WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA
- konstytucja
- prawo karne
- prawo cywilne
- prawo administracyjne
KONSTYTUCJA
z dn. 2.04.1997 r (Dz. U. 97.78.483 z dn. 16.07.1997 r.)
- z łac. „ sposób urządzenia się”
- pojawiła się wraz z rewolucją w Europie
Konstytucja z dn. 3.05.1791 r. – powstała w skutek obrad Sejmu Wielkiego
- status jednostki
- tryb tworzenia władzy
- przestrzeganie władzy ponad wszystko
1) Walor organizacyjny – charakter historiograficzny
- zapisanie czegoś i zagwarantowanie zupełne
2) Walor gwarancyjny – występowanie granic, których nie wolno przekraczać
W pierwszych konstytucjach św. – prawa człowieka nie występowały.
PODZIAŁ KONSTYTUCJI:
1) konstytucje pisane i niepisane
2) k. Sztywne i elastyczne
3) k. Jednolite i złożone
ad.1.
K. niepisana – oparta na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i
precedensach sądowych (np. Wielka Brytania, również dawniej Izrael)
K. pisana – jest zjawiskiem typowym i rozprzestrzenionym (np. broszury)
Ad.2.
K. sztywna – jest zjawiskiem typowym
Akt prawa o szczególnym umocowaniu, który posiada moc wyższą od ustaw zwykłych. Przejawia się tym, że ma szczególny tryb zmiany (referendum konstytucyjne).
K. elastyczna – to taka którą zmienia się w trybie ustawy zwykłej. Należy do rzadkości.
Ad. 3.
K. jednolita – to taki akt prawa, który ujmuje wszystkie sprawy w 1 akcie.
k. złożona – składa się z kilku wycinków regulujących materie funkcjonowania państwa np. wzory.
W Polsce występowała k. złożona w latach 1992 – 1997 pod rządami Małej Konstytucji.
TRZY CECHY CHARAKTERYSTYCZNE KONSTYTUCJI:
1) akt prawa pisanego o najwyższej mocy w systemie prawnym danego państwa
2) akt prawa określający podstawy ustroju państwa regulujący ustrój naczelnych organów Państwa, ich kompetencje i wzajemne relacje
3) akt uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze czyli trudniejszej od zwykłych ustaw.
Zasady noszą nazwę TOŻSAMOŚĆ KONSTYTUCYJNA PAŃSTWA
Zasady które określają suwerena państwa (rozdział. 1,2,12)
1) zasada suwerenności narodu
2) zasada niepodległości i suwerenności państwa
3) demokratycznego państwa prawego
4) zasada społeczeństwa obywatelskiego
5) zasada podziału władzy
6) zasada społecznej gospodarki rynkowej
7) zasada przerodzonej godności człowieka
ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWEGO:
- ma miejsce ustabilizowane we współczesnym konstytucjonalizmie.
- Pojawia się w niemieckiej kulturze prawej w II poł. XIX wieku. Wpływ na kształtowanie się tej zasady w praktyce ma dopiero konstytucja RFN w 1949 roku w tzw. ustawie zasadniczej.
- Nie nosi nazwy konstytucja – jest to ustawa zasadnicza
- Państwo prawa jest rozpatrywane w kilku aspektach:
1) posiada podział prawny
2) sądy i sędziowie są niezawiśli
3) posiada podział władzy ustawodawczej.
ZASADA OCHRONY ZAUFANIA OBYWATELA W PAŃSTWIE:
- wywodzi się z niemieckiej koncepcji z okresu międzywojennego
- nakazuje aby organ administracji publicznej traktował obywateli z zachowaniem pewnych minimalnych reguł uczciwości (bez luk prawnych i pułapek aby nie mogły być źródłem obietnic).
ZASADY ZAUFANIA ... WOBEC OBYWATELI rozstrzygnął Trybunał Konstytucyjny i
wydał tezy (15.09.1998r)
1) zakaz działania prawa wstecz
2) nakaz zachowania okresu dostosowawczego przy wprowadzeniu nowych regulacji prawnych (wakacjolegis) – 14 dni od daty ogłoszenia
3) ochrona praw nabytych
– prawa nabyte słusznie, wszystkie inne które nie podlegają tej zasadzie.
– Możliwość odstępstwa w obszar ingerencyjny praw nabytych – ustawa o zamrożeniu podwyżek , - zamrożenie waloryzacji rent i emerytur.
4) zasada określoności prawa – nakazuje na organy tworzące to prawo aby było ono jasne i czytelne dla adresatów.
5) Zasada proporcjonalności – nosi również określenie zasady zakazu nadmiernej ingerencji (nakazuje na wszelkiego rodzaju instytucje państwowe stosowanie takich środków aby były skuteczne)
6) Zasada sprawiedliwości społecznej – urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej
- trybunał nakazał administracji publicznej aby działania i decyzje nie były sprzeczne z tą decyzją
- cechy charakterystyczne: stanowienie prawa musi mieć charakter ustawodawczy – działa w ramach i granicach prawa.
Konstytucja z 1997 roku – w sposób jasny i klarowny
W art. 30 – 37 omówione są podstawowe prawa i wolności jednostki. Sięgają do konstytucji francuskiej.
ZASADY KLASYCZNE:
- godność (jest stosowana we wszystkich aktach)
- wolność
- równość
GODNOŚĆ:
- Cycelo jako pierwszy poruszył tę zasadę
- Leon 13 (LELUM NOVARUM) – nauka kościoła
- E. Kanta – współcześnie
- Deklaracja ONZ – pakty człowieka
- Europejska Karta Człowieka
- orzecznictwo europejskiego trybunału praw człowieka
WOLNOŚĆ:
- pojawia się w k. Francuskiej w 1789 roku.
- Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
- Art. 31 ust. 1 i 2 w polskiej konstytucji.
RÓWNOŚĆ:
- art. 32
W praktyce prawnej wyróżniamy 3 podstawowe zasady równości:
- w sytuacji prawnej obywatela
- w możliwościach wpływania na proces sprawowania władzy
- w sytuacji ekonomicznej i możliwościach jej poprawienia.
W art. 32 – zasada ma takie elementy jak:
- równość wobec prawa
- równość traktowania przez władze publiczne
- zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.
ADRESATEM w świetle konstytucji są władze publiczne (rządowe i samorządowe0 oraz wszelkie instytucje o rządowym lub samorządowym charakterze.
Władze publiczne realizują ochronę praw jednostki:
- w obszarze ustawodawczym jest stanowienie ustaw zgodnie z prawem,
- obowiązkiem władzy wykonawczej i samorządów lokalowych jest realizacja tych praw,
- obowiązkiem władzy sądowniczej jest ochrona i egzekwowanie prawa.
Konstytucje z 1997 roku wyróżniają takie hasła jak:
1) wolność i prawa osobiste (38 –56)
2) wolność i prawa polityczne (57 – 63)
3) wolność i prawa ekonomiczne, socjalne
4) wolność i prawa kulturalne (64 – 76)
5) obowiązki jednostki wobec państwa (82 – 88)
- podstawowym środkiem jest droga sądowa
- art. 45 – 78 (art. 45 – przyznaje obywatelom prawo do sądu; art.78 – zakazuje zamykania drogi sądowej)
SKARGA KONSTYTUCYJNA
RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH
PARLAMENT: STRUKTURA , SKŁAD, ORGANIZACJA
Parlament:
Istnienie parlamentu rozumiane jest jako naczelny organ państwowy wybrany w sposób demokratyczny. Parlament sprawuje 3 najważniejsze cechy w państwie:
1. ustawodawcza (władza)
2. kontrolna w aspekcie rządu i administracji rządowej i samorządowej (adm. publiczna)
3. kreacyjna.
Parlament funkcjonuje w formach jednoizbowych (cała władza w 1 izbie) i dwuizbowych (izba refleksji – debata w izbie drugiej nad ustawą zatwierdzoną w izbie pierwszej)
W parlamencie dwuizbowym, konkretnym funkcjom przysługują konkretna izba.
Parlament jest organem reprezentacji narodu.
Charakter organu przedstawicielskiego.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE:
- tryb wyborów bezpośrednich (powoływany jest) i winien on odzwierciedlać maksymalnie szerokie spektrum polityczne danego kraju. Zależy to od ordynacji wyborczej i systemu liczenia głosów.
Parlamentarzyści pochodzą z wyborów bezpośrednich.
ZASADA JEDNOLITOŚCI SKŁADU:
oznacza, iż skład personalny 1 izby jest wybierany według tych samych standardów dla wszystkich parlamentarzystów.
Cechą charakterystyczną parlamentu jest zasada podziału władz, wyklucza ona skoncertowanie w parlamencie podejmowania wszystkich decyzji i zadań państwa (§10 ust.1)
Funkcja ustawodawcza – nadrzędna funkcja parlamentu.
Parlament ma bezpośredni związek z władzą wykonawczą (rozpatrujemy to w 3 aspektach):
1) uczestnictwo w powoływaniu rządu
2) może pociągać rząd lub ministrów do odpowiedzialności parlamentarnej
3) parlament może pociągać do odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta (jeśli będą spełnione przesłanki).
Władza wykonawcza może wobec parlamentu:
- rządowe prawo inicjatywy ustawodawczej
- prezydenckie prawo veta wobec ustawy
- uznanie projektu ustawy i prawa nad nią za pilne
Związek parlamentu z władzą sądowniczą polega na uchwaleniu ustaw które wiążą sędziów przy wykonywaniu funkcji orzeczniczych.
Parlament ma również wpływ na powoływanie sędziów trybunału konstytucyjnego i trybunału stanu. Władza sądownicza poprzez trybunał konstytucyjny może uznać uchwalane przez parlament ustawy za sprzeczne z konstytucją.
Zasady autonomii parlamentu:
Parlament 1-izbowy – autonomia parlamentu
Parlament 2-izbowy – autonomia izb parlamentu.
Zasady autonomii partii rozpatrujemy w 2 aspektach:
- formalny
- materialny.
FORMALNY: dotyczy to zasady autonomii regulaminowej (każda izba ma własny regulamin – zarówno sejm jak i senat)
MATERIALNY: rozpatruje się go w 4 kategoriach:
1) autonomia personalna oznacza wyłączność ustalenia składu organów izby,
2) autonomia budżetowo-finansowa – czyli wyłączność ust. Budżetu i decydowania o nim
3) terytorialna – odrębność siedziby parlamentu i wyłączność zarządzania swoim terenem
4) autonomia jurysdykcyjna – autonomia młoda (14.04.1999 r – wyrok Trybunału Konstytucyjnego – dotyczy ona wyłączności decyzji w sprawach immunitetowych i dyscyplinarnych).
Prawo parlamentarne w Polsce oparte jest na źródłach pisanych.
USTAWY:
- ordynacja wyborcza do sejmu i senatu
- ustawa o wykonaniu mandatu posła i senatora
- ustawa o sejmowej komisji śledczej (styczeń 99)
- ...
thomaspass