KULTURA 1988 493.pdf

(14798 KB) Pobierz

ISSN 0023-5148

PARYŻ

10/493

1988

REDAKTOR:

O B S E R W A T O R I U M

Cz.

MIŁOSZ:

W HENRYKOWIE, U PRZEORYSZY

UNGER :

ILE JEST OPER SZWEDZKICH

ŚWIECIE?

PELIKAN :

N O G

R A

F I

PROMIŃSKI

POTRZASKU

SPIS RZECZY

Redaktor:

Redakcja:

Czesław Miłosz:

Pelikan:

Włodzimierz

Odojewski:

Do naszych Autorów w kraju

...

Obserwatorium

.............

W Henrykowie, u przeoryszy

.....

Pornografia..

...............

Jedźmy,

wracajmy... (dok.)

....

...

WIERSZE

San Esteban, Sala manca;

Bezsenność,

jawa, sen

.........

..........

Trzy wiersze

śmierci

...

.....

Jacek Bierezin:

Wacław

Iwaniuk:

Leopold Unger:

Kamila

Chylińska:

Józef

Garliński:

Wit

Promiński:

Waldemar

Kuczyński:

mr:

ARCHIWUM POLITYCZNE

Widziane

Brukseli

Komplikacje niemiecko·niemieckie

L~t

Londynu

(17) .

...

. .

KRA J

W potrzasku

•

...

Nqmenklatura i bezpartyjni (dok.)

Galicyjska debata

.....

....

.....

Szkice •

Opowiadal1.ia

•

Sprawozdal1.ia

pARYŻ

Październik

Ocłobre

1988

O RELIGII BEZ NAMASZCZENIA

Antoni PospieszaIski:

"Będziecie

jako bogowie"

Adam Kruczek:

Adam

Macedoński:

Krzysztof Ryla -

Maciej

Rybiński:

Renata

Gorczyńska:

W. Skalmowski:

Krzysztof Rutkowski:

Janina Katz Rewetson:

Marek

Zieliński:

S4SIEDZI

W sowieckiej prasie

....

20·ta rocznica najazdu na

Czechosło-

wację

...

........

.....

Kronika niemiecka

........

...

KRONIKA KULTURALNA

Nieśmiertelna

Rodziewiczówna

Dziwaczny

pomysł

KSI4ŻKI

102

108

111

114

122

129

133

136

138

140

147

Na Kresach czyli w domu

...

Szukanie równowagi

....

. .

. . . .

Nieudana monografia

....

Nadesłane nowości

wydawnicze

Moriol -

RABENT SUA FATA LIBELLI

M. Ogórek:

Wymiana poglq,dów

•.......

...

Urząd

Celny a

książka

........

Wydarzenia mteszqca oraz kroniki

austriacka i kanadyjska

•.

...

....

Głowacki,

J. Lewandowski,

Polanowski, St.

Sędziwy:

Listy do Redakcji

.....

...

Odpowiedzi Redakcji

....

•

151

155

157

Maciej Poleski:

ostatniej

chwili

• .

. . . . . . . . . . . . ..

•

INSTYTUT

LITERACKI

158

DO NASZYCH AUTORÓW W KRAJU

dłuższego

czasu otrzymujemy wiele

materiałów

z Kraju.

Dowodzi to,

że

dużym

stopniu bariera strachu

została przeła

mana. Niestety jednak harmonijna

współpraca

z pisarzami krajo-

wymi

uległa

ostatnio

zakłóceniu.

Jest

rzeczą przyjętą, że jeśli

przysyła się artykuł

do pisma, to jest on przeznaczony tylko dla

niego. A tymczasem coraz

częściej się

zdarza,

że

autorzy

wysyłają

jednocześnie

swoje teksty do kilku pism na Zachodzie,

czy

radiostacji. I tak np. p.

Orliński

swój,

świetny zresztą,

esej

,,0 poszukiwaniu

wyjść

z sytuacji bez

wyjścia" przysłał

nas,

nie

informując

nas,

że już

przedtem

dał

go redakcji

Libertas

Paryżu.

Ponadto jest prawie

regułą, że

wszystkie teksty

wy-

syłane

na Zachód

są

przedtem drukowane

prasie

drugiego

obiegu.

Do tych

zakłóceń

dochodzi jeszcze jedno, mianowicie

nieza-

leżne

oficyny

zaczynają

coraz

częściej przedrukowywać

książki

wydane

przez

Instytut Literacki nie tylko nie

pytając

nas

zgodę,

ale nawet -

dość często

- nie

podając, że

jest to przedruk

z wydania Instytutu Literackiego. To

są złe

obyczaje. Nie

należy

brać przykładu

z Wydawnictwa Literackiego czy z

tygodnika

Życie

literackie

w Krakowie.

Reasumując:

prosimy,

aby

teksty

wysyłane

Kultury

nie

były jednocześnie wysyłane

do innych pism na Zachodzie,

tlni

niezależnej

prasy w Kraju;

artykuły

takie

mogą być

przedruko-

wywane po ukazaniu

się

tekstu w

Kulturze,

zaznaczeniem

że

jest to przedruk. Bardzo

się

cieszymy,

że

nasze

książki

będą

przedrukowywane w Kraju, ale dopiero po uzyskaniu

naszej

zgody.

Chcielibyśmy również otrzymywać

od danego

wydawnic-

twa egzemplarze tych przedruków.

Jeżeli

nasze postulaty nie

będą

przestrzegane, to z

prawdziwą

przykrością będziemy

zmuszeni

rezygnować

z druku

nadsyłanych

tekstów i

współpracy.

Obserwatorium

Symboliczne

zwycięstwo "Solidarności",

realne

zwycięstwo

władzy

tak

można ocenić

największym

skrócie to, co

się

stało

sierpnia.

Przyjęcie

przez

generała

Kiszczaka Lecha

Wałęsy

ze znaczkiem

"Solidarności"

klapie i uznanie go przeto

de facto

za jedynego

prawowitego

przedstawiciela

strajkujących

robotników

było

zaiste

zwycięstwem.

Przekreśleniem

siedmiu lat polityki opartej na

przekonaniu,

że

"Solidarność" przestała istnieć,

a Lech

Wałęsa

jest tylko

osobą

prywatną,

co wielokrotnie

oświadczali

rzecznicy

aparatu PZPR.

Ale gest ministra spraw

wewnętrznych,

który

zresztą zadbał

osłabienie

jego wymowy,

przyjmując

natychmiast

Wałęsie różne "osobistości"

oficjalne,

okazał się

niestety jedy-

nym

zwycięstwem "Solidarności".

Nie

wymusiła

ona bowiem na

władzy żadnego

ustępstwa,

żadnego zobowiązania,

niczego poza

mglistą obietnicą

rozmów z

których

porządku

dziennego nie jest

góry

wykluczona

sprawa legalizacji

związku.

Rozmowy

na ten temat

mogą

jednak

skończyć się

na niczym.

Delegacja

Górnego Karabachu

pojechała

do Moskwy, by

uzyskać

przyłączenie

tego

okręgu

do Armenii.

Władze

nie

uchyliły się

dyskusji,

wskazuje,

że

ich

sprawność

socjotechniczna jest

znacznie

większa niż

w czasach, gdy

reagowały

na konflikty tylko

użyciem

wojska

i milicji. Ale Górny Karabach jak

był częścią

Azerbejdżanu,

tak

nią został.

"Solidarności"

grozi

dziś, że

rozmowach

przy

okrągłym

stole

będzie

równie nielegalna, co teraz.

Doradcy

Wałęsy mówią, że jeśli

tak

się

stanie, to strajki wybuch-

ną

na nowo.

Wiadomo jednak,

że

po 13 grudnia

"Solidarność"

nigdy

nie

zdołała zorganizować

strajku; inicjatywa taka wycho-

dziła

nie

związku,

ale od samych robotników. Wiadomo

też,

że

bardzo

trudno

zacząć

nowy strajk wkrótce po tym, jak spo-

REDAKTOR

WPLATY NA FUNDUSZ

KULTURY»

Noemi i Andrzej

Bogusławscy, Paryż

- zamiast kwiatów na grób

inż.

Witold Tyrmana,

zmarłego

sierpnia

br. w Tel-Avivie

100,00

Andrzej Brzeski, Davis, CA (USA) - zamiast kwiatów na grób

Zygmunta Hertza w

9-tą rocznicę

Jego

śmierci

pażdzier-

nika 1979 roku) -

100,00 .......

.....

............

F. 630,00

Stefan Jachna, Parsippany, NJ (USA),

raz lO-ty -

100,00 F.

630,00

Irena Kretowicz, San Diego, CA (USA) -

dla

uczczenia

pamięci

mjr. Chrystiana M. Kretowicza,

długoletniego

przedstawiciela

Kultury,

zmarłego

w San Diego, CA. -

10,00

........ F

63,00

(Dalszy

ciąg Wpłat

str.

159)

REDAKCJA

OBSERWAT'QlRIUM

Wewnętrznych,

kolwiek indziej nie strajkuje

się

zawołanie. Zaś

zaufanie do

Wałęsy

i do jego doradców

może

ulec

zupełnemu

zniszczeniu,

jeśli okaże się, że władza wystrychnęła

ich na dudków.

Zwłaszcza, że

zaufanie to jest

już

mocno naderwane.

Świad

czą

o tym burzliwe dyskusje na temat

słuszności

wizyty u gene-

rała

Kiszczaka,

niechętne przyjęcie

przez

strajkujących

wezwania

zakończenia

strajku, zarzut zdrady postawiony

Wałęsie

w Sto-

czni

Gdańskiej.

Taki jest pierwszy realny sukces

władzy.

Drugim

jest

to,

że

strajki

się

wreszcie

skończyły.

Trzecim

to,

że zyskała

opinię skłonnej

podjęcia

dialogu, podczas gdy

przypuszczać

można, że Wałęsa zgodził się wezwać

zakończenia

strajków,

ponieważ

Kiszczak

zaszantażował

interwencją sowiecką

zaape-

lował

do patriotycznego poczucia

odpowiedzialności

zagrożony

rzekomo byt narodu;

może zresztą groził

nie

interwencją

sowiec-

ką,

ale obaleniem

generała

Jaruzelskiego przez beton partyjny,

który

pokazał

na ostatnim plenum KC,

że

chce stanowczego roz-

prawienia

się

strajkującymi.

To drugie przypuszczenie, które

nie wyklucza pierwszego, jest nawet bardziej prawdopodobne,

zważywszy, że

Kiszczak

wystąpił

inicjatywą

spotkania z

Wałęsą

dopiero po plenum,

choć mógł przecież podjąć ją wcześniej.

Póki

protokół

spotkania nie zostanie opublikowany, wszystkie spekula-

cje na ten temat

będą

dozwolone, jak

były

swego czasu po taj-

nych negocjacjach, które

zakończyły

kryzys bydgoski; wiadomo

dziś

dobrze,

że szantażowanie interwencją sowiecką miało

wtedy

zasadniczy

wpływ

na decyzje

Wałęsy

i jego doradców.

Ale

jeśli

porozumienie warszawskie z

końca

marca 1981

dało

"Solidarności"

w zamian za

odwołanie

strajku powszechnego

realne

korzyści,

to teraz

Wałęsa

nie

uzyskał

nawet zapewnienia,

że strajkujący

nie

będą podlegać żadnym

represjom ani ze strony

SB ani ze strony dyrekcji

zakładów, że wypłaci się

im dniówki

za czas strajku,

że

zaspokojone

zostaną

ich roszczenia

płacowe

dotyczące

warunków pracy. Inna rzecz,

że

nie wiadomo nawet,

czy

się

tego

domagał,

czy

też

wielka polityka

całkowicie przesło

niła doraźne

interesy

strajkujących

robotników. Faktem pozosta-

je,

że

natychmiast po rozmo\vie

Wałęsy

z Kiszczakiem dyrekcje

wszędzie usztywniły

swe stanowisko i

że

ani w Stalowej Woli,

ani w Szczecinie, ani w

"Manifeście

Lipcowym"

strajkujący

nicze-

go nie zyskali.

Zaś

w porcie

gdańskim

trzeba

było aż

interwencji

biskupów, by dyrekcja

zgodziła się

ponownie

zatrudnić

robotni-

ków

usuniętych

z pracy za

udział

w strajku, co znaczy,

jeśli

nic

się

nie zmieni,

że stracą

oni wszystkie uprawnienia z

tytułu

wy-

sługi

lat. Tak

więc

po swej rozmowie z Kiszczakiem

Wałęsa

nie

miał

robotnikom do zaoferowania ani realnej perspektywy legali-

zacji

"Solidarności",

ani

zadośćuczynienia

ich postulatom mate-

rialnym. Niczego poza symbolicznym gestem ministra Spraw

wodowało się zakończenie

poprzedniego. Ani w Polsce, ani gdzie-

gestem, któremu trzeba

będzie

dopierO'

nadać jak!ś

pozytywny sens, by nie

okazał się przytlętą

pułapce.

Fakt, ze

tych warunkach

Wałęsie

okazano

posłuch,

jest jeszcze jednym

świadectwem

zdyscyplinowania i

gotowości

poświęceń poważ

tlego

odłamu

polskich robotników. Nakazuje

też rozumieć

po-

dzielać

ich rozgoryczenie.

Przywiązwie

"Solidarności"

skłonność

poświęceń

j'ej rzecz

są

jednak w Polsce nadzwyczaj nier6wnomiernie

rtn!ło

żone.

Inteligencja okazuje ich znacznie mniej

n.ii

robotnicy-, czego

wymownym

świadectwem była słabość

poparcia dla

strajkujących,

zwłaszcza zaś

nieobecność

jakichkolwiek doradców poza Stocz-

nią Gdańską.

Górnicy w

szczególności P?zostawien~ z.o~tali włru::

nemu losowi; nie

zdołano

nawet

zapewmć

przyzwOltej mformaCJI

o tym, co

się wśród

nich dzieje. Ale

również

środowisku

robotniczym

zr6żnicowanie

jest ogromne. Strajki

wybuchły

Sląsku

Gdańsku,

w Szczecinie i w Stalowej Woli. Ponadto

niektórych

zakładach,

m.in. w Cegielskim,

zastrajkowało

krótko kilka

wydziałów. Można zrozumieć, że

nie

było

strajku

w Nowej Hucie, która

strajko\V,ała

tnaj~.

Ale'

bardz~

liczne,

nazbyt liczne,

są

zakłady,

ktore

grz~czme pracowały

wtedy

i teraz. Dótyczy to w pierwszym

rzę.dzle War~z~wy,

gdzie

"So~

datność" została żywa

chyba tylko w Jednym m1eJSCU - na groble

księdza Popiełuszki. Pomijając

nieudane próby w Hucie

w Ursu-

sie, robotnicy warszawscy nie

wzięli udziału

w strajku,

choć

jest

ich tylu a ich

ciężar

jest tak wielki,

że

mogli

przyczynić się

stopniu'

rozstrzygającym

uwieńczenia.

~ealnym

sukcesem.

Prowadzona od lat polityka

zastępowama ZWIązku

zawodowego

"Solidarność"

przez ducha,

ideę,

ruch czy jak to tam jeszcze nazy-

wano, nie

minęła

bez skutków - region Mazowsze

prostu

przestał istnieć.

Zostali tylko

generałowie

bez wojska.

p~ ~

względem

kontrast jest

uderzający między W~rszawą

J~eJ

strony, a z drugiej Krakowem

Sląskiem,

Szczecmem,

Gdańskiem

czy

Stalową Wolą.

W jakiej mierze bierze

się

to z tradycyjnie

antysolidarrloś

ciowego nastawienia znacznej

większości

kleru warszawskiego,

jakiej

zaś

z roli odgrywanej w Warszawie przez sfery

urzędniczo

inteligenckie? Trudno

powiedzieć.

Ale pytanie musi

być

zadane

choćby

dlatego,

że

wchodzimy w okres rozmów z

władzą,

w tOku

których warszawskie

środowisko

inteligenckie

będzie odgrywać

szczególnie

ważną rolę. Głosy,

które

się słyszy,

nie

skłaniają

optymizmu. Tu

ktoś

cieszy

się

przyszłe

rozmowy,

można

będzie coś

konkretnego

załatwić,

co znaczy,

że

widZi w nich

głównie

forum do ubicia drobnych, koteryjnych interesów z przed-

stawicielami

władzy.

Tam

ktoś wyraża nadzieję, że

uzyska

się

zalegalizowanie

"Solidarności"

ramach ustawy z

października

1982, jak gdyby ustawa ta nie

wykluczała

samej

możliwości

istnie-

REDAKCJ A

OB SERW ATORIUM

nia

związku

o takiej nazwie

który

byłby niezależny

PZPR,

i jak gdyby kluby polityczne i stowarzyszenia, instytucje typowo

inteligenckie,

mogły być rekompensatą

za ewentualne ofiarowa-

nie robotnikom

związku

zawodowego

podrzędnej jakości,

z góry

upośledzonego

w porównaniu z OPZZ. Najbardziej niebezpieczne

są

wszystkie te

pomysły,

które jawnie czy w sposób zawoalowany

godzą się

z góry na przyznanie

"Solidarności"

prawa do istnienia

tylko w poszczególnych

zakładach,

bez organizacji ogólnopolskiej.

Czy

znaczy to,

że

struktury krajowe

mają przestać istnieć

że

każdy zakład

być

zdany tylko na siebie? Trzeba jasno stwier-

dzić, że

taka legalizacja, gdyby do niej

doszło, byłaby

po prostu

kapitulacją.

Gdy

artykuł

ten

ukaże się

w druku, rozmowy

będą

prawdo-

podobnie jeszcze

trwały. Uważa się po~sz:chnie, że

nie

s~ończą

się

one

prędko, choćby

nawet

zaczęły SIę

mebawem. Jakoz prze-

wlekanie ich

leży

w oczywistym interesie

władzy,

która zamieni

je w ten sposób w nowe, poprawione wydanie Rady Konsulta-

cyjnej, a zarazem

zwiąże ręce Wałęsie

i jego doradcom,

zmuszając

ich do gaszenia ewentualnych

przyszłych pożarów

robotniczych

czy

studenckich

imię

legalizacji, która

może odsuwać się

coraz

trudno

dalej, jak fatamorgana na pustyni.

Władza

liczy

też

jej

się dziwić

- na

wewnętrzne

konflikty w

"SolidarnoścI",

która

wchodzi w nowy okres swego istnienia, kto wie czy nie bardziej

krytyczny od dotychczasowych, z

podziałami

silniejszymi

niż

kie-

dykolwiek. Jest zatem

rzeczą

wielkiej wagi szybkie

uporządko

wanie wszystkich, od lat zaniedbywanych spraw organizacyjnych

wyłonienie

wreszcie

zespołu

kierowniczego, który

składałby się

nie z

zasłużonych

kombatantów i

różnej maści

"doradców", ale

z osób sprawdzonych w

ciągu

ostatnich strajków i

legitymujących

sie

rzeczywistą

działalnością

w chwili obecnej, i który

cieszyłby

się

z tego

tytułu

rzeczywistym autorytetem. Rozmowy z

władzami

nie powinny

osłabiać działań zmierzających

do budowania

związku

od podstaw,

odtwarzania jego instancji i struktur,

uporządkowa

nia wreszcie gospodarki finansowej i jej

społecznej

kontroli i

przywracania demokracji

wewnętrznej wszędzie

tam, gdzie

działa

nia taIcie

są

podejmowane.

Ale równie

ważne, jeśli

nie jeszcze

ważniejsze,

jest niedo-

puszczenie

rozłamu, choćby

imię najsłuszn~ejszych h~se,ł

Skoro strajki

zostały

przerwane, skoro zgodzono

SIę

pOdjęCIe

rozmów, to celem

nadrzędnym

staje

się osiągnięcie dzięki

nim

tego celu, który

przyświecał strajkującym

- legalizacji "Solidar-

noŚci" .

Dlatego

też Wałęsie

i jego doradcom oraz ekipie, która

udzielenie poparcia nie powinno

być

okazywaniem

ślepego

zaufa-

nia. Dlatego

też

od przedstawicieli

związku,

którzy

będą

uczestni-

czyć

w rozmowach,

należy żądać,

by:

domagali

się określenia

z góry czasu ich

trwa~ia,

który nie. powinien

p.rze!rracz~ć kil~~

tygodni; rozmowy

x,naJą doprowa~zlc ~o za~a~H:rua naJ.bar<;lzle~

dziś palących

polskIch spraw, me zas

słuzyc meobowlązu~ąceJ

wymianie

zdań;

:vystęr:owali

jednoznacznie

~obec ~ładzy J~o

strona konfliktu, ktorego Jest ona

stroną przeCIwną,

dając SIę

włączyć

fałszywych

sojuszy i pozornych koalicji;

roz~0"7

winny

być

negocjacjami a nie

nową odmianą

Rady KonsultaCYJneJ;

3) informowali rzetelnie i na

bieżąco opinię publicz~ą

o l?rze-

biegu obrad i zajmowanych stanowiskach; rozmowy me powmny

żadnym

przypadku

stać się

kolejnym

przykładem

tajnej

d~plo

macji prowadzonej w imieniu

"Solidarności",

dla dobra "Solidar-

ności"

ale bez kontroli

"Solidarności"

; 4 ) nie zgadzali

się

żadną ~enę

pozorną ~egalizację "Sol~?arności", któr~ zostałab~

opłacona utratą już pO~ladanych PO~YCJl (s~ruktur ~e~lOnalnych

krajowych, drugiego obIegu

wydaw~l~zego

Itp.).

)e~h ~e

v.:arunkl

będą spełnione,

może naw~t ~oJs.c

do zawarCIa Jaklegos

k~m

promisu, który

byłby

przy~ęcla

me tylko

.dl~ władzy, a1~

row-

nież

dla

społeczeństwa.

Zwazywszy

nastawle.~le v:ła~y, Je~t ~o

znikomo

mało

prawdopodobne. Ale w sytuaCJI, w JakIej znajdUje

się dziś

Polska, nie

należy

z góry

wykluczać żadnej,

nawet naj-

mniej prawdopodobnej

możliwości.

W~zystkie

pozytywne zmiany w PRL

dokonywały się

za spra-

wą

nacisku wywieranego przez

większość społeczeństwa;

przez

chłopów

w 1956 roku, gdy

szło

walkę ~ kolektywi~a~ją

.w,si,

oraz, wtedy i w latach 1980-1981, przez sOJusz robotmkow l

ID-

teligencji. Gdy te

siły społeczne występow~y

osobno -

po~o

siły klęskę,

jak w marcu 1968 czy grudnlU

~970.

OpozYCJa,

zwłaszcza zaś Solidarność", znalazła się

obecme na ostrym za-

kręcie. Jeśli ;doła utrzymać

sojusz inteligencji z robotnikami,

szansę

na realne sukcesy.

Jeśli

jednak

środowiska inte~genc

kie

ulegną

pokusie porozumienia

się

władzą

bez

rzeczywlste~

załatwienia

problemów

żywotnych

dla robotników, to skutek moze

być

tylko jeden: pojawienie

się wśród

nich nastroj6w. ostr?

antyinteligenckich oraz poczucia osamotnienia i

beznadziejności.

A wtedy widmo

żywiołowego

wybuchu, które

krąży

od la,t

polskiej scenie politycznej i

społecznej, może rychło

stac

S1ę

rzeczywistością.

REDAKCJA

września

1988

reprezentować będzie "Solidarność" podc~as rozm~w okrągłeg~

stołu, należy udzielić

na czas ich trwarua poparCIa, by mogh

występować

wobec

władz

możliwie

mocnych pozycji. Rozli-

czać się

ich

będzie

potem, na podstawie tego, co

osiągnęli.

Ale

Plik z chomika:

szerman103

KULTURA 1988 493.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: