram publicznie glos, odczuwam niezmiennie te

same reakcje.

Pozwolenle na otwarcie polskiego gimnazjum w Warszawie

otrzymal gen. Pawel Chrzanowski od rZl!du 1'osyjskiego, jako wy-

1'az wymuszonych na Moskalach przez rewolucj~, strajki szkolne

i podobne temu akcje, tendencji Iagodniejszego traktowania lud-

nosci polskiej bylego Kr6lestwa KongreSCFego. Mizerne byly te

polskie uprawnienia w gimnazjum. Tylko 1'eligia i j~zyk polski

wykladane byly po polsku - wszystkich innych przedmiot6w, nie

wyll!czajl!c przyrdi:ly i arytmetyki, uczono obowil!zkoW'6 1'osyj-

sku. Mlodziez jednak mogla wreszcie porozumiewac si~ ze sob!!

w 1'odzinnym j~zyku -

w szkole panowal duch bezwzgl~dnie pa-

triotyczny.

Totez na lekcji j~zyka polskiego juz w najnizszych klasach

uczuno nas potajemnie dzieJ6w ojczystych. Do zadnego p1'zedmio-

tu nie przygotowalismy si~ tak starannie, jak do tego, choc

z niego nie byro ani egzamin6w, ani tez nie stawiano stopni

w cenzurach i dzienniczkach. Pewnego dnia wpadl do klasy woz-

po<inieconyroglosem zawiadomil nauczycielk~: "P1'osz~ Pa-

ni, inspektor za chwil~ przyjdzie na wizytacj~". Mowa byla oczy-

wiScie

Rosjaninie, kt61'ego zadaniem bylo czuwac nad lojalno-

killPolskiej szkoly. Przeiylem wtedy pie1'wszy dreszcz konspi~

racji. Nauczycielka, ze spokojem wytrawnej kierowniczki szybko

wydawala polecenia. Wszystkie pod1'~czniki historii polskiej,

wszystkie zeszyty z notatkami pofrun~ly za okno na dziedziniec

szkolny, gdzie juz je skrz~tnie pozbierali woini. Gdy do klasy

wchodzil inspektor; w towarzystwie dY1'ekto1'a szkoly, bylismy

pilnie zaj~ci pisaniem dyktanda, opanowuj!!c ,wz1'uszenie.Chodzi-

lem wtedy do pierwszej klasy ginmazjum i mialem lat dziewi~c.

Z okresu tego utkwilo mi w pami~ci jedno jeszcze przeiycie.

Nauezyciel historii R6Sji wezwat mnie kiedys do tablicy i zacz~l

zadawac pytania z okresu dziej6w upadku Rzeczypospolitej i zwy-

ci~stwa or~ia rosyjskiego. W tym wlasnie czasie, uCZ<l,C pota-

si~

jemnie historii polslkiej, iylem wielkoscil! epoki hetma-

. na z61kiewskiego i kr6la Stefan a Bato1'ego, kiedy wplywy kultu-

ralne i polityczne Polski przenikaly gl~boko na wschOJ i zdawalo

si~, ze na zawsze zwi<l,zl! osj~ z Zachodem. Dziecinny umysl nie

umial znalezc wyjscia z tej sytuacji. I choe zl!danl! przez nau-

czyciela odpowiedz umialem na pami~c wedlug podr~cznika 1'0-

syjskiego, choe plakalem na mysl

stopniu niedostatecznym, kt6-

ry mnie czekal, p1'zemilczal'emwszystkie pytani~. Otrzymalem

dw6jk~.

Dzialo si~ to przed samym wystawieniem ceJ.1zur. zecz jednak

nie skonczyla si~ tragicznie. Poniewaz ze wszystkich innych

przedmiot6w mialem stopnie celujl!ce, Rada Pedagogiczna. upro-

sila po1'zl!dnegowgruncie rzeczy nauczyciela .- Rosjanina i pod-

wyzszyl mi on stopien z historii Rosji na czw61'k~.Matka jego

byla Polkl!, -- moze rozumial, co si~ dzialo w umysle chlopca.

Nadszedl l'ok 1914, rok wojny swiatowej, wymarzonej w snach

szeregu pokolen powstanczych,. wyczarowanej w poezji wieszcz6w,

zapowiedzianej przez polskl! mysl politycznlj,.Okazalo si~, ze mieli

slusznosc ci. kt6rzy twierdzili, ze niewola Narodu Polskiego

fiU-

siala si~ skonczyc kataklizmem swiatowym - tak jak' zdaniem

moim kaZda pr6ba ponownego. zakucia Polski w jarzmo - skon-

czy si~ nieodwolalnie tym samym. Jest to prostym wynikiem

kluczowego, a niedocenianego jeszcze cz~sto na Zachodzie, zna-

czenia Polski i calego pasa Europy srodkowo-Wschodniej mi~dzy

Baltykiem a morzami Czarnym i Adriatyckim.

Lato tego roku sp~dzalem, nieswiadom pot~gi i grozy nadcho-

dZl!cych wyda1'zeI1 w starym zamczysku, w pi~knej g6rskiej

miejscowosci opodal granicy 1'osyjsko-austriackiej, przebiegajl!-

cej pod6wczas

kilkadziesi:j,t kilometr6w od Krakowa. Biegalem

po wzg6rzach, krylem si~ w lochach, lowilem motyle, zbieralem

owoce, a wieczorami odbywalem pierwsze zbi6rki. Byla nas gro-

mada chlopak6w, ad osmiolatk6w do pi~tnast'oletnich wyrostk6w.

Nie braklo nawet kilku osmioklasist6w, z kt6rych jeden zdal juz

matur~. Oi ostatni kierowali naszymi zbi6rkami, otoczonymi taj-

noscilj, nawet w stosunku do niekt6rych rodzic6w. Wieczorami

przy dgniskach spiewalem pierwsze piesni patriotyczne i slucha-

Plik z chomika:

bzbij

Inne pliki z tego folderu:

Zbigniew Stypułkowski, Zaproszenie do Moskwy.pdf (27812 KB)

Zbigniew Stypułkowski, Zaproszenie do Moskwy.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: