KULTURA 1995 574-575.pdf

(19271 KB) Pobierz

ISSN 0023-5148

PARYŻ

Nr 7/574-8/575

1995

M. KULA:

POLSKA

1993-1995:

MOTYWY

SPOŁECZNE

NARODOWE

J. NOWICKI:

JEDYNA PRAWDA

HERLlNG-GRUDZIŃSKI:

O C H

KERSKI:

POLSKA-NIEMCY: PO DNIU

ZWYCIĘSTWA

M. JACKIEWICZ:

MIŃSK

PO REFERENDUM

SPIS

RZECZY

Marcin Kula:

Jacek Nowicki

Mariusz Wilk:

Gustaw

Herling-Grudziński:

Andrzej

Słomianowski:

Polska

1993-1995:

Motywy

spo-

łeczne

i narodowe

..........

Jedyna prawda

. . . . . . . .

List

"ysp

Sołowieckich

Paryża

Prochy

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

WIERSZE

Warsztat liryczny Auschwitz

•

Warsztaty artystyczne im. Józefa

Czapskiego

. . . . . . .

ARCHIWUM POLITYCZNE

Polska-Niemcy: Po Dniu

Zwycię-

Basil Kerski

stwa

. . . . . . .

...

rzekomej determinacji Pragi

Jaroslav Valenta:

słów

kilka

...

. . . . . .

..... .

jednak

czechizacja

Janusz Mondry:

SPRAWY

TROSKI

Polska prasa w Australii

. . . . . .

Adam

Nasielski:

Dziwne

drogi

polskości

na Syberii

Ignacy Pawlus:

Komentarz

. . . . . . . . . . . . . . .

Zofia

Trojanowiczowa:

Krzysztof Wolicki:

SMECZ:

Jackiewicz:

Adam

Kruczek:

Bohdan Osadczuk:

Mieczysław

Szkice

•

Opowiadania • Sprawozdania

111

117

121

125

128

PARYŻ

Lipiec/Sierpień-JuilletlAout

1995

KRAJ

Prezydenci

ciąg

dalszy

.....

130

ukosa

. . . . . . . . . . . . . . . .

141

SĄSIEDZI

Mińsk

referendum

. . . . . . . .

Notatki rosyjskie

. . . . . . . . .

Pierwszy rok odnowy przy Kuczmie

...........

151

157

164

169

NOTATKI REDAKTORA

KSIĄŻKI

Ziemowit Fedecki:

Broński:

Leszek

Szaruga:

Teresa Halikowska-Smith:

Daleko

Moskwy, daleko

Rosji

175

Ameryka

. . . . . . .

184

Skraj

nieba

. . . . . . . . . . . . .

192

Podróż

bezdrożami

Europy i

hi-

storii

. . . . . .

....

195

Nadesłane nowości

wydawnicze

199

Niepokojąca

Jerzy Boniecki:

WOLNA

TRYBUNA

Uwagi

o elicie

i pospólstwie

"ydarzenia

•

201

miesiąca

kanadyjską,

kronikami:

londyńską

norweską

211

Cisek, K. Dejmek, M. De-

laperriere, P.

Kądziela,

Lewandowski, M.F. Ra-

kowski

Listy

do Redakcji

. . . . . . . . . . .

221

INSTYTUT

LITERACKI

WPŁATY

NA FUNDUSZ «KULTURY»

Edward Abramowicz, Milwaukee, WI (USA) - dla uczczenia

pamięci

siostry mojej Ireny Abramowicz-Stankiewicz w

drugą rocznicę

Jej

śmierci

- Dol. 500,00

. . . . . . . .

Wiesław

K. Brodowski-Prus, Spartanburg, NC (USA) -

zamiast bukiecików kwiatów na groby: a) mego zabitego

w 70 roku braciszka Grzesia, b)

wspaniałego

Andrzeja

Bobkowskiego, c) niezrównanego Józefa Czapskiego -

na Fundusz Katedry Polskiej w Uniwersytecie w Jero-

zolimie - Dol. 150,00

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

na Fundusz

"Kultury",

po raz S-my - Dol. 50,00

Dla uczczenia

pamięci

Tadeusza Andrzejaczka w

S-mą

rocznicę

Jego zgonu -

żona

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zapis testamentowy p. Alicji Kowarskiej z Nowej Zelandii -

naszej wiernej Czytelniczki

przekazany przez

firmę

notarialną

Jackson, Russell, Dignan, Armstrong

Auckland w Nowej Zelandii . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kazimierz Mamak, Knutange

(Francja),

po raz U-ty

Longin

Sztachański,

St. Petersburg, FL

(USA),

po raz

3S-my -

Dol. 20,00 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

F.2.450,00

F. 735,00

F 245,00

630,00

Polska 1993-1995:

Motywy

społeczne

narodowe

W niniejszej

refleksji

spróbuję odpowiedzieć

na pytanie

czy wyrazem

konfliktów

społecznych

Polsce ostatnich lat

było

jest

wzmocnienie

dyskursu narodowego. Nieprzypad-

kowo

nie

używam

w tym wypadku

terminu

"nacjonalizm".

języku

polskim

- jak wiadomo

występuje

silne

roz-

różnienie

pomiędzy

"nacjonalizmem"

"patriotyzmem"

Przeprowadzenie

linii

granicznej

pomiędzy

tymi zjawiskami

nie zawsze jest jednak

łatwe

na poziomie

obserwowanej

rzeczywistości.

Wiele

spraw

bieżącej

polityki jest dyskusyj-

nych.

Różnym

politykom czy

grupom

społecznym

trudno

przypisać

krótko

węzłowato

znak

dodatni lub ujemny. Mi-

więc, że

mam, jak

większość

ludzi,

własne

sympatie

antypatie, nie

występuję

roli

sędziego,

lecz

roli

historyka i socjologa.

Interesuje mnie, czy

istnieje

zależność

pomiędzy

natężeniem

konfliktów

społecznych

natężeniem

dyskursu

narodowego

nie

zaś

to,

od którego momentu

należałoby

nazwać

ów dyskurs nacjonalistycznym w polskim,

pejoratywnym rozumieniu

owego

słowa.

Niniejsza refleksja dotyczy lat 1993, 1994 oraz

początku

1995

Swego

czasu

napisałem

artykuł

wzajemnym

sprzęże

niu motywów

społecznych

i narodowych

Polsce w okresie

1980-1992

1 .

Tym razem

będę

starał się

pokazać,

jak

kolejnych

latach

zachodzi

pewne

rozluźnienie

owego

splotu.

Marcin

Kula,

"Polska

1980-1992.

Splot

motywów

społecznych

narodowych"

Przeg ląd

Historyczny,

1993,

z. 2, s. 221-231.

F 33.370,59

100,00

98,00

•

Bomet, Toronto, ON

(Kanada) -

zamiast

kwiatów na grób przyjaciela

Zdzisława

Staronia,

zmarłego

niedawno

Toronto, na pomoc dla Polaków

w b.

Związku

Sowieckim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F.

Jan

Zalewski,

Chester

(W.

Brytania) - na pomoc dla Pola-

ków w Rosji -

stg.20,00 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Inż. Mieczysław

250,00

155,00

•

Przepraszamy p. Longina E.

Sztachańskiego

S1.

Peters-

burga, FL

(USA)

dziwną pomyłkę

w odnotowaniu

Jego daru w majowej

Kulturze,

gdzie

zamiast "Longin

Sztachański"

figuruje

również zmyślone

nazwisko

"Lucy

Sztachańska"

a w imieniu p.

Sztachańskiego

zamiast "E" figuruje

"L".

Redakcja

DZIĘKUJEMY

MARCIN KULA

MOTYWY

SPOŁECZNE

I NARODOWE

Czas

wzięty

obecnie pod

obserwację był dobą

wygasania

rewolucyjnego cyklu lat

osiemdziesiątych.

Wybory prezydenc-

kie i parlamentarne z lat 1990 i 1991 oraz przerzucenie

pomostu ponad PRL do II Rzeczypospolitej z jednej strony,

zaś

zmiana

stosunków

sąsiadami

wyjście

Armii Sowieckiej

z Polski z drugiej,

stawiały

pod znakiem zapytania sens dal-

szego

podnoszenia

haseł suwerenności

i swobód

narodowych

- tych, które w latach

osiemdziesiątych były

podstawowymi

zwerbalizowanymi

hasłami

ruchu kontestatorskiego. Wybory

parlamentarne z 1993

r.,

przynosząc

zwycięstwo

ugrupowa-

niom zakorzenionym jeszcze w

układzie

peerelowskim, po-

twierdziły, iż znaleźliśmy się

w nowej epoce - kiedy sprawy,

hasła

podziały

z poprzedniej dekady nie

organizują już myśli

ludzkich.

Jednocześnie

sytuacja

społeczna

kraju w okresie

objętym

analizą była

i jest trudna, a na dodatek

rozczarowująca

dla

znacznej

części ludności,

swego czasu

oczekującej, iż

rewolu-

cyjne

zwycięstwo

przyniesie lepsze

życie. Doświadczenie

historyczne wskazuje,

że

taka sytuacja

z bezrobociem oraz

szeroko

rozpowszechnioną frustracją

na czele

nieraz sprzyja-

ła

akcentowaniu dyskursu narodowego,

substytuującego

punkty oparcia ludziom

stojącym

na chwiejnym gruncie,

stwarzającego przesłanki

satysfakcji jednostkom ich pozbawio-

nym oraz

pozwalającego liczyć, że własny

los

może się

w mia-

rę

szybko

poprawić

wraz z losem

całej

grupy narodowej. W

konsekwencji

również

tym razem

można było oczekiwać, iż

dyskurs narodowy ulegnie wzmocnieniu, a przynajmniej zos-

tanie utrzymany na wysokim poziomie lat poprzednich.

Sprzyjało

temu

zdawało

się

kilka

okoliczności:

głęboko

zakorzeniony w Polsce,

wyrosły

dOŚWIad

czenia

historycznego, wzór kulturowy

akcentujący ·retorykę

narodową;

ekspresji konfliktu

społecznego,

w swoim czasie

zawłasz

czonego przez komunizm.

Sygnalizowany kierunek ewolucji

zdawały się

uprawdo-

podobniać

niektóre epizody

przełomu

dekad 1980 i 1990:

pogrom Cyganów w

Mławie,

spór

wokół

sprawy przekazania

przemyskiego

kościoła

Karmelitów grekokatolikom oraz

antysemickie akcenty, jakie

pojawiły się

w trakcie kampanii

prezydenckiej 1990 r.

nawet

jeśli

te skrajne epizody

też były

zaskakująco

marginalne

jeśli zważyć skalę przeżywanej

prze-

miany. Tymczasem wszystko wskazuje na to,

że

- wbrew

przewidywaniom i wbrew

doświadczeniu

dziejów

retoryka

narodowa nie ulega obecnie w Polsce wzmocnieniu.

Prawda,

że

retoryka, o której mowa, pojawia

się

w ustach

wszystkich - od Prezydenta

poczynając,

a na publicystach

kończąc.

Politycy

mówią dziś

o narodzie powszechnie (dla

niego

pracują,

imię

jego interesów

walczą,

na jego praw-

dziwą,

czy

rzekomą opinię się powołują

... ).

Kościół

katolicki

też często

mówi o narodzie. Silnie, w sposób

zwracający

uwa-

gę, retorykę narodową akcentują wszakże

jedynie nieliczni.

•

ponadprzeciętną siłą retorykę narodową

akcentuje

większość

partii i prasy zdeklarowanej prawicy.

Oczywiście

łączne

potraktowanie ich tutaj musi

stanowić

uproszczenie

sprawy i

wbrew intencjom autora -

może być

odczute jako

obraźliwe

przez ugrupowania

stojące

nieraz daleko od siebie.

Już

same ich nazwy

są

jednak

często

charakterystyczne

rozważanego

punktu widzenia (m.in.: Akcja Polska,

Gazeta

Polska,

Konfederacja Polski

Niepodległej,

Ruch dla Rzeczy-

pospolitej, Ruch Trzeciej Rzeczypospolitej). Podobnie

charakterystyczny jest

często

wysuwany w tym

środowisku

motyw

trwającego

jakoby zniewolenia Polski oraz koniecz-

ności

doprowadzenia do zmiany tego stanu rzeczy. Porozu-

mienie

Okrągłego Stołu

traktowane jest jako dogadanie

się

swoich ze swoimi. Komunistyczna

władza dogadała się

jakoby

wówczas z

lewicową,

a nawet podobnie

wywodzącą się

komunizmu

częścią

opozycji, która

wróciła

do stada (do

PZPR) i

zawarła układ perpetuujący

w nowych warunkach

stan rzeczy korzystny dla sukcesorów tej formacji. Z takim

uciekanie w

ostoję

narodowych symboli w czasach

komunizmu;

wspomniane

doświadczenia

lat

osiemdziesiątych,

z ich

silną retoryką narodową;

stosunkowo powszechne traktowanie Wielkiej Przemia-

ny nie tyle jako

zmiany

ustrojowej, ale jako odzyskania nie-

podległości;

powolność

odzyskiwania przez

społeczeństwo Języka

MARCIN KULA

MOTYWY

SPOŁECZNE

I NARODOWE

postawieniem sprawy jest

związana

koncepcja,

iż

ludzie

rządzący

1989

wyjątkiem rządu

premiera Olszew-

skiego)

zdradzają

naród, a najpewniej, przynajmniej w

części,

od dawna nie pozostawali w jego

służbie

jako agenci komu-

nistycznej policji politycznej. Wyzwolenie narodu musi

przejść

przez

fazę

lustracji, która ujawni i odsunie skompro-

mitowanych.

Zarzut bycia agentem

dotknął

nawet Prezydenta, tj.

człowieka,

który,

niezależnie

od wszystkich swoich wad i

zalet,

stał się

symbolem

walki antykomunistycznej - przez

wielu i przez niego samego rozumianej, o czym

była

mowa

wyżej,

jako walka o wyzwolenie narodu. O Prezydencie mówi

się

"Bolek"

rwierdząc, iż

pod takim imieniem

występował

w spisach ludzi

działających

dla policji. Pod Belwederem pali

się

kukłę

(29

1993)

o rysach Lecha

Wałęsy, mającą

jedynie

lewą rękę

lewą nogę2

oraz czerwone gwiazdy naszyre na

pośladkach.

Nawet

jeśli później

jeden z organizatorów rwier-

dził, iż

owa

kukła miała

rysy

"tylko"

pierwszego pomocnika

prezydenta (szefa jego gabinetu, ministra Wachowskiego), to

i tak rzecz

była

wymowna.

W czasie takiej demonstracji

woła

się

do ludzi o Lechu

Wałęsie:

"Miał

być

naszym prezyden-

tem, a

został

prezydentem tamtych, czerwonych!" oraz

"Chcemy

kraju wolnego od korupcji i agentów. Nie chcemy

czerwonego prezydenta. Polsko, czas na zmiany, czas na

suwerenność

niepodległość!"

Z kolei

tłum

skanduje: "Nie

agenta - prezydenta!",

"Bolek

do Moskwy",

"Precz

agentami

KGB z Belwederu!", oraz

śpiewa

hymn narodowy.

W szeregach

pojawiają się hasła

"Targowica"

oraz

"Miałeś

chamie

złoty

róg ...

- co

znakomicie

wpisuje

całą rozgrywkę

ciąg

historii Polski z jej

matrycą

imperatywu walki

stanowiska

zdaje

się być hasło

wypisane na plakatach wyborczych KPN latem

1993

r.:

"Żeg

naj lewico. Wraca Polska".

Retoryka narodowa jest

także podstawową retoryką

skraj-

nie prawicowych

ugrupowań

politycznych, w których naz-

wach

często występuje właśnie słowo

"narodowy"

- a jest ich

około pięćdziesięciu.

W ich koncepcjach

wyraża

się

ona prze-

2. Wymowa: prezydent opiera

się

niepodległościowej.

Kwintesencją

referowanego

jakoby jedynie na lewicy.

de wszystkim w

akcen~ach

szowinistycznych - jak np. w

hasłach:

"Polska tak, Zydzi nie!", "Polska dla Polaków!",

"Precz z

żydowską okupacją!"

czy

wręcz

"Wiwat holocaust!".

Zwłaszcza

mówienie o jakoby

okupujących Polskę Żydach

jest

charakterystyczne

przy czym liczba domniemanych

okupantów

rośnie

do niebotycznych rozmiarów,

zaś

Ży

dów uznawani

są

politycy, biskupi, ludzie

odgrywający rolę

w biznesie i w kulturze, którzy by

się

pierwsi tym zaliczeniem

zdziwili.

łonie

ruchów politycznych, o których mowa,

często

określa się rządy wykonujące władzę

w kraju po

1989

jako

"antyP?lskie" -

gdyż

rzekomo

podlegające

MFW oraz Ban-

kowi Swiatowemu,

rozsprzedające

polski

majątek

narodowy

obcokrajowcom,

nieszczęśnie prowadzące

kraj do Unii

Europejskiej i NATO.

Kolejnym nurtem silnie

akcentującym retorykę narodową

są

ruchy

skinhead'

ów,

nb.

nieraz

syruujące się

blisko wspom-

nianych partii skrajnej prawicy i niekiedy wykorzystywane

przez nie np. w roli ochroniarzy - ale same

definiujące się

już

nie jako ruchy

biorące udział

w grze politycznej. Tu oczy-

wiście

do szowinizmu, jako protezy na wszystkie

wyobrażalne

niedomogi

rzeczywistości, dołącza się

kult

siły,

która winna

kierować się

- i w

jakimś

zakresie

już się

kieruje - przeciw

"odmieńcom".

szczególności

w pole

nienawiści wchodzą

mniejszości

narodowe, w tym

także słowiańskie

(rzecz jasna

niezależnie

od stopnia wtopienia

się

ich przedstawicieli w

Polskę).

Werbalizowane

hasła

to np.

"Żydzi

i Niemcy precz

z Polski!",

"Polska

dla Polaków!", "Jeden naród, jeden Bóg!"

Spektakularne

działania

skinhead'

ów to np. niedawne spale-

me flag

amerykańskiej

i niemieckiej na Rynku krakowskim

dla uczczenia

niepodległości

Polski, czy spalenie flagi Wspól-

noty Europejskiej w Warszawie przed

więzieniem śledczym

na ul. Rakowieckiej, gdzie aresztowany

był Bolesław

Tejkow-

ski,

przewodniczący

Polskiej Wspólnoty Narodowej (by nie

wracać już

ani do

rozpędzenia

manifestacji z okazji uwolnie-

nia Nelsona Mandeli przez

wrocławskich

skinhead'ów

1990

r.,

ani do parokrotnych demonstracji antyniemieckich

nad

Odrą,

ani do

pobić

obcokrajowców).

Zespoły

muzyczne bliskie

skinhead'

przyjmują

polskie

nazwy. Jeden z nich

śpiewa

"Murzynek

Bambo nie

słuchał

Plik z chomika:

szerman103

KULTURA 1995 574-575.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: