Neoliberalizm to kierunek myśli filozoficznej politycznej stanowiący relację na zwiększający się interwencjonalizm państwowy XX w. Za początek tego ruchu przyjmuje tak zwane kolokwium Waltera Lippmana, które odbyło się w Paryżu w dniach 26-30 sierpnia 1939 roku. W owym zjeździe liberałów brali udział ich najwięksi późniejsi przedstawiciele (Walter Lippman, Ludwik van Mises, August von Hayek, Wilhelm Ropke, i Reymond Aron ). Podczas tego spotkania powołano tam Międzynarodowe Centrum Badań dla Odnowienia Liberalizmu. Działalność tej organizacji została przerwana z II wojną światową.
Neoliberalizm ? to kierunek myśli politycznej i filozoficznej zakładający tolerancje, wolność dla innych poglądów a także wolność gospodarczą. Neoliberalizm odwołuje się do zasad klasycznego liberalizmu i dla tego jest nazywany także liberalizmem konserwatywnym.
Na Kolokwium Waltera Lippmanna ustalono i sformułowano pierwsze podstawowe zasady doktrynalne. Podstawowymi założeniem neoliberalizmu jest uznanie mechanizmu cen rynkowych za główną i jedyna formę oddziaływania na działalność ekonomiczną oraz inicjatywy prywatnej i realizacji interesu osobistego jako gwarantów optymalnego zaspokojenia potrzeb społecznych. Rola państwa powinna być ograniczona do stworzenia ram prawnych dla mechanizmów wolnorynkowych, prowadzenia polityki antyinflacyjnej oraz bardzo małej i jednostkowej pomocy socjalnej dla najuboższych
Upadek ekonomii keynesowskiej
W XX w. koncepcja Keynesa stała się paradygmatem ekonomii. Teoria Keynesa szybko wkradła się w łaski polityków i zyskała popularność na całym świecie, stała się podręcznikową wykładnią akademicką, którą później do swoich celów wykorzystali zwolennicy interwencjonizmu państwowego. Zaczęto ją powszechnie stosować i analizować. W dobie Wielkiego Kryzysu w USA w 1929-1933 teoria Keynesa jawiła się jako swego rodzaju panaceum na trudną sytuację gospodarczą .
Keynesizm stworzył doskonałe uzasadnienie dla państwowych poczynań, teoria ta zbierała niesamowite pochwały, ekonomiści głównego nurtu byli zachwyceni modelem gospodarki jaki prezentował. Jak każda teoria tak i ta wymagała pewnego uściślenia i dopracowania. Uczniowie Keynesa co jakiś czas starali się więc aktualizować swoje koncepcje, pozostając jednak przy podstawowym warunku, że ingerencja państwa w gospodarkę jest niezbędna. W pewnym momencie zdano sobie sprawę, że keynesizm nie do końca sprawdza się jako całościowa teoria ekonomiczna. Tym przełomowym momentem było pojawienie się kilku istotnych zjawisk w gospodarce, których koncepcja Keynesa nie przewidziała. W latach 70. XX wieku gospodarki zbudowane w oparciu o silny interwencjonizm zaczęły cierpieć na liczne przypadłości, takie jak systematyczny wzrost bezrobocia przy jednoczesnym wzroście inflacji, oraz brak pozytywnej reakcji rynku na interwencjonistyczne pobudzanie. Keynesiści nie znaleźli odpowiedzi na pytanie co robić kiedy inflacja i recesja połączona z bezrobociem pojawiają się jednocześnie, jak dokonać regulacji rynku, jaki wówczas zastosować mechanizm?
Stan ten wynikał głównie z inflacyjnego finansowania przez USA wojny w Wietnamie (wydatki Ameryki na tę wojnę nie mogły być, ze względu na jej wysoka niepopularność, finansowane z podwyższonych podatków i przymusowych oszczędności, jak np. podobne wydatki podczas II wojny światowej) i kryzysów energetycznych (które z kolei były pochodną poparcia udzielonego Izraelowi przez Zachód). Wystąpiła wówczas tzw. stagflacja, czyli zastój gospodarczy, a nawet recesja przy jednoczesnym wzroście inflacji, które to przypadłości wydawały się wówczas niewytłumaczalne w świetle teorii Keynesa. Jednakże znajdują one dość proste wytłumaczenie, na przykład jako wynik niespodziewanych i przeprowadzonych w niewłaściwy sposób zmian w podaży pieniądza (przykładowo niespodziewane jego zmniejszenie w warunkach „przegrzania” koniunktury, które prowadzi do jednoczesnego spadku poziomu cen, zatrudnienia i PKB). Tak więc na skutek kryzysów energetycznych i błędów w polityce gospodarczej, gospodarki czołowych państw kapitalistycznych zaczęły na początku lat 70. tracić rozpęd, a ich rządy popadać w coraz większe zadłużenie.
Na skutek niezrozumienia przyczyn stagflacji, pod koniec lat 1970. nastąpił odwrót od teorii Keynesa, a popularność zaczęły odzyskiwać szkoły ekonomiczne wychodzące z zasad klasycznej ekonomii, w tym zwłaszcza monetaryzm.
Szkoła z Chicago
To nurt w ekonomii neoklasycznej, którego przedstawiciele skupieni byli w Uniwersytecie Chicago, wśród nich m.in. Frank Heyeman Knight, Henry Calvert Simons, Jacob Viner, George Joseph Stigler,Herbert Alexander Simon, Gary Stanley Becker. Główne charakterystyki tej szkoły ekonomii to założenie, iż neoklasyczna teoria cen umożliwia wyjaśnienie działania przedsiębiorców, oraz że mechanizm wolnego rynku efektywnie alokuje zasoby. W konsekwencji, ze względu na bardzo ograniczoną rolę państwa, odrzucono założenia keynesizmu i etatyzmu na rzecz libertarianizmu i leseferyzmu. Ekonomiści związani z tą szkołą ekonomii czynią założenie, iż wszystkie możliwości arbitrażu zostaną szybko zauważone i wykorzystane, a tym samym są zwolennikami hipotezy rynków efektywnych. Szkołę tę charakteryzuje także interdyscyplinarność i nieortodoksyjne podejście do analizy problemów ekonomicznych, co przejawia się w kwestionowaniu powszechnie uznanych teorii oraz zastosowaniu metodologii ekonomicznej do tematów pozornie nie związanych z ekonomią.
Wybrane poglądy przedstawicieli Szkoły z Chicago:
· Knight uważał, że zysk jest przychodem – dodatnim lub ujemnym – za ponoszenie niepewności.
· Simons lansował koncepcję pozytywnego programu wdrażania leseferyzmu, zgodnie z którym państwo powinno tylko umiarkowanie sterować finansami, zwalczać źródła powstawania monopoli i ograniczać działalność związków zawodowych. Simons podkreślał, ze celem tego programu nie jest nowa polityka monetarna, ale reforma całego systemu finansowego, nie tylko regulacja prywatnych monopoli ale taże ich eliminacja.
· Viner krytykował poglądy na temat roli wielkiego pchnięcia w inicjowaniu rozwoju krajów gospodarczo zacofanych. Odrzucił różnież pogląd Webera o roli etyi protestanckiej w rozwoju kapitalizmu.
· Stigler zajmował się przede wszystkim rynkiem pracy i wyborem publicznym. Podał w wątpliwość pogląd, że regulacja rządowa gospodarki ma na celu tylko ochronę konsumenta, wskazując, że często chodzi o ochronę producentów. Wprowadził teorię job search, według której źródłem części bezrobocia jest chęć dysponowania czasem koniecznym do znalezienia lepszego zatrudnienia niż posiadane.
· Becker rozwijał teorię kapitału ludzkiego. Uważał, że niski poziom kapitału ludzkiego jest częstą przyczyną ubóstwa, a nędza nie pozwala inwestować w ten kapitał. Zmodernizował także klasyczną teorię alokacji czasu. Dotąd uważano, czas wolny za dobro, które trzeba niejako upić za utracone możliwości Według Beckera chodzi o podział czasu między produkcją rynową a produkcją domową.
Życiorys Miltona Friedmana
Milton Friedman ur.się 31 lipca1912 r. w w Nowym Jorku w rodzinie pracujących żydowskich imigrantów pochodzących z węgierskiej społeczności (dziś jest to Ukraina). Kiedy miał rok, rodzina przeprowadziła się do New Jersey, gdzie rodzice Friedmana pracowali w zaopatrzeniu. Zdobył dyplom z matematyki na Rutgers University kończąc go w 1932, podczas samego apogeum Wielkiego Kryzysu. Chociaż stypendium pokryło jego czesne, pracował przez cały okres studiów, aby mieć na utrzymanie.
Po ukończeniu szkoły, Friedman był zainteresowany prowadzeniem dalszych studiów z matematyki, ale koszmarny stan narodowej gospodarki zainspirował go do zajęcia się ekonomią i został przyjęty na Uniwersytet w Chicago. W trakcie zdobywania tytułu magistra, poznał studentkę ekonomii Rose Director. Mieli nadzieję się poślubić, jednak długo zniechęcały ich trudności z prowadzeniem rodziny w czasie Wielkiego Kryzysu. Tymczasem Friedman otrzymał stypendium, dzięki czemu mógł kontynuować podyplomowe studia na Uniwersytet Columbia. Po kolejnym roku spędzonym w Chicago jako asystent na Wydziale Ekonomii, został zatrudniony przez Narodowy Komitet Zasobów w Waszyngtonie do pracy przy badaniu budżetu konsumentów.
W 1937 Friedman dołączył do zespołu naukowego Narodowego Biura Nauk Gospodarczych w Nowym Jorku. Mając zapewniony stały dochód, Milton Friedman i Rose Director pobrali się w 1938. W tym samym czasie Friedman pracował nad swoją rozprawą doktorską dla Uniwersytet Columbia, ale jej publikacja została opóźniona do zakończenia II wojny światowej. W 1940 przyjął pracę na Uniwersytecie w Wisconsin, ale po roku musiał zrezygnować.
W latach 1941-1945 został zawieszony w badaniach ekonomicznych i zatrudniony do pracy w wydziale podatkowym departamentu skarbu państwa, a w latach 1943-1945 był już wicedyrektorem grupy badań statystycznych w wydziale badań wojennych. Z tego okresu pochodzą jego artykuły na temat inflacji i finansowania wydatków wojennych, w których Friedman uznawał konieczność interwencji państwa w gospodarce wojennej, ale pod warunkiem, że wykorzystywane metody i narzędzi nie łamały podstaw gospodarki rynkowej.
W 1946 r. praca dyplomowa Friedmana, którą napisał we współpracy z Simonem Kuznetste, nosząca tytuł Dochody niezależnej prywatnej praktyki została ostatecznie opublikowana i otrzymał od tytuł doktora. Od tego czasu jego kariera związana była z działalnością typowo akademicką. Od 1948 wykładam ekonomię na uniwersytecie w Chicago. W 1946 r. ukazała się książka M. Friedmana i Stiglera „Dachy czy stropy?”, w której autorzy wyrażają pochwałę liberalnej gospodarki rynkowej i odrzucają ingerencję państwa.
W 1953 r. ukazały się Eseje z ekonomiki pozytywnej, zawierające wcześniejsze artykuły Friedmana o metodologii ekonomii, marshallowskiej teorii popytu i użyteczności krańcowej. W 1957 ukazała się książka Teoria funkcji konsumpcji zawierająca krytykę ujęcia Keynesa i jego reinterpretację. Friedman wskazał na zależność funkcji konsumpcji od długości życia, a nie od bieżącego dochodu. W 1962 na podstawie wykładów i artykułów w gazetach ukazała się kolejna książka Kapitalizm i wolność, zawierająca pochwałę liberalizmu oraz ramy, w jakich rozwijał się monetaryzm. W 1980 powstała książka Wolność wyboru, którą Friedman napisał wspólnie z żoną. Myślą przewodnią dwóch ostatnich dzieł byłą teza, że rola kapitalizmu konkurencyjnego polega na organizacji systemu gospodarczego za pomocą prywatnej przedsiębiorczości, a działania gospodarcze jednostek muszą być koordynowane wyłącznie przez mechanizmy rynkowe.
W 1956 opublikowano Studia nad ilościową teorią pieniądza w której odwoływał się do starej teorii ekonomi a także atakował Keynesizm. W 1963 ukazało się najważniejsze dzieło Friedmana o monetaryzmie, które napisał wspólnie z Anną Schwartz – Historia monetarna Stanów Zjednoczonych 1867-1960. W książce wysunięto 4 zasadnicze wnioski:
1. Zmiany w zachowaniu się zasobu pieniądza są ściśle powiązane ze zmianami w działalności gosp., dochodzie nominalnym i ze zmianami cen..
2. Współzależność między zmianami monetarnymi a gospodarczymi jest wysoce stabilna.
3. Zmiany monetarne na przestrzeni dziejów miały często pochodzenie niezależne od zmian gosp
4. Zjawiska monetarne są często mylone, a czasami istotne związki ukazują się jako swoje odbicie.
W 1968 Friedman napisał referat pt. Rola polityki monetarnej skierowany do Amerykańskiego Towarzystwa Ekonomicznego, w którym próbował rozwiązać problem stagflacji, czyli jednoczesnego występowania bezrobocia i inflacji. W referacie tym Friedman przedstawił również koncepcję naturalnej stopy bezrobocia. Zagadnienia te jeszcze bardziej wnikliwie analizował w książce Teoretyczne ramy analizy monetarnej (1971). W 1982 r. powstała kolejna książka z A. Schwartz – Monetarne trendy w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Friedman zawarł w niej miedzy innymi aktualne komentarze i krytyki polityki ekonomicznej.
Sukces jego prac wśród ogólnej publiczności przyniósł mu czołowe wpływy w publicznej debacie politycznej. Friedman był nieformalnym doradcą gospodarczym do 1964 w kampanii prezydenckiej senatora Barry’ego Goldwatera. W latach 1966-1983 miał stałą rubrykę w magazynie Newsweek. Friedman doradzał też w trakcie udanej kampanii prezydenckiej Richarda Nixona w 1968. Podczas prezydentury Nixona, Friedman służył w komisji do zbadania możliwości przywrócenie ochotniczej służby wojskowej
W 1976 otrzymał nagrodę Nobla z dziedziny ekonomii „za osiągnięcia w dziedzinie analizy konsumpcji, historii i teorii monetarnej oraz za wykazanie złożoności stabilnej polityki”. Tego samego roku, Friedman odszedł na emeryturę z Uniwersytetu w Chicago. W 1988 Friedman został uhonorowany Narodowym Orderem Nauki oraz Prezydenckim Orderem Wolności.
Lata 1980. były przełomową dekadą dla przyjęcia idei Friedmana. Jego poglądy na temat polityki monetarnej, podatków, prywatyzacji i deregulacji do rządów na całym świecie, a szczególnie przyjęły się w administracji Ronalda Regana w Stanach Zjednoczonych i Margaret Thatcher w Wielkiej Brytanii. Milton Friedman zmarł w San Francisco w wieku 94 lat.
Metodologia Friedmana
Wiele miejsca na omówienie swojej metodologii Friedman poświęcił w książce Eseje z ekonomiki pozytywnej. Poświęcona jest ona metodologii ekonomi, marshallowskiej teorii popytu u użyteczności krańcowej dochodu. Friedman uważał, że nawet niedoskonałe założenia teoretyczne mogą przynieść prawdziwe przewidywania.
Ogólnie metodologię Friedmana można ująć w kilku twierdzeniach. Zalecał on przede wszystkim podział ekonomii na pozytywną i normatywną, co plasuje go jako zwolennika tradycji euklidesowo-kartezjańskiej i umieszcza w ogólnych ramach paradygmatu neoklasycznego, zwłaszcza w ujęciu marshallowskim. Celem ekonomii pozytywnej jest tworzenie systemu hipotez i uogólnień, pozwalających formułować przewidywania skutków zmian zachodzących w gospodarce. Jedynym właściwym sprawdzianem słuszności hipotez i teorii jest porównanie wynikających z nich prognoz z rzeczywistością. Fakty potwierdzające daną teorię nie są jeszcze dowodem jej prawdziwości, czynią ją tylko bardziej wiarygodną. Metodologia Friedmana odwołuje się do metody falsyfikacji, tzn. do konieczności takiego ujmowania hipotez i teorii, aby można je było konfrontować z rzeczywistością celu ich obalenia. Teoria staje sie bardziej wiarygodna, im więcej zniesie prób jej sfalsyfikowania. Friedman podkreślał bezcelowość testów, które badają realizm samych założeń. Uważał, że założenia są tylko uogólnieniami rzeczywistości, a nie przesądzają o wartości teorii.
Metodologia Friedmana świadomie nawiązuje do koncepcji Marshalla. Marshall traktował teorię ekonomii jak silnik ułatwiający wykrywać konkretne prawdy. Friedman akceptuje instrumentalizm (konstruowanie prognoz), jako zgodny z sama definicją ekonomii pozytywnej.
Inni współtwórcy monetaryzmu
Karl Brunner (1916-1992) – profesor Uniwersytetu w Bernie, zasłynął z licznych publikacji na temat koncepcji monetarnych w powiązaniu z praktyką społeczno-gospodarczą. Przeprowadził celną krytykę modelu IS-LM, analizował zjawiska stagflacji, a w książce Ekonomika i instytucje społeczne wkroczył na obszar typowy dla nowej ekonomii społecznej.
Allan H. Meltzer (ur. 1928) – profesor Carnegie-Mellon University, uprawia monetaryzm w połączeniu z teorią makroekonomii i wyboru społecznego. Wspólnie z Brunnerem opublikował obszerną monografię na temat uprawianej przez amerykański system rezerwy federalnej. Meltzer stworzył model równowagi uwzględniający stan kredytu, nominalną stopę procentową, poziom produkcji i cen. W książce Keynes o reformie monetarnej i porządku międzynarodowym podjął temat analizy roli instytucji państwowych w kształtowaniu procesów makroekonomicznych i dokonał reinterpretacji doktryny Keynesa.
Z Brunnerem i Meltzerem współpracował także Bennett Tarlton McCallum (ur. 1935). W 1989 ukazał się jego książka Ekonomika monetarna: teoria i praktyka, która zawierała podstawy analizy monetarnej, makroekonomię monetarną i zasady polityki pieniężnej. McCallum zajmował się również ekonometrią, weryfikacją krzywej Phillipsa i hipotezy racjonalnych oczekiwań oraz modelami makroekonomicznymi szeroko uwzględniających procesy monetarne.
David Ernest William Laidler (ur. 1938) – urodził się w Anglii, ale doktoryzował w Chicago i wykładam na uczelniach w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. Spośród licznych dzieł tego ekonomisty co najmniej dwa wzbogaciły doktrynę monetaryzmu, a były to Szkice o pieniądzu i inflacji i Perspektywy monetarystyczne. Laidler rozwija oryginalne wątki na temat mechanizmu transformacji decyzji monetarnych, tj. powiązania zmian w podaży pieniądza z produkcją i ruchem cen.
Richard George Lipsey (ur. 1928) – kanadyjski monetarysta, podważył poglądy Robbinsona w obszarze metod...
justyna11ch