KULTURA 1971 282.pdf

(13651 KB) Pobierz

PARYŻ

Nr 3/282

1971

GWARANCJA

T. NOWAKOWSKI:

DŻILAS:

PRAW

INNY WIATR

LEWANDOWSKI:

ROLA STRACHU W SOWIETYZMIE

WNIOSKI Z POLSKIEGO GRUDNIA

LIST Z KRAJU DO GUSTAWA

GRUDZIŃSKIEGO

JEGO

ODPOWIEDŹ

POLSKI OSRODEK SPOlECZNO-KULTURALNY

SPIS RZECZY

Józef Lewandowski:

adeusz Nowakowski:

Gwarancja praw

.........

..... .

Rola strachu w

sowietyzmie

....... .

Inny

1viatr

...

.....

... .

OBSERWATORI

Milovan

Dżilas :

gnazio

Silone:

Oświadczenie

1\1

W nioski

Polskiego Grudnia

.......

....

..........

...

. .

KRA J

Korespondent:

Gustaw

rling-Grudziński:

List do Gustawa

Grudziń.skiego

...

Odpowiedź

....

...

Szcce

•

Opowiadania

•

Sprawozdania

PARYŻ

Marzec-Mars

ARCHIWUM POLITYCZNE

Juliusz

Mierosze\\

ski:

Londyńczyk:

1971

Zbigniew

Byrski:

Brukselczyk:

Refleksje

grudniowe

...

........

Kronika angielska

.. .

..........

Legenda pierwszego sekretarza

..... .

Widziane

Brukseli

............

S4-SIEDZI

Józef

Łobodows ki

Adam Kruczek:

Zgryźliwe

sowieckiej prasie

SPRAWY I

TROSKI

uwagi na tematy

ukraińskie

......

...

106

Józef

Garliński:

Edward Puacz:

Polski

Ośrodek Społeczno-Kulturalny

Wywiad

prez.

ltlazewskim

114

120

STRATY

KULTURY POLSKIEJ

Redakcjl:

Józef

CLap~ki:

StarWlaw Vincenz

....

...

Stanisław

Vincenz

.....

......

123

125

KRONIKA

KULTURALNA

lieczy. ław

Giergielewicz:

Filadelfijska

zagadka Adama lt1ickiewi-

eza

KSI4-ŻKI

129

ózef

Wittlin:

Postscriptum

do "oli ziemi"

latach

.......

.....

...

ade

lane

nowo

ci wydawnicze

......

138

111

Zofia

Herlz:

Humor krajowy

Wydarzenia mie

Krótki,

Puacz:

Prey=er,

Li3ty da Redakcji

...

......

...

płaty

Fundun

"Kultury"

...

•

143

iąca

144

INSTYTUT

LITERACKI

155

158

NOTA BIOGRAFICZNA

Józef LEWANDOWSKI. Ur. w 1923 r. w Koninie,

wojnę spędził

Związku

Sowieckim, gdzie we

wrześniu

1944 r.

wstąpił

ochotniczo do Wojska Polskie-

go.

Studiował historię

i nauki

społeczne.

Doktorat nauk humanistycznych

w 1961 r. W latach 1953-1964

wykładowca

historii najnowszej

wydziału

historycznego Wojskowej Akademii Politycznej w Warszawie, w latach 1964-

1969

adiunkt Instytutu Historii PAN,

współpracował również

z demokra-

tyczną prasą czechosłowacką· Opublikował

"Federalizm" (Warszawa 1962),

"Imperializm

słabości"

(Warszawa 1967) oraz

około

stu

artykułów, poświę

conych najnowszej historii Polski, Rosji i

Czechosłowacji

oraz kompara-

tystyce historycznej. Trzy

książki

nie dopuszczone do wydania

bądź

skonfis-

kowane w latach 1966-1968. W 1968 r. proces habilitacyjny przerwany ze

względów

politycznych. Od 1969 r. -

emigrant polityczny w Szwecji,

pracownik naukowy Uniwersytetu Sztokholmskiego.

00 PRENUMERATOROW "KULTURY"

Od kilku

miesięcy

dostajemy

ciągłe

reklamacje od

naszych prenumeratorów ze Stanów Zjednoczonych i Ka-

nady,

że

Kultura

dochodzi do nich po 7-miu a

często

B-miu tygodniach.

Chcemy

więc

jeszcze raz

podkreślić, że

Kultura

wy-

syłana

jest zawsze w pierwszych czterech dniach

miesiąca,

jednego i tego samego dnia, do wszystkich krajów i do

wszystkich czytelników i

że spóźnienia są

jedynie

winą

miejscowej poczty, na

którą

nie mamy, niestety,

żadnego

wpływu.

Gwarancia praw

W prasie krajowej

ukazały się artykuły

zwrócone do inteli-

gencji. W tonie uroczystym apeluje

się

do naukowców, pisarzy

i intelektualistów o pojednanie

się

partią. Nawołuje się

usunięcia

"atmosfery

nieufności",

do solidarnego

wysiłku

in-

teresie Polski Ludowej. Nie po raz pierwszy

urzędowa

propaganda

uderza w

ową strunę·

Nazywa

się

"wyciągnięciem ręki

przez

Partię

do inteligencji". Tym razem jednak

obłuda

i cynizm tych

oświadczeń przekraczają zwykłą miarę.

Jedynym przyspieszeniem jest

wysyłka pocztą lotniczą.

Wobec licznych

zapytań

podajemy,

że dopłata

lotnicza do

Kultury

kosztuje w tej chwili

dol. 7,50 rocznie

do: Sta-

nów Zjednoczonych i Kanady, oraz do wszystkich krajów

Mryki i Ameryki

Południowej.

Dopłata

lotnicza do Australii, Nowej Zelandii, Japo-

nii i Indonezji wynosi

rocznie dol. 10,00.

Korzystając

z okazji jeszcze raz przypominamy, ze

prenumerata

Kultury

kosztuje w roku

bieżącym

dolarów

15,-.

Ponieważ

niektórzy prenumeratorzy przez

omyłkę

przysyłają

nam, jak dawniej, dol.

12,-

wzgl. dol. can.

13 , - bardzo prosimy o

uzupełnienie.

Prenumerata

Zeszytów Historycznych

nie

została

rb.

podwyższona.

Kosztuje jak dawniej, dla prenumera-

torów

Kultury,

dol. 6,00 rocznie.

REDAKCJA

Imprime en France

Po pierwsze: kto to pisze? Wspomniane

artykuły ukazują się

w prasie codziennej

tygodniowej, redagowanej przez te same

osobistości,

które po marcu 1968, na tych samych

łamach, szczuły

inteligencję

za to,

że ośmieliła się krytykować nadużycia reżymu.

Ci sami dziennikarze i

propagandyści,

którzy

dziś apelują

o usu-

nięcie

"atmosfery

nieufności",

3 lata temu oklaskiwali pozba-

wienie katedr i wyrzucenie z

wyższych

uczelni wybitnych naukow-

ców polskich;

ogłaszali

jako renegatów i agentów pisarzy, którzy

wystąpili

przeciw represjom administracyjnym wobec literatury.

Ci sami redaktorzy,

drukujący dziś

wezwania do

solidarności,

nie

szczędzili

w swoim czasie oszczerczych donosów na studentów

i intelektualistów, i to nazajutrz po ciosach

pałek,

rewizjach i

aresztowaniach. Powtórzmy to

wyraźnie:

ci sami. Kto

miałby

wątpliwości, może zajrzeć

do pism sprzed 2 czy 3 lat. Te same

nazwiska Gontarzy, Machejków, Bratnych i

Kąkolów odzywają

się dziś

zgodnym chórem. Te same

ręce,

które

wskazywały

policji

podejrzanych,

dziś piszą

błędach

poprzedniego kierownictwa.

Wydawałoby się

że

prasa krajowa nie

może już być

podlejsza

niż była

w ostatnich latach. Okazuje

się

jednak,

że

granice jej

spodlenia nie

istnieją

Drugie pytanie.

Zakładając

nawet,

że

po Grudniu aparat par-

971 hl I

GWARANCJA PRAW

-----=-=========================

GWARA CJA PRAW

tyjn~-pańs.two~. isto~e

szuka

op~cia

w inteligencji,

należy

za-

pytac

czy

~aki

sposob

będą

wyrownane jej straty. Ciosy, jakich

doznała

ubIegły,ch

latach,

były

Z?yt

ciężkie,

aby

dziś można

było zaklaJstrow~~ hasłet;n "ko0~J~y się"

.. Trzeba

wynagrodzić

~dy,

naprawlc

s~utki

naduzyc

~ z~pewruć

gwarancje na przy_

s~osc. Są

to warunki podstawowe

ruezbędne.

Bez ich

wypełnie

~a ~prawx powró~ą d~

stanu poprzedniego: najcenniejsza

część

mteligen9I zamknie

SIę

w czterech

ścianach

emigracji we-

wnętrzneJ.

To co

.należy' uczynić

jest nieodparcie proste, ale wymaga kon-

kretn~ch

publicznych aktów.

Wymieńmy najważniejsze

z nich.

NIe

n;t0że być

mowr

pojednaniu

się

inteligencją,

dopóki

~~z~bywaJą

w c:lach

Wlęzlennych młodzi

naukowcy i intelektua-

11SCl, .aresztowaru w

~odze pogwałcenia

praw obywatelskich. Po-

głoski

o wypuszczeruu z

więzienia

Kuronia i Modzelewskiego

okazały się fałszywe.

W roku

ubiegłym

dokonano

aresztowań

środowiskach

inteligencji katolickiej. Zadne

słowa

nie

pokryją

tych faktów. Zadne gesty nie

zastąpią obowiązku

uwolnienia i

p.ublicznej rehabilitacji

młodych

intelektualistów, skazanych i

uwię

zIonych na mocy

niepraworządnych

wyroków

sądowych,

półtaj

nych procesach:

Karpińskiego, Kozłowskiego

i innych.

NIe

nastąpiła również

publiczna rehabilitacja i

odwołanie

osz,cu:rstw w stosunku do

zm~rłego Pawła

Jasienicy. Nie

może

byc CISzy nad tym grobem. NIe

mogą pozostać

bezkarni ludzie

któ~ .~ artyk~ac? pr~sowych ~brzucali błotem

jednego z

naj~

V:'YbI~eJszych

} .

naJuczCl.wszyC~

pIsarzy polskich. Niech

ręka

wy-

Clągruęta

do uscIsku wpIerw

SIę

z tego

błota oczyści.

W. okresie po Marcu 1968

usunięto

z katedr na

wyższych

uczelniach szereg profesorów, docentów i asystentów. Niektórzy

z nich. zostali zmuszeni do wyjazdu z Polski, wielu

wykłada

zagrarucznych uniwersytetach, w Anglii, Francji, Kanadzie i USA.

wyższych

uczelniach w Kraju mianowano na ich miejsca

pseudo-naukowców, rekrutowanych przez aparat polityczny i znie-

nawidzonych przez

młodzież. Odwołanie

tych ludzi i przywró-

cenie katedr oraz stanowisk naukowych dawnym

wykładowcom,

publiczne oczyszczenie ich z oszczerstw - jest to warunek, któ-

rego

wypełnienie byłoby

pierwszym krokiem na drodze do zdo-

bycia zaufania inteligencji.

W latach

ubiegłych

stosowano wobec szeregu pisarq system

mniej lub bardziej jawnych zakazów publikacji.

Przykłady

Jasie-

nicy i Kisielewskiego

są

tylko najjaskrawsze, represjami i ograni-

<7eniami

objęta

jest nadal grupa autorów, którzy wyrazili sprze-

CIW

wobec cenzury i polityki kulturalnej

rządu

Bezpośrednimi

e~zekut~rami

tych dyskryminacji byli i

są

nadal ludzie

zajmujący

klerowrucze stanowiska w telewizji, prasie literackiej i codziennej,

ZLP i radio. Nazwiska ich

są

znane.

Jeśli rząd

i partia istotnie

chcą usunąć "atmosferę nieufności", należałoby zacząć

cofnię

cia zakazów w stosunku do pierwszych i odebrania

pałek

drugim.

Taki akt dobrej woli inteligencja z

pewnością potrafiłaby ocenić.

Skoro mowa o prasie literackiej, warto raz jeszcze

zwrócić

uwagę, że

od 7 lat, po przymusowej likwidacji

Przeglqdu Kultu-

ralnego

Nowej KulturYJ

tzw. wachlarz

poglądów

reprezentowa-

nych przez pisma

społeczno-literackie

i artystyczne w Kraju jest

fikcją.

Warszawska

Kultura

Współczesność

czy

krakowskie

Zy-

cie Literackie

reprezentują

jedynie

poglądy wydziału

kultury

sztuki KC. Lektura owych tygodników jest

przygnębiająca. Kła

mie nie tylko prasa codzienna - prasa literacka

zakłamuje

równie

konsekwentnie prawdziwy obraz krajowej literatury. Powstanie

nowego tygodnika literackiego, który

odrobiłby

straty i

odkłamał

fałszerstwa

w tej dziedzinie,

byłoby

kolejnym aktem wynagro-

dzenia krzywd inteligencji,

ważniejszym niż

puste

słowa

i apele.

Oto podstawowe warunki.

Spełnienie

ich

musiałoby się

jednak

łączyć

głęboką przemianą

stosunku

władz

do kultury jako ca-

łości.

Literatura, sztuka i nauka nie

mogą się rozwijać

przy istnie-

niu prewencyjnej cenzury

każdej

publikacji czy utworu.

Jedność

kultury polskiej jest faktem nie do obalenia; nie

można fałszować

tego faktu

przemilczając twórczość

pisarzy, artystów i uczonych

polskich

żyjących

poza granicami Kraju.

Literaturę rosyjską

i cze-

chosłowacką tworzą dzieła

pisarzy o

doświadczeniach

podobnych

doświadczeń współczesnych

pisarzy polskich; nie wolno zata-

jać

istnienia tych

dzieł,

nie wolno

pozbawiać

polskich czytelni-

ków

książek

Pasternaka,

Sołżenicyna,

Waculika i innych.

początkiem

roku 1968 w Polsce

zaczęto stosować

rugi i

szykany wobec obywateli pochodzenia

żydowskiego.

Akcja

obję

ła

wszystkie dziedziny

życia. Rząd zmusił tysiące

ludzi do opusz-

czenia Polski.

Zdjęcie

z afisza "Dziadów" Adama Mickiewicza

stało się

prolo-

giem do

aresztowań

kołach

patriotycznej

młodzieży.

Tej straty nie da

się łatwo odrobić.

Ale

choćby

próba jej

naprawienia i

pociągnięcie

odpowiedzialności

sprawców pro-

wokacji marcowej

byłyby

aktem

zadośćuczynienia

zgodnym z

wolą

każdego

obywatela, któremu demokratyczne tradycje inteligencji

polskiej

są

drogie.

Bez zrozumienia tych kilku prostych prawd znaczenie

słów

i gestów

będzie

retoryczne.

Ręka wyciągnięta

musi

szanować

prawa - sam

uścisk

nie wystarczy. Tym bardziej gdy

bywał

tak

Powtarzamy: nie po raz pierwszy

władza

komunistyczna "wy-

ciąga rękę"

do inteligencji.

Wyciągała ją

w roku 1945 i 1956.

W obu wypadkach przebieg

późniejszych

spraw

obrócił się

prze-

miażdżący kości

GWARANCJA PRAW

ciw inteligencji, która

tę rękę przyjęła

z zaufaniem, ale nie otrzy-

mując

w zamian gwarancji poszanowania praw Skutki nie

dały

na siebie

długo czekać.

Rok 1949 i 1968 to daty

pamiętne: ręka

wyciągnięta niegdyś

uścisku

zacisnęła się

na gardle ...

Inteligencja w Kraju powinna

ogłosić

swoje

cahiers des do-

leances,

podobnie jak

zgłosili

je robotnicy

Wybrzeża.

czytając

apele

wzywające

solidarności

musi

zadać

sobie pytanie: do

solidarności

czym? i z kim?

na jakich warunkach?

Rola strachu

sowietyzmie

"PODSTAWY

PAŃSTWA

I PRAWA"

NAJBLIZSZYM

UKAZE

SII;:

TOM

CZASIE

NOWY

«DOKUMENTÓW»

P.T.

W niniejszych

rozważaniach próbowałem uogólnić

szereg

rozmów i dys·

kusji, jakie

toczyły się

najczęściej

w cztery oczy, rzadziej w szerszym

gronie -

przy moim

współudziale wśród

pracowników naukowych

różnych

dziedzin nauk

społec:r:nych.

Moi rozmówcy pochodzili

Polski,

Związku

So-

wieckiego,

Czechosłowacji.

Nie bez :r:naczenia dla mnie

było

to,

że

dyskutu·

jący

przeuxr.inie byli

ludźmi

dobrze zapoznanymi

kulisami

życia

politycznego

i praktykq administracji

państwowej.

Niekiedy byli

ludzie zajmujqcy

dość

istotne stanowiska, oficjalne lub zakulisowe, w

życiu

politycznym.

Przeciętny

obywatel w krajach "na wschód

Łaby"

nie uwaia ustroju

ani

władzy

"S1OOje".

Jego poglqd na sprawy ustrojowe zamyka

się

w do-

sadnych

określeniach że

oni

rządzą"

lub,

że

banda

dorwała się

władzy".

Moi rozmówcy,

podzielając

lub

nie

uczucia

przeciętnego

obywatela, nie mogli

zadowolić się tą konstatacją· Stąd dążenia

do zrozumienia tych stereotypo-

wych

określeń

ludowych.

Jeśli

wnioski tu

ujęte zdawać się

niekiedy

będą

czytelnikowi zbyt od-

ległe

przyjętych

przezeri.

pojęć, proszę

wzięcie

pod

uwagę

tego,

że są

poglqdy,

kształtujące się

.utrwalające się

coraz bardziej

wśród

ludzi,

spoglądających

na sprawy ustroJowe

wewnątrz

PublikotDa1le

rozważania noszą

charakter

c:::ąstkowy

są częścią

obszer-

niejszej pracy.

Publikuję

wcześniej

nieco

niż zamierzałem,

przypuszczam

bowiem,

iż

niektóre

ujęcia mogą być użyteczne

w aktualnych dyskusjach

na temat ostatnich

wydarzeń

w Polsce.

.,Bo takim jest

przekleńs two złego

czynu,

Że wciąż

na nowo

rodzić

musi

zło!

POZNAŃ

1956

GRUDZIEŃ

1970

M.I . W TYM TOMIE POD

~IY ZCZEGóŁOW~

CHRONOLOGI~

WYD RZE' O TAT ICH HE

I~CY.

Nie wiem, kto

wymyślił

ten przedmiot,

wykładany

i egzekwo-

wany na wszystkich

wydziałach

prawa we wszystkich uniwersy-

tetach

państw

sowieckichl. Jest to przedmiot, któremu

została

tosowany przeze mnie, zgodnie z

propozycją

prof. Drewnowskiego

(Kulturo

Nr 9, 1970) termin

,,sowietyzm",

"ustrój

sowiecki"

odno

się

nie

tylko do Z R lecz

również

państw

ZS R

zależnych.

tosowana

często

Plik z chomika:

szerman103

KULTURA 1971 282.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: