Leksykon symboli.pdf

(3933 KB) Pobierz
Leksykon
symboli
1000 haseł 450
ilustracj
Tytuł oryginału:
Herder Lexikon. Symbole.
©
Verlag Herder Freiburg im Breisgau 1978, 1990 © Copyright for the
Polish edition by Wydawnictwo ROK Corporation SA, Warszawa 1991
Redaktor prowadzący
Roman Jarosinski
Redaktor
techniczny
Grzegorz Bączkowski
Wydanie I
ISBN 83-85344-23-3
WStęP
Każdy język funkcjonuje jako nosiciel i przekaziciel
znaczeń. Toteż podobnie jak każdy język, tak i język
symboli żyje dzięki napięciu między tym, co oznacza, a
tym, co oznaczane. Jednakże podczas gdy jednostki
językowe,
takie
jak
np.
słowo,
są
jedynie
przyporządkowane
każdorazowemu przedmiotowi, który
mamy na myśli, to symbol
wiąże
możliwie
najściślej
to, co
oznacza, z tym, co oznaczane. Czasami
— przede wszystkim w mityczno-magicznym obrazie
świata
— więź ta była tak ścisła, że często była równoznaczna z
tożsamością. Toteż liczne znaczenia, przez nas
odczuwane jeszcze tylko jako symbole, pierwotnie były
bezpośrednio rozumianymi wypowiedziami odnoszącymi
się do różnych rzeczywistości; i tak słońce nie było
symbolem boskiej światłości, lecz samo było bogiem, wąż
nie był symbolem zła, lecz sam był zły, czerwień zaś nie
była tylko symbolem życia, lecz sama była siłą życia.
Dlatego rzadko można wyraźnie wyznaczyć granice
między wyobrażeniami mitycznymi czy magicznymi a
myśleniem symbolicznym.
Dalszą charakterystyczną cechą symbolu jako nosiciela
znaczenia jest jego nader wyraźna wieloznaczność, która
często może posunąć się do tego, że wręcz przeciwstawne
znaczenia zbiegają się w jednym symbolu. Podczas gdy
wieloznaczność wypowiadanych lub pisanych znaków języ-
kowych możemy unieważnić lub złagodzić przez dodanie
dalszych znaków i przez przestrzeganie reguł gramatycz-
nych, to wieloznaczność jakiegoś symbolu możemy za każ-
dym razem wyrazić tylko nader niecałkowicie lub niejasno
w powiązanych opisach: Pełnia symbolicznego obrazu
pozostaje
ostatecznie
niewyrażalna,
zastrzeżona
wewnętrznemu oglądowi.
Z obu wspomnianyni trudnościami spotyka się każdy, kto
bada symbole. Niniejszy tomik stanął ponadto w
szczególny sposób przed problemem
wyboru,
jako że
podejmuje próbę podania na małej przestrzeni informacji o
symbolach z licznych kręgów kulturowych. Przytaczamy tu
przede wszystkim takie symbole, których współcześni
mieszkańcy Europy Środkowej są jeszcze świadomi lub
którym są bliskie. Pojęcie ,,symbol" rozumiemy przy tym
dosyć szeroko, jakkolwiek alegoriami i znakami z braku
miejsca właściwie nie mogliśmy się zająć. Uwzględniliśmy
przede wszyskim ,,stare" wyobrażenia symboliczne, które u
różnych ludów często przez całe tysiąclecia były żywe lub
też jeszcze są żywe (dlatego z reguły jako źródło
podawaliśmy nie stare Chiny, stary Egipt itd., lecz jedynie
Chiny, Egipt itd.). Poza tym niekiedy przytaczamy tu takie
przypominające symbole wyobrażenia obrazowe, które
żyją w naszej świadomości np. jako
zwroty
lub jako
wyrażenia w mowie potocznej; uwzględniliś-
my także różne przesądne spekulacje, które przecież często zasadzają
się na
myśleniu symbolicznym.
Względnie dużo miejsca zajmują jeszcze
bliskie myśleniu mitycznemu obrazowe interpretacje świata (np.
kosmogoniczne lub alchemiczne). Nie zajmowaliśmy się natomiast
postaciami mitologicznymi, jak np. bogami czy herosami; wyjątek
stanowią różne potwory lub zwierzęco-ludzkie stwory antyku (np. centaur,
chimera, furie), które w naszym dzisiejszym języku często odgrywają rolę
przypominających symbole obrazów. Grupy symboli takich, jak symbole
maryjne, prawne, seksualne i symbole śmierci, ze względu na
zgromadzoną pełnię materiału, poza kilkoma wyjątkami (np. pory roku)
nie znalazły tu miejsca. Psychoanalityczne interpretacje symboliczne
zostały umyślnie przytoczone tylko wtedy, kiedy w wyjątkowy sposób
wiązały się z myśleniem psychologicznym. Naturalnie, zasadniczo każda
interpretacja symboliczna ma znaczenie psychoanalityczne.
W niniejszym tomiku czytelnik znajdzie w formie przykładów przegląd
bogactwa typów ludzkiego myślenia symbolicznego i zarazem pobudkę
do własnych dalszych poszukiwań. Oby więc książka ta przyczyniła się
do tego, abyśmy— my, którzy często aż nadto łatwo zbywamy symbole
jako mętne wytwory myślenia przedpojęciowego — nie tylko przyjmowali
zalew obrazów, w którym zatapiają nas środki masowego przekazu, lecz
także reaktywowali zanikające w toku rozwoju resztki naszego
obrazowego myślenia.
Albowiem symbol nie jest wprawdzie nigdy tak
precyzyjny, jak abstrakcyjne słowo, jednakże zawsze przynosi nam
bardziej złożoną rzeczywistość.
Abracadabra,
Abrakadabra —
znane już z pism
późnogr. zaklęcie, przypuszczalnie związane z
określeniem
/•
Abraxas. Umieszczano je jako napis na
amuletach, przede wszystkim w schemacie znikania (
y Q), żeby spowodować ,,zniknięcie" chorób.
Abraham
— patriarcha biblijny, często pojmowany
jako postać symbolizująca nowy rodzaj ludzki;
reprezentuje on wybranego przez Boga człowieka,
który pobłogosławiony został spełnieniem obietnic
(bogactwo, potomstwo); uchodzi poza tym za pra-
wzór bezwarunkowej, posłusznej wiary i pozbawio-
nej wątpliwości gotowości do ofiary.,,Ofiarowanie"
przezeń swego syna Izaaka niejednokrotnie interp-
retowano jako symboliczną zapowiedź Męki Chrys-
tusa. Przedstawienia /ona
Abrahama
stanowią symbol
bezpieczeństwa wiernych w Bogu: Abraham, który w
Nowym Testamencie uchodzi za uprzywilejowanego w
Raju, trzyma na swym łonie w chuście grupę
wybranych; niekiedy również spotyka się wyobrażenie
Łazarza na łonie Abrahama (w odniesieniu do
przypowieści o biednym Łazarzu).
Abrakadabra
/'Abracadabra.
Abraxas,
Abrasax —
magiczne zaklęcie, wg gnos-tyki gr. imię boga roku;
słowo to przypuszczalnie składa się z początkowych
liter hebr. imienia Boga. Siedem liter tego imienia ma
wartość liczbową 365 (a = 1, b = 2, r - 100, x = 60,
s - 200). Słowo to znajdujemy jako magiczny znak
i symbol pełni (m.in. zapewne także w odniesieniu
do liczby
^
siedem) w hellenistycznych papirusach
magi- V}) cznych, również na staroż. i śrdw.
amuletach z ka- y mienia, najczęściej w
połączeniu z postacią o łudź- [;
kim tułowiu z głową koguta, ludzkimi rękami i
Abracadabra:
węża- fl mi zamiast nóg.
abracadabra w schemacie
Acedia
(gnuśność) — kobieca personifikacja jed-
zanikania
nego z 7 grzechów głównych, jedzie na ośle;
symbolem jest m.in. ptak struś z głową w piasku.
Abraham:
tono
Abrahama; miniatura z XII
Adam
— w biblijnej opowieści o Stworzeniu re-
w.
prezentuje pierwszego człowieka, tj. człowieka w
ogóle. W sztuce przedstawiany stosunkowo rzad-
ko bez Ewy ( yAdam i Ewa). Wg legendy Golgota
— ,,miejsce czaszek" — była grobem Adama, często
symbolizowanym przez czaszkę Adama, którą można
znaleźć (czasami wraz z żebrem, z którego powstała
Ewa, lub z całym szkieletem) pod krzyżem w
przedstawieniach Ukrzyżowania:
jest to symboliczna aluzja do Chrystusa jako nowego
Adama. W alchemii Adam często reprezentuje
materia
prima.
U C.G. Junga Adam symbolizuje ,,człowieka
kosmicznego", pierwotną całość wszy-
Abraxas:
gemma z
symbolem Abraxas.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin