1.WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII OSOBOWOŚCI
1. Definiowanie osobowości i odróżnianie od pojęć pokrewnych (charakter, temperament)
2. Historia psychologii osobowości i jej miejsce wśród innych nauk i innych dziedzin psychologii
3. Podstawowe pytania i główne kontrowersje psychologii osobowości
4. Sposoby naukowego poznawania osobowości
ad 1. Definiowanie osobowości i odróżnianie od pojęć pokrewnych (charakter, temperament)
Gordon Allportosobowość - „dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki tych psychofizycznych systemów, które determinują unikalne przystosowanie do środowiska”definicja zwraca uwagę na:-wewnętrzną organizację, która jest zmienna-odniesienie do psychofizycznych systemów-funkcja: unikalne przystosowanie do środowiska (adaptacja)-neurofizjologiczne podłoże osobowości
Pervinosobowość – „złożona całość myśli, emocji, zachowań nadająca kierunek i wzorzec (spójność) życiu człowieka. Podobnie jak ciało osobowość składa się ze struktur, jak i procesów, i odzwierciedla działanie tyleż natury (geny) co środowiska. Pojęcie osobowości obejmuje również czasowy aspekt funkcjonowania człowieka, osobowość zawiera również wspomnienia z przeszłości, reprezentacje mentalne teraźniejszości oraz wyobrażenia i oczekiwania co do przyszłości.”akcent pada na:-integrującą funkcję osobowości-nauka o osobowości to koncentracja na osobie
Larsen, Bussosobowość - „zespół wzajemnie powiązanych, względnie trwałych cech i mechanizmów wewnątrz jednostki, które wpływają na jej interakcje i przystosowanie do środowiska fizycznego, społecznego i intrapsychicznego”akcent pada na:-współzależność cech i mechanizmów psychicznych-interakcje między osobą a środowiskiem-adaptację jako centralną funkcje osobowość-szeroką koncepcję przystosowania
Temperament – względnie stałe cechy osobowości, występujące u człowieka od wczesnego dzieciństwa i mające swoje odpowiedniki w świecie zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy neurobiochemiczne, temperament podlega powolnym zmianom spowodowanym procesem dojrzewania oraz indywidualnie specyficznym oddziaływaniem między genotypem a środowiskiem.
Charakter - cechy psychofizyczne wypracowane na drodze doświadczeń na bazie temperamentu; to zespół pozytywnych, trwałych, zdobytych dyspozycji psychicznych.
ad 2.Historia psychologii osobowości i jej miejsce wśród innych nauk i innych dziedzin psychologiiNauka o osobowości ma charakter teorii całościowej i integrującej. Traktuje bowiem o spójności myśli, uczuć i zachować człowieka, ujawniającej się w różnych sytuacjach i podlegającej określonym zmianom na przestrzeni czasu.Przedmiotem nauki o osobowości jest jednostka ludzka, a mówiąc ściślej – fenomen integracji i koordynacji różnych procesów psychicznych i dyspozycji obejmujących cechy temperamentu, osobowości, uzdolnienia, relacje interpersonalne i system Ja. Głównym celem jest cel poznawczy ale również praktyczne: przewidywanie zachowań, określania predyspozycji, wspieranie i stymulowanie rozwoju osobowości, zapobieganie patologii.Wg Perwina w zakres psychologii osobowości wchodzi opis i wyjaśnianie struktury osobowości, jej dynamiki ujawniającej się w zmienności i stałości zachowania oraz rozwoju obrazowanego zmianami w przestrzeni.Nauka o osobowości czerpie z dziedzin, w których przedmiotem poznania jest człowiek – biologii, fizjologii, medycyny, neuronauk a także socjologii, pedagogiki, filozofii.
Psychologia osobowości powstał w latach 30. z połączenia europejskiej psychologii charakteru i amerykańskiej różnic indywidualnych. W 1932r powstało pismo Character and Personality (Journal of Personality).Europejskie korzenie psych. osobowości sięgają prac Wundta, Freuda, Galtona, Sterna, Pawłowa.W 1937 Allport wydaje książkę Personality: A Psychological Interpretation, uznaną za pierwszy podręcznik psych. osobowości.Do rozwoju psych. osobowości była rewolucja kognitywna oraz krytyka Mischela wymierzona w wartość typowych sposobów badania osobowości i koncepcję cechy.
Ad 3.Podstawowe pytania i główne kontrowersje psychologii osobowości-”Czy motywacja ma charakter świadomy czy nieświadomy?”-”Co kształtuje osobowość: natura czy wychowanie?”-”Co decyduje o zachowaniu: osoba czy sytuacja?”-”Co decyduje o kierunku aktywności: instynkt czy aktywność podmiotu?”
ad 4.Sposoby naukowego poznawania osobowości Rodzaje badań:
KLINICZNE
EKSPERYMENTALNE
KWESTIONARIUSZOWE
ZALETY
-możliwość wszechstronnego i pogłębionego poznania człowieka-naturalne warunki badania-poznania złożoności relacji między osobą a środowiskiem
-precyzja naukowa (kontrola i manipulacja zmiennymi)-obiektywna rejestracja wyników zapewniająca powtarzalność badań-możliwość ustalania zależności przyczynowych
-możliwość badania szerokiego spektrum zmiennych pod kątem ich wzajemnych relacji-możliwość porównywanie osób i grup badanych
WADY
-subiektywizm w interpretacji uzyskiwanych danych o osobowości-niepowtarzalność warunków oraz sposobu badania-niejasne i powikłane relacje między zmiennymi
-badają tylko to, co może być zbadane za pomocą eksperymentu,-sztuczne warunki badania,-poznanie jedynie aspektowe
-badanie współzależności zmiennych a nie związków przyczynowych-problemy rzetelności i trafności-badamy tylko to co łatwo mierzalne
2.KLASYCZNA TEORIA PSYCHOANALITYCZNA S. FREUDA:
PSYCHOANALIZA - S. Freud (1856-1939)
I. Historia rozwoju naukowego Freuda(życiorys skopiowany ze skryptu)
Uwarunkowania historyczne i socjokulturowe teorii Freuda.
Synteza romantyzmu i racjonalizmu w stylu pracy i formacji intelektualnej
stąd koncepcja dojrzałości = zdolność do miłości i do pracy
i zaangażowanie w pracę naukową, która miała doprowadzić do poprawy świata
Matka Amalia - miłość do matki
Ojciec Jakub - handlarz bawełną - ambiwalencja uczuć --> kompleks Edypa
Mentor: Ernst Brucke - patofizjolog,od niego Freud nauczył się myślenia przyczynowo- skutkowego i mechanistycznego, które potem przeniósł na sferę psychiki
Jean Martin Charcot (wykłady w Paryżu) - leczenie histerii przy pomocy hipnozy
Współpraca: lekarz Josef Breuer - mentor i współpracownik, razem wydawali Studia nad histerią 1893-95
Przyjaciel: Wilhelm Fliess - laryngolog, listy, powiernik
1890-1900, autoanaliza, okres względnej izolacji i twórczej pracy --> odkrycia
Po 1900 - dużo pisze, zakłada Towarzystwo Psychonalityczne
Choroba - rak jamy ustnej, chroniczny ból, operacje; śmierć: IX 1939
I Wczesne poglądy:
Zasada zachowania energii (psychicznej)
Hipoteza uwiedzenia- zaburzenia psychiczne o charakterze konwulsyjnym występują u osób wobec których , któreś z rodziców dopuściło się jakiejś formy nadużyć w sferze seksualnej ,a te doświadczenia erotyczne w kontakcie z rodzicami zostały wyparte z pamięci; u podstaw każdej nerwicy histerycznej leży jakieś uwiedzenie rzeczywiste.
II Trzy główne dogmaty psychoanalizy:
1. Determinizm- każde nasze zachowanie ma jakieś przyczyny- nie ma zachowań przypadkowych. Wszelkie zachowania i przeżycia zdeterminowane są siłami, nad którymi człowiek nie ma kontroli. Ostateczną przyczyną każdej aktywności jest popęd. Popędy stanowią główne czynniki motywacyjne- wyobrażenia psychiczne zostają naładowane energią popędową- kateksja.
Człowiek funkcjonuje jak mechanizm- energia biologiczna powoduje wzrost pobudzenia, odczuwany jako pragnienie, a celem określonej aktywności jest redukcja napięcia, przynosząca ulgę. Wzrost napięcia jest nieprzyjemny, a jego uwolnienie- przyjemne, dlatego człowiek dąży przyjemności i unikania przykrości.
Początkowo Freud przyjmował istnienie jednego popędu seksualnego z energia libido, z czasem przyjął, że oprócz instynktu życia istnienie instynkt śmierci- tanatos, którego wyrazem zewnętrznym może być agresja.
Libido funkcjonuje wg zasady zachowania energii- zainwestowanie energii w jakieś działanie zmniejsza energie możliwą do zainwestowania w inną aktywność.
2. Konflikt
Pomiędzy popędami rodzi się nieuchronny konflikt. Każda forma aktywności psychicznej i fizycznej jest wynikiem konfliktu, ścierania się antagonistycznych sił i pragnień.
Rodzaje konfliktu:
Ø między popędami- kochać i niszczyć, żyć i ginąć
Ø między id a superego- popędowe pragnienia, wymagania kultury- jednostka chce dać wyraz swoim erotycznym i agresywnym popędom i jednocześnie nie chce przekroczyć norm i zakazów etycznych, moralnych- najbardziej obciążający konflikt
Ø między ego a rzeczywistością- zaspokojenie potrzeb, a życie zgodnie z otoczeniem społecznym
W rezultacie pojawia się lek. Pierwotnie jest skutkiem libido, później staje się sygnałem zagrożenia, konfliktu między jednostką, a światem zewnętrznym.
Rodzaje lęku:
Ø Lęk realistyczny -przed zagrożeniem tkwiącym w środowisku, np. przed agresywnym zwierzęciem czy egzaminemJ
Ø Lęk neurotyczny - wynika z konfliktu między popędami a samokontrolą, wyraża obawę przed nieopanowaniem impulsów id i niekontrolowanym uwolnieniem energii popędowej
Ø Lęk moralny - przed karą od wewnątrz- ze strony superego, w przypadku gratyfikacji instynktu- impulsy id wymkną się spod kontroli, inaczej lęk przed skutkami niemoralnych zachowań
3. Nieświadomość-zgromadzone są tutaj te treści psychiczne, których nie można sobie uświadomić bezpośrednio, mimo podejmowanych w tym celu prób.
Mieszczą się w niej wyparte wyobrażenia z wczesnego, przedwerbalnego okresu życia , wyparte wspomnienia i uczucia, seksualne i agresywne pragnienia, zakazy i nakazy przejęte od otoczenia na drodze introjekcji itp.
III Topograficzny model ludzkiego funkcjonowania (słynny rysunek góry lodowej):
- świadomość - możemy zwerbalizować i logicznie o tym mówić
- podświadomość - nie jesteśmy tego aktualnie świadomi, ale możemy to przywołać
- nieświadomość - tego nie możemy przywołać, zawiera elementy aktywnie wypierane
IV. Strukturalny model osobowości: Id, ego, superego
Id - całkowicie nieświadome;
zasada przyjemności- wynika z redukowania napięcia poprzez popędowe, impulsywne zachowanie.
Instynkt seksualny - libido
Instynkt śmierci - tanatos (agresja)
Ego - wyłania się z id; czerpie energię z id; uzgadnia żądania id z wymaganiami świata
zasada rzeczywistości- umożliwia odroczenie gratyfikacji popędu, aż do momentu, gdy okroczności będą sprzyjające
Ego jest częściowo świadome --> podejmowanie rozważnych decyzji
Nieuświadomiona część ego --> mechanizmy obronne
Mechanizm obronny to nieświadoma strategia ego, która zniekształca rzeczywistość celem zmniejszenia lęku.
Superego - powstaje w wyniku kompleksu Edypa; zinternalizowania reprezentacja norm i wartości nabytych przez identyfikację z rodzicami
Id: Tak, zrób to teraz <-------> Superego: Nie, nigdy, nie wolno
Znaczna część superego jest nieświadoma. Funkcje superego:
1) pohamować impulsy id, szczególnie seksualne i agresywne,
2) nakłonić ego wzięcia pod uwagę celów moralnych,
3) osiągnięcie perfekcji.
Podsystemy superego: sumienie i ego idealne.
sumienie - głos restrykcyjny, kieruje się zasadą: nie powinieneś/ aś i dotyczy głównie celów 1 i 2.
ego idealne – ma charakter prospektywny, kieruje się zasadą ;powinieneś /aś i zaangażowane jest w cele 2 i 3.
Przez popęd rozumiał Freud przyrodzoną indywiduum ludzkiemu, wewnątrzpsychiczną, samoreprodukującą się potrzebę podstawową. Z pojęciem popędu związane są pojęcia: źródła, celu, siły i przedmiotu popędu:
· źródłem popędu seksualnego (libido) są strefy erogenne, tzn. te sfery fizjologiczne, w których powstaje bodziec przezywany na płaszczyźnie psychicznej;
· siłę stanowi imperatywna jakość popędu przejawiającego się w formie afektu i wyobrażenia;
· celem popędu jest kompleks zachowań stanowiący jego najwidoczniejszą składową;
· i wreszcie przedmiot popędu to czynnik najbardziej zmienny – to przedmiot, który za sprawą swych właściwości nadaje się do tego, by przynieść pożądane zaspokojenie.
Freud wyodrębnił dwa popędy podstawowe: popęd ...
kriiso