NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE.docx

NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE dotyczą sytuacji, kiedy ludzie są nierówni sobie nie z racji cech cielesnych czy psychicznych, ale z powodu ich przynależności do różnych grup albo zajmowania różnych pozycji społecznych.

DOBRA GENERUJĄCE NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE:

- BOGACTWO – ludzie pragną bogactwa nie tylko dlatego, że pieniądze są potrzebne do zaspokojenia podstawowych potrzeb jak jedzenie, ubranie, czy schronienie czyli wartości naturalnych, ale także dlatego, że wymaga tego kultura danego społeczeństwa. To, że trzeba się ubrać jest potrzebą naturalną, a to, że trzeba się ubrać u Giorgio Armaniego jest potrzebą kulturową.
Wartość dóbr materialnych (bogactwa) polega na tym, że dzięki nim możemy zdobyć inne cenione przez ludzi wartości takie jak władza czy sława. Niestety dobra materialne są ograniczone zarówno w sensie absolutnym (jest ich skończona ilość), ale także w sensie relatywnym (zapotrzebowanie na nie stale rośnie). Tzn., że nawet, kiedy ludzie zaspokoją już swoje elementarne potrzeby materialne, to na ich miejsce pojawiają się nowe aspiracje, wyższe dążenia, czyli apetyt rośnie w miarę jedzenia.

- WŁADZA – posiadanie jej daje poczucie siły, przewagi, potęgi, a także poczucie bezpieczeństwa. Jest ona wymienialna na inne dobra, głównie ekonomiczne. Sprawia, że łatwiej możemy manipulować, zdobywać lepsze informacje, kontakty osobiste a także daje możliwość szantażu czy korupcji. Jednak jest ona dobrem rzadkim, ponieważ gdyby władzę mieli wszyscy to tak naprawdę nie istniałaby ona wcale. Żeby władza mogła istnieć i miała sens muszą być ci, którzy rządzą i ci, którzy są rządzeni.

- PRESTIŻ – to szacunek, uznanie społeczne, akceptacja, aplauz, sława. Ludzie przywiązują do niego uwagę z dwóch powodów. Pierwszy jest związany z koncepcją JAŹNI ODZWIERCIEDLONEJ, która mówi o tym, że ludzie wyrabiają sobie mniemanie o sobie, patrząc na to, jak cenią ich inni. Drugim powodem jest to, że jest on dobrem wymienialnym na inne np. reputacja przekłada się na szanse znalezienia dobrej pracy i wyższe zarobki. Z prestiżem jest podobnie jak ze sławą, gdyby mieli go wszyscy to nie miał by go nikt.

- Wykształcenie - daje satysfakcje autoteliczne, gdyż zaspokaja typowy dla ludzi impuls ciekawości, a także jest pomocna w stosunku do wszystkich trzech podstawowych wartości – bogactwa, władzy i prestiżu.

- Zdrowie i sprawność fizyczna – jest to także warunek do zdobycia bogactwa, prestiżu czy władzy, gdyż na ogół choroba lub niesprawność uniemożliwiają osiągnięcie tych dóbr, a w każdym razie ich skonsumowanie czy wykorzystanie.

SZANSE ŻYCIOWE – to dostęp lub szansa dostępu do bogactwa, prestiżu, władzy, wykształcenia i zdrowia, jakie daje nam pozycja, jaka zajmujemy i grupa, w jakiej się znajdujemy.

STRATYFIKACJA SPOŁECZNA (uwarstwienie) – hierarchia warstw społecznych o większych lub mniejszych szansach dostępu do jakiegoś społecznie cenionego dobra: bogactwa, władzy itd.
Każda wartość czy dobro konstutuuje własną drabinę stratyfikacji. Grupy i pozycje zajmują pewne szczególne miejsca w każdej z nich.. NP. w stratyfikacji zarobkowej lekarz znajdzie się wyżej od pielęgniarki, wg władzy – dyrektor wyżej od robotnika, wg prestiżu spiker telewizyjny wyżej od nauczyciela. Jednak wszystkie te drabiny stratyfikacyjne są zazwyczaj zależne od siebie, gdyż np. bogactwo daje władzę i prestiż lub prestiż może prowadzić do władzy, wpływów, a także większych zarobków. Czasami zdarzają się jednak rozbieżności. Ta sama pozycja na jednej drabinie może mieć wysokie miejsce a na drugiej niskie np. profesor uniwersytetu średnio zarabia, ma niewiele władzy, ale za to wysoki prestiż.

WARSTWY SPOŁECZNE – to swoiste wspólnoty złożone z ludzi podobnie usytuowanych w hierarchiach stratyfikacji społecznej i powstające ponad i w poprzek ich innych przynależności grupowych czy zajmowanych pozycji. To realne zintegrowane w pewnym stopniu całości społeczne, np. ludzie bogaci, wśród których mogą się znaleźć zarówno lekarze, politycy, adwokaci czy aktorzy, jak i również bossowie mafii z Pruszkowa.

RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA:

- PIONOWA – to przemieszczanie się pomiędzy pozycjami i grupami ulokowanymi na różnych szczeblach hierarchii stratyfikacyjnych (poruszanie się w górę i w dół).
· Awans czyli uzyskanie wyższej pozycji zawodowej lub wejście do wyższej grupy zawodowej.
· Degradacja czyli zejście do grupy niżej ulokowanej bądź na niższą pozycję.
- POZIOMA – to przemieszczanie się jednostek lub grup do innej grupy pozostającej na tej samej pozycji np. zmieniamy firmę, ale pozostajemy na tym samym stanowisku.
- WEWNĄTRZPOKOLENIOWA – zmiany dokonują się na przestrzeni życia jednego pokolenia i mogą być związane np. z dostępem do edukacji.
- MIĘDZYPOKOLENIOWA – zmiany dokonują się na przestrzeni życia kilku pokoleń, np. dziadkowie z wykształceniem podstawowym, rodzice średnim, a dzieci z wyższym.

Ruchliwość społeczna to teren, na którym bardzo często ujawniają się występujące w danym społeczeństwie stereotypy, przesądy i praktyki dyskryminacyjne. Powoduje to że np. dla mniejszości etnicznych tworzy się pewien pułap osiągnięć, poza który wyjść nie można, albo nie dopuszcza się kobiet do niektórych typowo „męskich” zawodów lub płaci się kobietom mniej niż mężczyzną za pracę na takim samym stanowisku mimo lepszego wykształcenia.
Dlatego też szukają oni kanałów alternatywnych, która nie koniecznie są akceptowane przez społeczeństwo, jak handel narkotykami, kradzieże czy prostytucja.

SPOŁECZEŃSTWO OTWARTE – to takie, w którym awans jednostkowy lub grupowy jest nie tylko możliwy, ale silnie kulturowo oczekiwany i wymagany, np. społeczeństwo amerykańskie.
SPOŁECZEŃSTWO ZAMKNIĘTE – to takie, które wyklucza, bądź w bardzo dużym stopniu ogranicza możliwości ruchliwości społecznej.

KONCEPCJA KAROLA MARKSA
Najważniejszą dziedziną życia ludzi jest praca, gdyż to właśnie w jej toku ludzie wytwarzają dobra potrzebne do zaspokajania ich potrzeb, to tutaj nawiązuje się najważniejsze stosunki społeczne i to tutaj kształtują się ich najważniejsze interesy i artykułują poglądy. 
Marks dzieli społeczeństwo na dwa wielkie segmenty: tych, którzy są właścicielami środków produkcji (maszyny, narzędzia, surowce, ziemia uprawna, zwierzęta i pieniądze) i tych, którzy takiej własności są pozbawieni. Inaczej mówiąc dzieli społeczeństwo na klasę właścicieli i klasę pracowniczą.
Klasa właścicieli ma wyższe możliwości konsumpcyjne, władzę, zabezpieczenie swoich interesów przez prawo, wymusza szacunek, uznanie czy zazdrość innych, stać ją na lepsze wykształcenie, ma dostęp do ochrony zdrowia i wyrafinowanych form rekreacji.
Marks uważał, że interesy obu klas (segmentów) pozostają w stałym konflikcie, gdyż klasa podporządkowana podejmuje nieustanne działania by obalić swojego ciemiężyciela.

KLASA W SOBIE – ma miejsce, gdy duży segment społeczeństwa posiada obiektywne wspólne interesy ekonomiczne, ale nie jest tego świadomy.

KLASA DLA SIEBIE – ma miejsce gdy klasa społeczna jest świadoma wspólnych interesów ekonomicznych i dysponuje formami organizacyjnymi pozwalającymi na prowadzenie walki klasowej, np. związki zawodowe.

SFERY ZRÓŻNICOWANIA SPOŁECZNEGO WG MAXA WEBERA:

- Sfera ekonomiczna (klasa) – pozycję ekonomiczną należy rozważać jako continuum od pozycji wysokiej do niskiej.
- Sfera społeczna (status) – ludzie cieszą się różnym prestiżem i szacunkiem społecznym. Duchowieństwo ma duży prestiż, ale zazwyczaj nie mam majątku, który pozwalałby na umieszczenie go wysoko w skali ekonomicznej czy klasowej. Popularni artyści są często szanowani i maja duży prestiż, ale nie przekłada się to na jakąkolwiek realną władzę polityczną.
- Sfera polityczna (partia) – władza może, ale nie musi zależeć od podstawy ekonomicznej. Jednostki osiągają wysokie pozycje na szczeblach władzy, nie mając za sobą żadnego zaplecza ekonomicznego w postaci osobistego majątku.

IDEOLOGIE NIERÓWNOŚCI:

1. IDEOLOGIE ELITARYSTYCZNE (arystokratyczne) – głoszą, że istnieją takie grupy, które z samej swojej natury są „wyższe” od innych i dlatego muszą mieć wyższą pozycję w społeczeństwie. Grupy te mogą być ukonstytuowane przez urodzenie (np. arystokracja) bądź obejmować ludzi o szczególnych predyspozycjach, talentach, mądrości, bliskości Boga (np. szamani, duchowni, starszyzna plemienna).
2. IDEOLOGIE EGALITARNE – formułowane są przez grupy upośledzone lub w ich imieniu. Mówią o tym, że wszyscy powinni mieć identyczne warunki życia, równe szanse, wszyscy powinni być też równi wobec prawa, niezależnie od zajmowanej pozycji czy przynależności grupowej. Stanowczo sprzeciwiają się wszelkim nierównościom społecznym i przywilejom.
3. IDEOLOGIE MERYTOKRATYCZNE - głoszą, że nierówności są o tyle usprawiedliwione o ile są efektem własnych zasług. Decyduje o tym stopień własnego wysiłku, nakładu pracy, a także poniesione przy tym koszty i wyrzeczenia oraz pewne szczególne, rzadkie w społeczeństwie talenty, umiejętności czy predyspozycje. Wpływ tutaj ma także to w jakim stopniu jesteśmy przydatni dla społeczeństwa, w jakim stopniu zaspokoimy jego potrzeby czy satysfakcje.

TEORIE NIERÓWNOŚCI:

I FUNKCJONALNA TEORIA STRATYFIKACJI - Jej prekursorami byli K. Davis i W. Moore. Głosiła ona, że nierówność społeczna jest zjawiskiem odwiecznym, nieusuwalnym a co więcej niezbędnym dla istnienia i funkcjonowania społeczeństw ludzkich.
Davis i Moor uważali, że:
1. Różne zawody mają różną doniosłość funkcjonalną, tzn., w różnym stopniu zaspokajają wymogi funkcjonalne społeczeństwa, inaczej mówiąc, jedne zawody są ważniejsze od innych (lekarze są ważniejsi od pielęgniarek, burmistrzowie od śmieciarzy itd.)
2. Różne zawody wymagają większych lub mniejszych zdolności, talentów, wrodzonych predyspozycji a ponadto dłuższego lub krótszego kształcenia lub treningu dającego niezbędne umiejętności i kompetencje. Krótko mówiąc, różne zawody wymagają różnych kwalifikacji i różnego nakładu pracy.
3. Kształcenie i trening wymaga poniesienia kosztów i wyrzeczeń i aby skłonić społeczeństwo do podejmowania tego trudu należy je odpowiednio motywować np. poprzez lepsze zarobki, większą pulę władzy czy większy prestiż.

KRYTYKA:
Aby funkcjonalna teoria stratyfikacji mogła się sprawdzić wszyscy musieliby mieć zapewniony równy start. Wątpliwa jest tutaj doniosłość funkcjonalna różnych zawodów i brak racjonalności wyboru.

II TEORIA AKUMULACJI PRZEWAG (teoria konfliktu) – nawiązuje ona do prawdy zawartej w Ewangelii św. Mateusza, która mówi o tym, że z upływem czasu bogaci będą jeszcze bagatsi, a biedni jeszcze biedniejsi. Przywileje maja tendencje do powiększania się, a upośledzenie do pogłębiania się. Często ma tutaj miejsce tzw. dziedziczenie pozycji tzn., że jeśli nasi rodzice byli bogaci to my też będziemy. Dziedziczy się jednak nie tylko bogactwo, ale także ubóstwo, biedę, alkoholizm, narkomanię, zniewolenie.
Dziedziczeniu nie ulega tylko kapitał w sensie dosłownym, ale także:

- KAPITAŁ KULTUROWY, którym są nawyki, umiejętności, orientacje, jakie nabywa się w rodzinie, sposób codziennego zachowania się, mówienia, ogłada towarzyska, dobry gust,asertywność, nawyki czytania, obcowania z wyższymi formami sztuki, czyli wszystko to co wynosimy z domu, a co jest w nas.
- KAPITAŁ SPOŁECZNY, którym są kontakty, znajomości, sieci powiązań rodzinnych i towarzyskich, czyli wszystko to co jest dookoła nas.
 

Według definicji Piotra Sztompki władza to „(...) taka relacja między jednostkami, w której istnieje prawdopodobieństwo, że jedna z nich przeprowadzi swoją wolę, nawet mimo oporu drugiej. Inaczej: możliwość wydawania wiążących dla drugiej osoby decyzji” (Sztompka 2004: 386).

Władza aby nie była tożsama z przymusem musi być legitymizowana. Występuje wiele form legitymizacji władzy. Trójpodział na władzę charyzmatyczną, tradycyjną i legalną pochodzi od Maxa Webera, klasyka tej problematyki. Według niego władza charyzmatyczna jest sprawowana nad ludźmi, którzy poddają się jej z racji wiary we właściwości osoby ją sprawującej. Określa on ją mianem „charyzmatycznego autorytetu”: „⟨⟨Charyzmatycznym autorytetem⟩⟩ będzie dla nas (bądź to bardziej wewnętrzna lub bardziej zewnętrzna) władza sprawowana nad ludźmi, której (ci zdominowani) poddają się z racji swej wiary we właściwości tej określonej osoby” (Weber 2004: 92).

Władza tradycyjna zaś jest uzasadniona tradycją, przyzwyczajeniem, świętością dla tego co zawsze trwało i co stanowi trwałą normę naszych działań. Jest to władza oparta o „autorytet tradycjonalistyczny”: „(...) będzie to również relacja w obrębie sprawowania władzy, która polega na odnoszeniu się z pietyzmem do tego, co zawsze trwało (rzeczywiście, rzekomo lub pozornie) i co można określić jako ⟨⟨autorytet tradycjonalistyczny⟩⟩” (tamże: 92-93).

Ostatni, trzeci typ władzy, czyli władza legalna znajduje swoje umocowanie w prawie, najczęstszą jej odmianą jest władza biurokratyczna: „(...) chodzi o niepersonalny związek z globalnie ujętym rzeczowym ⟨⟨obowiązkiem wynikającym z pełnionego urzędu⟩⟩, który razem z odpowiadającym mu prawem do wykonania władzy („kompetencja”) został trwale określony przez racjonalnie ustanowione normy (ustawy, rozporządzenia, regulaminy) i to w ten sposób, że prawowitość władzy staje się legalnością reguły, która jest regułą generalną, celowo obmyślaną, pod względem formalnym prawidłowo ujętą oraz podaną do wiadomości” (tamże: 95).

Autorytet to władza legitymizowana, akceptowana przez adresatów (Sztompka 2004: 384).
Max Weber mówił o trzech rodzajach autorytetu (Weber 2004: 92-95):

Autorytecie charyzmatycznym – wynikającym z wiary w szczególne właściwości określonej osoby. „⟨⟨Charyzmatycznym autorytetem⟩⟩ będzie dla nas (bądź to bardziej wewnętrzna lub bardziej zewnętrzna) władza sprawowana nad ludźmi, której (ci zdominowani) poddają się z racji swej wiary we właściwości tej określonej osoby”.

Autorytecie tradycjonalistycznym – wynikający z tradycji, przyzwyczajenia, „(…) będzie to również relacja w obrębie sprawowania władzy, która polega na odnoszeniu się z pietyzmem do tego, co zawsze trwało (rzeczywiście, rzekomo lub pozornie) i co można określić jako ⟨⟨autorytettradycjonalistyczny⟩⟩”.

Autorytecie, który można określić jako biurokratyczny – wynikający z prawa i norm, „(…) chodzi o niepersonalny związek z globalnie ujętym rzeczowym ⟨⟨obowiązkiem wynikającym z pełnionego urzędu⟩⟩, który razem z odpowiadającym mu prawem do wykonania władzy („kompetencja”) został trwale określony przez racjonalnie ustanowione normy (ustawy, rozporządzenia, regulaminy) i to w ten sposób, że prawowitość władzy staje się legalnością reguły, która jest regułą generalną, celowo obmyślaną, pod względem formalnym prawidłowo ujętą oraz podaną do wiadomości”.

Autorytet w zaprezentowanym wyżej rozumieniu znaczy tyle co władza legalna, jednak nie jest to jedyne stanowisko zajmowane przez uczonych. 

ASYMILACJA: roztopienie się mniejszości etnicznej czy rasowej w grupie większościowej i tym samym uzyskanie pełnej partycypacji w jej szansach życiowych.

AWANS ZAWODOWY: uzyskanie wyższej pozycji zawodowej (stanowiska) lub wejście do wyżej cenionej grupy zawodowej niż ta, z którą jest się aktualnie związanym.

BIEGUNOWY MODEL KLAS SPOŁECZNYCH: upraszczający obraz społeczeństwa, w którym wyróżnia się tylko dwie radykalnie przeciwstawne klasy - panującą i podporządkowaną - pomijając wszelkie ugrupowania pośrednie.

DEGRADACJA ZAWODOWA: przejście na niższą pozycję zawodową (utrata stanowiska) lub podjęcie zawodu niżej cenionego niż aktualnie wykonywany.

DYCHOTOMICZNA WIZJA NIERÓWNOŚCI: obraz społeczeństwa, w którym podkreśla się przeciwstawność dwóch klas społecznych: właścicieli środków produkcji i pracowników pozbawionych własności.

GRADACYJNA WIZJA NIERÓWNOŚCI: obraz społeczeństwa, w którym kładzie się nacisk na stopniowalne różnice i nierówności między jednostkami lub zbiorowościami w ramach różnych hierarchii stratyfikacji społecznej.

KANAŁY RUCHLIWOŚCI SPOŁECZNEJ: typowe scenariusze awansu czy kariery otwarte w danym społeczeństwie.

KAPITAŁ KULTUROWY: nawyki, umiejętności, odruchy nabyte przez socjalizację w grupach elitarnych, o wyższej pozycji społecznej i wykształceniu, które ułatwiają utrzymanie (reprodukcję) takich elitarnych pozycji, a także są symbolem przynależności do grup elitarnych.

KARIERA: sekwencja następujących po sobie w toku biografii zmian sytuacji zawodowej, w szczególności kolejnych awansów.

KASTA: warstwa społeczna zamknięta, ograniczona do wyraźnie ustalonego grona, do którego wejść można tylko przez urodzenie i nie można wyjść aż do śmierci.

KLASA DLA SIEBIE: klasa społeczna w końcowym momencie krystalizacji, gdy obok wspólnoty interesów ekonomicznych dysponuje rozwiniętą świadomością klasową i formami organizacyjnymi pozwalającymi na prowadzenie walki klasowej.

KLASA SPOŁECZNA: wielki segment społeczeństwa obejmujący osoby o podobnej sytuacji własnościowej (zwłaszcza w zakresie posiadania środków produkcyjnych, czyli kapitału ekonomicznego).

KLASA ŚREDNIA: szeroka zbiorowość ludzi zatrudnionych w bardzo różnych wymagających kwalifikacji i wykształcenia zawodach, a także prowadzących własne niewielkie firmy czy przedsiębiorstwa i z tego tytułu posiadających godziwy, choć nie elitarny, standard materialny.

KLASA W SOBIE: klasa społeczna w początkowym momencie krystalizacji, gdy duży segment społeczeństwa posiada obiektywnie wspólne interesy ekonomiczne, nie jest jednak tego świadomy.

KONWERSJA KAPITAŁU: zdobycie lub podwyższenie przez jednostkę lub grupę społecznie cenionych zasobów jednego rodzaju dzięki posiadaniu zasobów innego rodzaju (np. wykorzystanie władzy lub prestiżu dla zdobycia korzyści majątkowych).

NIERÓWNOŚĆ SPOŁECZNA: wynikająca z przynależności do różnych grup, albo z zajmowania różnych pozycji społecznych, a nie z racji jakichkolwiek cech cielesnych czy psychicznych, nierówność dostępu (lub szans dostępu) do społecznie cenionych dóbr.

PRESTIŻ: szacunek społeczny, uznanie wyrażane jednostce lub grupie, którego najwyższą postacią jest sława.

PUŁAP STRATYFIKACYJNY: jawna lub utajona, ale realna granica awansu dostępnego dla pewnych kategorii społecznych czy grup (np. mniejszości rasowych czy etnicznych).

RODZAJ MĘSKI l ŻEŃSKI (gender): kulturowo zdefiniowane i uwypuklone cechy związane z różnicą płci, podkreślające odmienność sytuacji społecznej, predyspozycji zawodowych, szans awansowych, wzorów kariery itp.

ROZBIEŻNOŚĆ (DYSHARMONIA) HIERARCHII STRATYFIKACYJNYCH: sytuacja, w której określona pozycja jednostki lub grupy na jednej z drabin nierówności nie oznacza podobnej pozycji w obrębie innych hierarchii stratyfikacyjnych.

RUCHLIWOŚĆ MIĘDZYPOKOLENIOWA: awans lub degradacja jednostki lub grupy w długim okresie obejmującym życie dwóch lub więcej pokoleń.

RUCHLIWOŚĆ PIONOWA: przemieszczanie się jednostek lub zbiorowości pomiędzy szczeblami hierarchii stratyfikacyjnych: awans lub degradacja.

RUCHLIWOŚĆ WEWNĄTRZPOKOLENIOWA: awans lub degradacja jednostki lub grupy w toku życia jednego pokolenia.

SPOŁECZEŃSTWO OTWARTE: takie, w którym awans jednostkowy lub grupowy jest nie tylko w szerokim zakresie możliwy, ale silnie kulturowo oczekiwany i wymagany.

SPOŁECZEŃSTWO ZAMKNIĘTE: takie, które ogranicza lub całkowicie zamyka możliwości awansu w hierarchiach społecznych.

STRATYFIKACJA SPOŁECZNA (inaczej - uwarstwienie): hierarchia warstw społecznych o większych lub mniejszych szansach dostępu do jakiegoś społecznie cenionego dobra: bogactwa, władzy, prestiżu, edukacji.

SZANSĘ ŻYCIOWE: prawdopodobieństwo uzyskania społecznie cenionych dóbr- majątku, władzy, prestiżu, edukacji, zdrowia itp.

ŚWIADOMOŚĆ KLASOWA: rozpowszechniona wśród członków zbiorowości o podobnych interesach ekonomicznych artykulacja ideologiczna tych interesów, rozpoznanie zagrażających tym interesom wrogów klasowych oraz pojawiająca się na tym tle silna tożsamość grupowa i gotowość do walki o realizację klasowych celów.

WARSTWY SPOŁECZNE: kategorie i grupy społeczne powiązane realną więzią subiektywną i obiektywną, różniące się między sobą zbiorowymi szansami osiągania społecznie cenionych dóbr - bogactwa, władzy, prestiżu, edukacji itp. oraz wynikającym z tego poziomem i stylem życia, typową ideologią i obyczajami.

WARSTWY STATYSTYCZNE: liczebnie określone populacje zajmujące określone szczeble w hierarchiach stratyfikacyjnych.

WARTOŚĆ DODATKOWA: zysk właściciela środków produkcji wynikający z zawłaszczenia różnicy między wartością produktów wytworzonych przez pracownika, a jego płacą roboczą.

ZBIEŻNOŚĆ (HARMONIA) HIERARCHII STRATYFIKACYJNYCH: sytuacja, w której wysoka (lub niska) pozycja jednostki lub grupy na jednej z drabin nierówności społecznej odpowiada wysokiej (lub niskiej) pozycji w ramach innych hierarchii stratyfikacyjnych.

Najważniejsze pojęcia wprowadzone w rozdziale

AKUMULACJA PRZEWAG I UPOŚLEDZENIA: tendencja do podwyższania raz osiągniętej wyższej pozycji społecznej oraz przeciwnie - do pogłębiania się degradacji, gdy spadło się na pozycje niskie.

DETERMINIZM TECHNOLOGICZNY: pogląd, że głównym czynnikiem decydującym o rozwoju społeczeństw i znaczącym kolejne fazy historii ludzkości są odkrycia, wynalazki i innowacje techniczne.

DONIOSŁOŚĆ FUNKCJONALNA: stopień, w jakim pewne działania przyczyniają się do zaspokojenia wymogów funkcjonalnych społeczeństwa.

DZIEDZICZENIE POZYCJI SPOŁECZNEJ: uzyskiwanie od rodziny - bez własnych zasług - zasobów majątkowych, władzy, prestiżu, kapitału kulturowego, kapitału społecznego-co stwarza lepsze warunki startu życiowego. (Odwrotnie: dziedziczenie biedy, zacofania, marginalizacji społecznej).

IDEOLOGIA MERYTOKRATYCZNA: głosi, że nierówności są o tyle usprawiedliwione, o ile są efektem własnych zasług oraz korzyści, jakie działalność jednostki przynosi społeczeństwu.

IDEOLOGIE EGALITARNE: podkreślają równość ludzi, żądając - w zależności od radykalizmu sformułowania - albo równości warunków życia, albo równego zaspokojenia minimalnych potrzeb, albo równości startu i szans życiowych, albo równości wobec prawa, albo równości praw podmiotowych.

IDEOLOGIE ELITARYSTYCZNE (inaczej - arystokratyczne): głoszą, że istnieją takie grupy, które z samej swojej natury są „wyższe” od innych i dlatego muszą mieć wyższą pozycję w społeczeństwie, co wyraża się w ich całkowicie uzasadnionych przywilejach.

KAPITAŁ SPOŁECZNY: sieć kontaktów, znajomości, powiązań, przynależności do organizacji i stowarzyszeń, która stwarza jednostce lepsze możliwości uzyskiwania innych społecznie cenionych zasobów - bogactwa, władzy, prestiżu itp.

POWOŁANIE: zawód wykonywany z pobudek autotelicznych, jako sposób samorealizacji, bez względu na jakiekolwiek korzyści, jakie może przynosić.

WYMOGI FUNKCJONALNE SPOŁECZEŃSTWA (inaczej - imperatywy funkcjonalne lub potrzeby systemowe): stany lub sytuacje niezbędne, aby społeczeństwo mogło funkcjonować i przetrwać.

Najważniejsze pojęcia wprowadzone w rozdziale

ANARCHIZM: odrzucenie czyichkolwiek uprawnień do podejmowania wiążących dla innych decyzji.

AUTORYTET: władza legitymizowana, czyli akceptowana przez adresatów.

DOMINACJA: sytuacja, w której asymetryczna relacja władzy występuje pomiędzy zbiorowościami (grupami, klasami, warstwami, kategoriami społecznymi), z których jedna ma możliwość zagwarantowania swoich interesów kosztem interesów czy wbrew interesom drugiej.

KOMPETENCJA PODMIOTOWA: ograniczenie zakresu władzy do pewnego grona osób.

KOMPETENCJA PRZEDMIOTOWA: ograniczenie zakresu władzy do pewnej dziedziny spraw.

LEGALIZM: uznanie władzy legalnej, wynikające z szacunku dla prawa.

NADUŻYCIE WŁADZY: realizowanie uprawnień władczych poza zakresem kompetencji podmiotowej lub przedmiotowej.

NONKONFORMIZM (inaczej - kontestacja władzy): publicznie manifestowane niepodporządkowanie się władzy wynikające z odrzucenia legitymizujących ją praw czy tradycji albo z zakwestionowania charyzmy władcy.

OPORTUNIZM: uznanie władzy tylko w obawie przed przymusem i negatywnymi sankcjami.

PREROGATYWY WŁADCZE: uprawnienie do wydawania poleceń czy podejmowania decyzji wiążących drugą stronę stosunku społecznego, zawarte w roli związanej z daną pozycją społeczną.

PRZEMOC: władza oparta na „nagiej sile”, przewadze fizycznej, bez akceptacji drugiej strony.

PRZYMUS: uprawnienie do wyegzekwowania swoich decyzji, żądań czy poleceń związane z pozycją społeczną wyposażoną w prerogatywy władcze. Sprowadza się do wymierzenia pewnych sankcji za niepodporządkowanie się władczym decyzjom albo przynajmniej do zagrożenia takimi sankcjami, co ma skłonić do podporządkowania się przez stworzenie dyscypliny strachu.

PRZYMUS PAŃSTWOWY: egzekwowanie prerogatyw władczych organów państwowych poprzez specjalnie do tego powołane instytucje i organizacje, z odwołaniem się do repertuaru najsroższych kar zarezerwowanych tylko dla państwa - np. pozbawienia wolności czy odebrania życia.

PRZYWÓDZTWO: spontaniczne i oddolne obdarzenie jednego z członków grupy uprawnieniami władczymi - decyzyjnymi, koordynacyjnymi - w stosunku do pozostałych.

PRZYWÓDZTWO AUTOKRATYCZNE: styl sprawowania przywództwa oparty na narzucaniu z góry jednoosobowych decyzji bez konsultacji z członkami grupy.

PRZYWÓDZTWO DEMOKRATYCZNE: styl sprawowania przywództwa oparty na roli koordynującej, mediującej i wspomagającej osiąganie większościowych decyzji przez członków grupy.

PRZYWÓDZTWO PERMISYJNE: styl sprawowania przywództwa oparty na służeniu grupie jedynie radą i ekspertyzą, z pozostawieniem pełnej autonomii w podejmowaniu decyzji samym członkom grupy.

RUTYNIZACJA CHARYZMY: przekształcenie władzy charyzmatycznej w legalną, połączone z formalizacją szczególnej osobistej relacji uznania i poparcia między władcą a poddanymi.

UZURPACJA WŁADZY: objęcie władzy z pogwałceniem prawnie przepisanej procedury.

WŁADZA: taka relacja między jednostkami, w której istnieje prawdopodobieństwo, że jedna z nich przeprowadzi swoją wolę, nawet mimo oporu drugiej. Inaczej: możliwość wydawania wiążących dla drugiej osoby decyzji.

WŁADZA CHARYZMATYCZNA: usprawiedliwiona wyjątkowymi walorami osobistymi władcy, dostrzeżonymi i uznanymi przez poddanych czy zwolenników.

WŁADZA LEGALNA: umocowana w przepisach prawa oraz procedurach powoływania na stanowiska władcze.

WŁADZA TRADYCYJNA: uzasadniona świętością tradycji wskazującej na pewne pozycje społeczne czy pewne osoby jako nosicieli uprawnień władczych.

WPŁYW: władza oparta na argumentach, perswazji, autorytecie osobistym, uznanych przez drugą stronę.

Pojecie władzy i autorytetu
nierówności społeczne
stratyfikacja społeczna
warstwy i klasy społeczne
teoria nierówności
odmiany sprawowania władzy