PRAWO wzr ug 2014.doc

1. Prawo, norma prawna, budowa normy prawnej.

PRAWO (publiczne np. karne i prywatne np. cywilne, pracy) → system regulujących stosunki społeczne obowiązujących norm ustanowionych przez państwo bądź też przez państwo ustanowionych i zabezpieczonych przymusem. Całokształt generalnych i abstrakcyjnych norm postępowania.

NORMA PRAWNA jest to reguła postępowania stworzona na podstawie przepisów prawnych, która zawiera warunki powinnego zachowania się, regułę tego zachowania i konsekwencje nie zastosowania się do wymogów reguły.

W strukturze normy prawnej występują trzy niezbędne i ściśle określone elementy:
Ø Hipoteza - człon normy prawnej, który określa warunki, których zaistnienie powoduje możliwość przypisania komuś obowiązku lub uprawnienia (np. szkoda).
Ø Dyspozycja - członem normy prawnej, wyznaczającym sposób zachowania adresata, gdy spełnione zostały warunki przewidziane w hipotezie (np. naprawienie szkody).
Ø Sankcja - człon normy prawnej, określający konsekwencje prawne zachowania niezgodnego z obowiązkiem sformułowanym w dyspozycji (np. nie naprawienie szkody).

2. Przepis prawny, rodzaje przepisów prawnych.

PRZEPIS PRAWNY → każda jednostka zdania w sensie gramatycznym aktu normatywnego; zwrot językowy zawarty w akcie normatywnym stanowiący część redakcyjną, techniczną tego aktu, wyodrębnioną przez prawodawcę w postaci artykułu, paragrafu, punktu lub innej postaci zdaniowej.

Podział przepisów prawnych:

1a) nakazujące – wiele możliwych zachowań, wskazują na jedno jako zgodne z przepisem.

1b) zakazujące – wiele możliwych zachowań, zakazują – zabraniają określonego.

1c) uprawniające – możliwość wyboru sposobu zachowania się przez adresata.

2a) bezwzględnie obowiązujące – imperatywne – charakter polega na  tym, że w każdym przypadku przewidzianym przez dany przepis, jego postanowienia moją znaleźć zastosowanie. Nie dopuszcza możliwości innego zachowania się.

2b) względnie obowiązujące – dyspozytywne – pozostawiają podmiotom stosunku prawnego swobodę kształtowania własnego zachowania się i wzajemnych relacji.

3a) ogólne - „lex generalis” - reguła powszechna

3b) szczegółowe - „specialis” - wyjątki od powszechnego zachowania się

3. Zobowiązania prawa personalnego w przestrzeni i czasie.

·         Obowiązywanie prawa w przestrzeni – w prawoznawstwie stosowana jest zasada generalna, ze normy prawne należące do prawa wewnątrzkrajowego ustanowione lub usankcjonowane przez właściwe organy państwa obowiązują na całym lub na części (np. prawo miejscowe) terytorium tego państwa. Terytorium państwa jest przestrzenią geograficzną, która stanowi zarówno przedmiot władzy państwowej jak i granicę sprawowania tej władzy w sposób wyłączny w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń. Granicę terytorium określają normy prawa wewnętrznego i umów międzynarodowych. Przez pojęcie granica państwa rozumie się płaszczyznę pionową przechodzącą przez linię graniczną, która oddziela terytorium państwa od terytoriów innych państw i od morza pełnego. W skład terytorium państwa wchodzi: obszar lądowy, morskie wody przybrzeżne (morze terytorialne) i morskie wody wewnętrzne, wnętrze ziemi oraz przestrzeń powietrzna nad obszarem lądowym i morskimi wodami przybrzeżnymi.

Zakres obowiązywania prawa we wnętrzu ziemi jest w zasadzie ograniczony możliwościami technicznymi natomiast przestrzeń powietrzna dzieli się na atmosferyczną należącą do terytorium państwa i kosmiczną, która jest przestrzenią wolną. Przyjmuje się zasadę, że normy prawne ustanowione lub usankcjonowane przez centralne organy państwa obowiązują na całym jego terytorium, chyba że zawarte są w nich inne postanowienia (od tej zasady są wyjątki: 1) wyjątek rozszerzający – dot. uznania za terytorium państwa statków morskich, powietrznych i kosmicznych, które podnoszą banderę lub oznaczone są znakami tego państwa. Stanowią one wówczas tzw. Terytorium pływające, powietrzne lub kosmiczne, 2) ograniczenie terytorialnego zakresu obowiązywania prawa- odnosi się do tej części terytorium państwa, która zajmowana jest przez siedziby placówek dyplomatycznych państw obcych (zasada eksterytorialności))

·         Prawo temporalne – ( moment początkowy – norma prawna nabiera mocy obowiązującej, moment końcowy – norma traci moc)

Momentem początkowym obowiązywania normy prawnej jest moment wyznaczony przez prawodawcę, ale nie wcześniej niż od dnia opublikowania. Ta publikacja powinna wystąpić w oficjalnym programie promulgacyjnym np. dzienniku ustaw i tylko takie opublikowanie jest wiążące, co oznacza że nie może być zastąpione przez ogłoszenie w prasie lub TV. W PL obowiązuje zasada, ze akty normatywne powszechnie obowiązujące (zawierające normy prawne) wchodzą w życie po upływie 14 dni od daty opublikowania w organie promulgacyjnym chyba, że przepisy wprowadzające określają inny termin wejścia w życie. Przepisy wprowadzające mogą być zawarte w tym akcie ale mogą również znajdować się w innym akcie prawnym często wydanym tylko w tym celu. Czas dzielący datę opublikowania i datę wejścia w życie danego aktu normatywnego może wynosić 14 dni, kilka tygodni, miesięcy a nawet lat i określany jest mianem VACATIO LEGIS (spoczynek prawa).

Powszechnie stosowana jest zasada (zasada generalna), że prawo wstecz nie działa tzn. normy prawne nie powinny działać wstecz a więc w stosunku do zachowań, które miały miejsce przed momentem obowiązywania. Od tej zasady zdarzają się wyjątki – zasada zakazu stosowania surowszego prawa wstecz.

Moment końcowy obowiązywania prawa to jego określenie wiąże się z zasadą bezterminowego obowiązywania prawa. Rzadko zdarza się bowiem aby akt prawny zawierał określenie momentu końcowego obowiązywania. Przyjmowana jest zasada, że akt normatywny i zawarte w nim normy prawne obowiązują dopóty, dopóki nie zostaną uchylone mocą późniejszych aktów normatywnych. Późniejsze akty normatywne zawierają tzw. klauzule derogacyjne, które uchylają przepisy dotychczasowe. Mogą one mieć różne postacie.

·         Osobowe obowiązywanie prawa- chodzi tu o podmiotowe ustalenie zakresu obowiązywania prawa. W tym przedmiocie obowiązują pewne zasady generalne, ale także zasady odrębne wykształcone w normach poszczególny6ch gałęzi prawa. Podstawowa zasada personalnego obowiązywania prawa wskazuje, ze zgodnie z zasadą terytorialności każdy, kto znajdzie się na obszarze danego państwa niezależnie od przynależności państwowej podlega normom tego państwa. Od tej zasady są wyjątki, które zawężają lub rozszerzają.

Umowy międzynarodowe i zwyczaje międzynarodowego prawa publicznego wyłączają spod jurysdykcji państwa a więc wyłączają możliwość stosowania sankcji zawartych w normach prawnych wewnątrz krajowego przedstawicieli państw obcych akredytowanych w danym państwie, którzy korzystają z immunitetów dyplomatycznych.

Rozszerzenie zasady osobowego obowiązywania prawa polega na tym, że normy prawa polskiego obowiązują obywateli polskich zawsze, niezależnie od miejsca pobytu. Niektóre normy prawne w szczególności prawa karnego obowiązują także obywateli państw obcych, którzy nie znajdują się na terytorium danego państwa, o ile ich zachowanie godzi w podstawowe interesy tego państwa.

Bardziej skomplikowane jest obowiązywanie norm prawa cywilnego, norm prawa pracy w stosunku do obywateli polskich przebywających na terenie innych państw. Stosuje się tu zasady, że w zakresie praw osobowych (np. zdolności prawnej czy zdolności do czynności prawnych) stosuje się prawo polskie. W zakresie praw rzeczowych prawo państwa, na którego terenie znajduje się rzecz. W zakresie prawa zobowiązań prawo państwa na terenie którego czynność została dokonana,

KOLIZJE OBOWIĄZYWANIA NORM PRAWNYCH

W procesie stosowania prawa zdarzają się przypadki, że pewna sytuacja jest unormowana przez więcej niż jeden przepis prawny, które w dodatku wyznaczają odmienne sposoby zachowania się. Mamy wówczas do czynienia ze zjawiskiem kolizji norm prawnych. Dla rozwiązania takich problemów judykatura (orzecznictwo sądowe) i dogmatyka prawa wypracowały pewne reguły postępowania zwane regułami kolizyjnymi.

1.       Późniejszy akt prawny uchyla moc obowiązującą aktu prawnego wcześniejszego tej samej rangi np. ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą. O tym, który akt normatywny jest wcześniejszy a który późniejszy decyduje nie data wydania, a data ogłoszenia.

2.       Akt normatywny wyższy rangą uchyla moc obowiązującą aktu niższego rzędu. Wynika to z hierarchiczności budowy systemu prawa i wiążących się z tym zależności  a zwłaszcza tej, że akty prawne rzędu niższego są wydawane na podstawie delegacji zawartych w aktach prawnych rzędu wyższego a więc podstawę ich obowiązywania stanowią akty prawne zajmujące wyższą pozycję w hierarchii źródeł prawa.

3.       Akty normatywne szczególne jako wyjątki od unormowań zawartych w przepisach generalnych (ogólnych) uchylają akty o charakterze ogólniejszym w takim zakresie, w którym wprowadzają reguły odmienne.

4. Źródła powszechnie obowiązującego prawa w RP. 

Przez ŹRÓDŁA PRAWA należy rozumieć decyzje organów państwowych tworzące prawo oraz formy, które przybierają akty tworzenia prawa. Źródłami prawa są tylko te decyzje organu władzy publicznej, których skutkiem są tworzone nowe lub uznawane zaprawne normy postępowania skierowanego abstrakcyjnie określonego adresata.
Prawo tworzone jest współcześnie najczęściej: drogą jego stanowienia, albo w formie tak zwanego uznania (prawo zwyczajowe).
W przeciwieństwie do prawa zwyczajowego zwyczajnie jest samoistnym źródłem prawa.
ZWYCZAJ jest to pewna utrwalona w danym miejscy w danych stosunkach społecznych, wśród określonych podmiotów praktyka pewnego sposobu postępowania. Jest to utrwalony wzorzec postępowania.

SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA W RZECZPOSPOLITEJ
Zgodnie z postanowieniami konstytucji z 2 kwietnia 1997r. źródła prawa w Polsce zostały podzielone na
• źródła powszechnie obowiązującego prawa
• źródła prawa o charakterze wewnętrznym.

KONSTYTUCJA W państwie jednolitym jest tylko jeden akt o tej randze i nazwie.
• jest aktem o najwyższej mocy prawnej stanowiąc fundament normatywny całego systemu prawa w związku z tym zgodnie z nią muszą być wszystkie inne akty normatywne
• konstytucja zajmuje najwyższą pozycję w systemie źródeł prawa, przedmiotem regulacji konstytucji są podstawowe zasady ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego państwa
• określa podstawowe wolności i prawa jednostki, reguluje organizację, kompetencje i tryb działania organów władzy publicznej (tzw. materia konstytucyjna)
• uchwalenie nowej, zmiana i uchylenie dotychczasowej konstytucji odbywa się w szczególnym trybie, innym niż pozostałych ustaw.

USTAWA
• akt normatywny pochodzący od parlamentu
• w formie ustawy może być uregulowana każda sprawa nie będąca przedmiotem regulacji konstytucyjnej, niektóre kwestie wskazane w konstytucji Rzeczpospolitej muszą być uregulowane ustawą (materia ustawowa), np. budżet państwa, prawa i obowiązki jednostki
• ustawa musi być zgodna z konstytucją oraz umowami międzynarodowymi, ratyfikowanymi zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie
• ustawa zajmuje wysoką pozycję pozycje w systemie źródeł prawa w Polsce, muszą być z nią wobec tego zgodne wszystkie niższe niż ustawa akty normatywne

UMOWA MIĘDZYNARODOWA
• stanowi źródło prawa nie tylko w stosunkach międzynarodowych, ale często również w stosunkach wewnętrznych poszczególnych państw
• konstytucja jako źródło powszechnie obowiązującego państwa traktuje jedynie ratyfikowane umowy międzynarodowe
• umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma moc prawną niższą od konstytucji, ale postanowienia takiej umowy mają pierwszeństwo przed postanowieniami ustawy, ponadto w przypadku przystąpienia Polski w drodze ratyfikacji umowy do organizacji międzynarodowej w ramach której obowiązuje prawo stanowione przez tę organizację. Prawo to jest stosowane bezpośrednio i m pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami, chodzi tu przede wszystkim o prawo stanowione przez instytucje UE. Umowy międzynarodowe, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie stoją niżej niż ustawa.

ROZPORZĄDZENIE
• akt normatywny stanowiony przez organy władzy wykonawczej, które wyczerpująco określa konstytucja RP:
o Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, Ministrów
oraz organy im równorzędne:
o Prezydenta RP, Krajową Radę Radiofonii i Telewizji
• ze swojej istoty rozporządzenie jest aktem normatywnym o charakterze wykonawczym
• wydawane jest przez konstytucyjnie uprawniony organ państwowy
• wydawany jest na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie, tzw. delegacja ustawowa
• wydawany w celu wykonania ustawy

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO
• zakres obowiązywania tych aktów ograniczony jest do działania organów władzy publicznej, który ustanowił taki akt, np. rady gminy, rady powiatu, sejmiki województw, wojewodowie.

5. Osoba fizyczna, osoba prawna.

OSOBA FIZYCZNA - prawne określenie człowieka w prawie cywilnym, od chwili urodzenia do chwili śmierci, w odróżnieniu od osób prawnych. Bycie osobą fizyczną pociąga za sobą zawsze posiadanie zdolności prawnej, czyli możliwość bycia podmiotem stosunków prawnych (praw i zobowiązań). Osoby fizyczne mają także zdolność do czynności prawnych, uzależnioną jednak od dalszych warunków. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się po osiągnięciu pełnoletności, ograniczoną zdolność do czynności prawnych od chwili ukończenia lat 13. Osoba fizyczna po ukończeniu 13 roku życia może zostać całkowicie pozbawiona zdolności do czynności prawnych, czyli zostać ubezwłasnowolniona całkowicie. Pełnoletni może zostać częściowo pozbawiony zdolności do czynności prawnych, czyli zostać ubezwłasnowolniony częściowo.

OSOBY PRAWNE - Są to sztucznie wyodrębnione twory , których ustawodawca przyznaje podmiotowość w stosunkach prawa cywilnego. Osoba prawna , tak jak osoba fizyczna ma zdolność prawną w prawie cywilnym, ma też pełną zdolność do czynności prawnych. Osoba prawna włada własnym wyodrębnionym majątkiem i tym majątkiem odpowiada za zobowiązania wobec jej wierzycieli. O tym czy dana jednostka , lub grupa jednostek posiada osobowość prawną decyduje w polskim systemie prawa cywilnego kryterium formalne (wola ustawodawcy), a nie kryterium funkcjonalne (cel działalności). Zgodnie bowiem z artykułem 33 kc. (kodeksu cywilnego) osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.
Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i opartym na niej statucie. Zgodnie z tzw. teorią organów osoby prawnej , jeżeli działa organ tej osoby , to działa sama osoba prawna.

6. Stosunki prawne: stosunki administracyjnoprawne, stosunki cywilnoprawne, stosunki karnoprawne oraz sankcje.

STOSUNKI PRAWNE → stosunek społeczny regulowany normami prawnymi. Może nim być zarówno istniejący uprzednio stosunek społeczny faktyczny, a następnie uregulowany przez ustawodawcę normą prawną jak i ten stosunek, który dopiero normą prawną został ustanowiony.

STOSUNKI CYWILNO - PRAWNE: charakteryzują się one przede wszystkim równoprawnością (formalną równorzędnością stron), w zasadzie pełną dobrowolnością nawiązania, poza nielicznymi wyjątkami, swobodą kształtowania przedmiotu stosunku prawnego, uprawnień i obowiązku (treści stosunku prawnego), charakteryzują się rodzajem sankcji (sankcja nieważności czynności prawnej) lub sankcja egzekucyjna. W przeważającej mierze regulowane są przez prawodawcę przepisami względnie obowiązującymi.

STOSUNKI ADMINISTRACYJNO – PRAWNE: charakteryzują się takimi cechami jak nie równoprawność (nie równorzędność stron) z których jedną ze stron jest organ władzy publicznej zajmujący pozycję władczą, dobrowolność nawiązania tych stosunków jest najczęściej wyłączona z mocy prawa (ex lege) lub  jednostronnej decyzji organów władzy publicznej, przedmiot uprawnienia i  obowiązki określane SA przepisami bezwzględnie obowiązującymi  (imperatywnymi), obowiązki egzekwowane są sankcjami egzekucyjnymi i posiłkowo sankcjami karnymi.

STOSUNKI PRAWNO – KARNE: charakterystyczną cechą tych stosunków jest to, że  podstawę ich nawiązania stanowi popełnienie czynu zabronionego przez ustawę  karną. Poza tym strony są nierównoprawne (z jednej strony występuje państwo działające za pośrednictwem właściwych organów, z drugiej sprawca czynu), ich  pozycję prawną wyznaczają przepisy bezwzględnie obowiązujące, podstawową  sankcją jest sankcja karna i posiłkowo także egzekucyjna.

SANKCJA - człon normy prawnej, określający konsekwencje prawne zachowania niezgodnego z obowiązkiem sformułowanym w dyspozycji (np. nie naprawienie szkody).

Można wyróżnić SANKCJE:
a) Sankcja karna (represyjna) - grożąca za dokonanie czynów zabronionych przez normy prawa karnego materialnego (pozbawienie cennego dobra: wolności, praw itd.)
b) Sankcja egzekucyjna - najczęściej w normach prawa administracyjnego i cywilnego, przymuszenie adresata do wykonania ciążącego na nim obowiązku lub na unicestwieniu tego co zastało przez adresata zyskane wbrew zakazowi (np. eksmisja z lokalu)
c) Sankcja nieważności (bezskuteczności) – najczęściej prawo cywilne

7. Czynność prawna, klasyfikacja czynności prawnych.

CZYNNOŚĆ PRAWNA to taka czynność, na którą składa się co najmniej jedno oświadczenie  woli, zgodnie z art. 56 KC czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone lecz również te, które wynikają z ustawy z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba, że właściwy przepis przewiduje inny skutek w szczególności ten, że na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest czynność ważna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w nocy co do pozostałych części, chyba, że okoliczności wynika, że bez postanowień dotkniętych nieważnością, czynność nie zostałaby dokonana.

Klasyfikacja czynności:

1. Wyróżniamy czynności jednostronne i dwu lub wielostronne. Czynności jednostronne to np. wypowiedzenie umowy, sporządzenie testamentu, natomiast czynności wielostronne są to umowy, np. umowa spółki cywilnej.
2. Czynności prawne między żyjącymi (inter vivos) i czynności prawne na wypadek śmierci (mortis causa). Skuteczność tych czynności zależna jest od śmierci osoby (dotyczy mortis causa), która tej czynności dokonała, skuteczna zależy też od tego, aby osoba, która ma odnieść korzyść w skutek tej czynności żyła.

3. Czynności prawne konsensualne i czynności prawne realne. Czynności prawne konsensualne dochodzą do smutku, gdy strona lub strony złożą oświadczenia woli (solo consensus). Czynności prawne realne poza oświadczeniem woli dla swej skuteczności wymagają również określonego zachowania, tj. wydania rzeczy, np. umowa użyczenia, zadatek

4. Czynności prawne rozporządzające, czynności prawne zobowiązujące i czynności prawne przysparzające. Czynności prawne rozporządzające są to takie czynności prawne, których celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie albo zniesienie prawa majątkowego, np. przeniesienie własności rzeczy czy też przelew wierzycielności (cesja). Natomiast czynność prawna zobowiązujące, która powiększa pasywa osoby dokonującej tej czynności, polega na tym, że osoba ta zobowiązuje się względem innej osoby do określonego świadczenia. Czynność prawna przysparzająca jest to czynność, której skutkiem i to zamierzonym przez dokonującego czynności jest przysporzenie korzyści majątkowej innej osobie. Może to polegać na zwiększeniu aktywów tej osoby, ale też może na zmniejszeniu jej pasywów.

5. Czynności prawne odpłatne i nieodpłatna. Czynność prawna jest odpłatna, jeżeli strona, która dokonała przysporzenia otrzymuje lub ma otrzymać w zamian korzyść majątkową stanowiącą ekwiwalent tego przysporzenia, np. umowa o dzieło, umowa sprzedaży, dzierżawa. Czynność prawna jest nieodpłatna, jeżeli takiego ekwiwalentu brak, np. darowizna czy użyczenie. Czynnością odpłatną, jak i nieodpłatną może być pożyczka lub zlecenie.
 

8. Pojęcie oraz cechy prawa międzynarodowego.

Prawo międzynarodowe publiczne można odnieść do dwóch zespołów norm prawnych:

1.       Prawa międzynarodowego prywatnego

2.       Prawa międzynarodowego publicznego

1.       Wbrew swej nazwie nie jest prawem międzynarod., a prawem wewnętrznym państwa, zawiera tzw. Normy kolizyjne które pozwalają rozwiązać problem kolizji norm przestrzeni, a mianowicie rozstrzygnąć kwestię, jakie normy należy zastosować, gdy rzeczami stosunków prawnych są podmioty podlegające systemom prawnym różnych państw. Przypisy tego prawa mają charakter odsyłający – wskazują jakiego systemu normy należy zastosować w przypadku kolizji.

2.       Można zdefiniować jako zespół norm prawnych, obowiązujących przede wszystkim w stosunkach pomiędzy państwami i regulujących te stosunki. Normy te są przez państwa ustalone (prawo konwencyjne) lub uznawane ( normy prawa zwyczajowego). Prawo międzynarodowe publiczne jest czymś innym niż prawo wewnętrzne państwa, różnice te są widoczne zwłaszcza w obszarach: w zakresie podmiotu regulacji prawnej.

Prawo wewnętrzne państwa:

·          Reguluje stosunki społeczne wewnątrz państwa, natomiast prawo międzynarodowe reguluje stosunki między suwerennymi państwami

·          W zakresie adresata regulacji prawnej: podmiotom prawa wewnętrznego są osoby fizyczne, prawne, niepełne osoby prawne, organy państwowe, inne podmioty wewnętrzne

·          Podmiotami prawa międzynarodowego publicznego są przede wszystkim suwerenne państwa (chociaż również o...